به گزارش صراط به نقل از ایسکانیوز، سال‌هاست که در تبلیغات تلویزیونی و بیلبوردهای شهری، شیر به عنوان «معجزه رشد کودکان» معرفی می‌شود. وزارت بهداشت نیز هر سال وعده اجرای طرح توزیع شیر در مدارس کشور را می‌دهد؛ طرحی که هرگز منظم و پایدار اجرا نشد. اما همه اینها این سوال را به ذهن می‌آورند که آیا مصرف شیر واقعاً ضرورتی تغذیه‌ای برای کودکان دارد یا نتیجه تبلیغات گسترده تولیدکنندگان لبنیات است؟
این تردید هنوز در میان خانواده‌ها وجود دارد؛ برخی والدین باور دارند که تبلیغ مصرف شیر بیش از واقعیت‌های علمی برجسته شده است. درحالی‌که کارشناسان حوزه سلامت تأکید می‌کنند بی‌توجهی به مصرف شیر و سایر لبنیات در سنین رشد، در کوتاه‌مدت می‌تواند به کاهش تمرکز، ضعف سیستم ایمنی و افت انرژی منجر شود و در بلندمدت خطر پوکی استخوان، کوتاهی قد و مشکلات جدی در سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها را افزایش خواهد داد.
منبع غنی کلسیم و پروتئین
لازم است بچه‌ها هر روز شیر بخورند؟دکتر مریم مظاهریون، دکترای تغذیه و رژیم‌درمانی و عضو انجمن علمی تغذیه ایران در این زمینه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «شیر، منبع غنی کلسیم و پروتئین است؛ پروتئینی با کیفیت بالا دارد، ویتامین B۲ دارد، مقدار کمی ویتامین‌های گروه B در آن وجود دارد. البته برخی شرکت‌ها شیر را با ویتامین D هم غنی‌سازی می‌کنند. به دلیل همین کلسیم و پروتئین و کیفیت بالای آن، برای رشد استخوان‌ها، دندان‌ها و عضلات بسیار ضروری است.»
شیر قابل جایگزینی با پروتئین گیاهی نیست
این متخصص تغذیه تاکید دارد که شیر و فرآورده‌های لبنی به هیچ وجه با منابع پروتئینی گیاهی قابل جایگزینی نیستند: «اگر بخواهیم به‌جای شیر از شیر بادام یا دانه‌هایی مثل چیا استفاده کنیم، باید توجه داشته باشیم که منابع گیاهی از نظر کیفیت پروتئین و میزان کلسیم هرگز نمی‌توانند جایگزین منابع حیوانی شوند. کلسیمی که یک لیوان شیر در اختیار بدن قرار می‌دهد، با کلسیم یک لیوان شیر بادام قابل مقایسه نیست. همچنین کیفیت پروتئین شیر با پروتئین‌های گیاهی تفاوت چشمگیری دارد. همچنین گاهی تبلیغات نادرستی درباره شیر در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود که نباید به آنها توجه کرد؛ مثلاً می‌گویند در شیر مواد نامناسبی مثل وایتکس می‌ریزند یا اینکه شیر گاو مناسب انسان نیست. اینها تبلیغات زرد هستند.»
آیا همه برندها باکیفیت‌اند؟
مظاهریون درباره کیفیت برندهای مختلف شیر می‌گوید: «من چون متخصص مهندسی صنایع غذایی نیستم نمی‌توانم درباره همه برندها نظر بدهم، اما تا جایی که اطلاع دارم، وقتی شیر یا هر ماده غذایی در کارخانه‌ای معتبر تولید می‌شود، آن کارخانه دارای آزمایشگاه کنترل کیفیت است و فعالیتش زیر نظر سازمان استاندارد و وزارت بهداشت انجام می‌گیرد. بنابراین می‌توان به شیر و سایر محصولات بسته‌بندی‌شده اعتماد کرد. اما مصرف شیر و لبنیات فله‌ای را به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنم؛ چون وضعیت پاستوریزاسیون آنها مشخص نیست.»
البته تفاوت کیفیت در برندهای مختلف لبنیات، یک واقعیت است که خیلی از کارشناسان، آن را تایید می‌کنند. در ایران کیفیت شیر در برندهای مختلف یکسان نیست و بعضی برندها طعم رقیق یا «آب‌مانند» دارند که کودکان هم طعم آنها را نمی‌پسندند. این تفاوت به گفته کارشناسان به دلایلی از جمله روش تولید، نگهداری، تغذیه دام‌ها و رعایت استانداردهای پاستوریزه و هموژنیزه‌سازی مربوط می‌شود. با این اوصاف، خانواده‌ها می‌توانند شیر را از برندهای مطمئن‌تر تهیه کنند تا هم طعم بهتر و هم ارزش تغذیه‌ای بیشتر و مناسب‌تری داشته باشد.
مصرف شیر پرچرب ممنوع
این متخصص تغذیه درباره نوع شیر مناسب برای کودکان هم هشدار می‌دهد: «مصرف شیر پرچرب برای کودکان چندان مناسب نیست. چون شیر پرچرب، جذب کلسیم را کاهش می‌دهد و حتی خطر تصلب شرایین یا گرفتگی عروق (آترواسکلروز) از همان دوران کودکی و حتی جنینی شکل می‌گیرد. مادر باردار باید تغذیه سالم، کم‌نمک و کم‌چرب داشته باشد و همین الگو باید در کودکان هم رعایت شود. کلا استفاده زیاد از مواد غذایی پرچرب در کودکان کار درستی نیست.»
این پزشک در ادامه به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند که احتمالا خیلی از والدین از آن بی‌خبرند: «شیر و ماست قابل جایگزینی با یکدیگر هستند. هر یک لیوان شیر تقریباً معادل یک کاسه ماست است و معادل ۲ لیوان دوغ.»
برای تحمل لاکتوز، از کودکی شیر بخورید
این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی در صحبت‌هایش به افرادی اشاره می‌کند که به دلیل عدم تحمل لاکتوز، قادر به مصرف شیر نیستند. او می‌گوید: «اگر از کودکی مصرف شیر در برنامه غذایی وجود داشته باشد، باکتری‌هایی در روده رشد می‌کنند که قادر به تجزیه لاکتوز هستند. اما اگر شیر از کودکی مصرف نشود، به مرور این باکتری‌ها از بین می‌روند و فرد دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شود و موقع خوردن شیر، دل‌پیچه و علائم گوارشی پیدا می‌کند. در چنین مواردی توصیه می‌کنیم مصرف شیر به‌تدریج آغاز شود؛ مثلاً ابتدا نصف استکان یا یک استکان شیر در روز مصرف شود تا کم‌کم باکتری‌ها دوباره فعال شوند. اگر عدم تحمل همچنان شدید بود، می‌توان از شیرهای بدون لاکتوز استفاده کرد.»
کودکان روزانه چه مقدار شیر بخورند؟
دکتر مظاهریون درباره مقدار مصرف روزانه شیر و لبنیات در کودکان توضیح می‌دهد: «برای کودکان یک تا ۶ سال، حدود ۲ تا ۳ واحد (لیوان) شیر یا معادل آن (ماست یا دوغ) در روز لازم است. برای کودکان بالای ۶ سال هم معمولاً ۳ تا ۴ واحد در روز کافی است.»
ویژگی‌های تغذیه‌ای شیر
این متخصص تغذیه به ویژگی‌های تغذیه‌ای شیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «شیر چون هم قند طبیعی لاکتوز دارد و هم چربی، منبع بسیار خوبی برای تأمین انرژی است. اگر کسی صبحانه‌ای پرپروتئین شامل شیر، پنیر و تخم‌مرغ بخورد یا در میان‌وعده‌ها شیر را داشته باشد، هم پروتئین دریافت می‌کند، هم چربی و هم قند. این ترکیب باعث می‌شود انرژی بدن تأمین شود و قند خون در محدوده نرمال باقی بماند. درنتیجه از افت سریع قند خون و احساس بی‌انرژی بودن جلوگیری می‌کند و فرد را برای مدت طولانی‌تری سیر نگه می‌دارد؛ بر خلاف نوشابه یا شیر بادام.»
به گفته کارشناسان، شیر در رشد کودک نیز تاثیر بسزایی دارد و حذف کامل لبنیات، اختلال در رشد کودکان و کوتاهی قد آنها را به دنبال دارد. همچنین منجر به پوسیدگی زودهنگام دندان‌ها و تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. دربلندمدت هم پوکی استخوان را به دنبال دارد.
اگر کودک طعم شیر را نمی‌پسندد ...
البته برخی کودکان ممکن است طعم شیر را دوست نداشته باشند. این را دکتر مظاهریون می‌گوید و توصیه می‌کند: «اگر کودک طعم شیر ساده را دوست نداشته باشد، می‌توان کمی وانیل یا میوه‌هایی مثل موز به آن اضافه کرد و شیرموز درست کرد یا شیر را با باقی میوه‌ها مخلوط کرد. در مرحله آخر و در صورت ناچاری، می‌توان مقدار اندکی کاکائو یا قهوه به شیر اضافه کرد. چون اُگزالات موجود در کاکائو و قهوه، مانع جذب کلسیم می‌شود. این راهکار فقط زمانی توصیه می‌شود که کودک به هیچ عنوان شیر ساده را نمی‌پذیرد و نمی‌خورد.»
شیر کودک را شیرین نکنید
عضو انجمن علمی تغذیه ایران در پایان، یک نکته مهم را یادآوری می‌کند: «بعضی والدین شیر مصرفیِ کودک را با شکر یا عسل شیرین می‌کنند که کار درستی نیست. ذائقه‌سازی از همان دوران نوزادی شکل می‌گیرد و شیر خودش قند طبیعی دارد. اگر کودک از ابتدا به طعم طبیعی شیر عادت کند، در آینده تمایل کمتری به مصرف غذاهای شیرین خواهد داشت. اما اگر او را به طعم‌های شیرین عادت دهیم، ذائقه‌اش به سمت خوراکی‌های قندی می‌رود و این عادت غذایی در بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کند.»