به گزارش صبح نو، «نوحه متفاوت یزدی‌ها» یکی از داغ‌ترین کلیدواژه‌های محرم این سال‌هاست. تکه فیلم‌های کوتاه از هیأت‌های گوناگون یزدی، حالا دیگر وجه مشترک شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های تلگرامی در یکی، دو سال اخیر است. کلیپ‌هایی که یکی از وجوه جذابیت‌شان برای بعضی کانال‌های تلگرامی و سایت‌های اینترنتی، اشعار متفاوت، جدید و گاه تند و تیزی است که عده‌ای تلاش می‌کنند آنها را کنایه‌هایی سیاسی بدانند که حال و هوایی متفاوت از همه هیأت‌های معمولی دیگر به این مجالس عزاداری داده است. اصل ماجرا اما چیز دیگری است. آنچه می‌خوانید، گفت و گو با سرپرستان این هیأت هاست؛ درباره شایعاتی که در فضاهای مجازی درباره آنان و نوحه‌های متفاوتشان وجود دارد.
«باغ گندم»،«بعثت»، «کوچه بیوک»و «شیخ داد» اینها، نام چهارهیأت از بنام‌ترین و قدیمی‌ترین هیأت‌های عزاداری است. نام‌هایی که در یکی، دوسال اخیر، نامشان با نوحه‌سرایی‌ها و اشعار متفاوتشان گره خورده است. هیأت‌هایی که اتفاقاً همه‌شان هم متعلق به یک شهرند؛ یزد. جایی که مرحوم حجت الاسلام «محمدتقی فلسفی» به آن لقب «حسینیه ایران» داده بود. حالا اما، شهرت و آوازه این هیأت‌ها دلیلی دیگر دارد. در سال 1393 انتشار پیام تقدیر رهبر انقلاب از هیأت «باغ گندم» که ایشان برنامه این هیأت را «هم به لحاظ سینه‌زنی، هم از لحاظ مداحی و هم از لحاظ دعاهایی که کردید» خیلی خوب توصیف کرده و از آنان تشکر کردند. پیامی که سبب شد نام این هیأت بیش از پیش در گزارش‌های رسانه‌ای و گفت‌وگوها به چشم بیاید و به عنوان هیأتی شاخص و ممتاز معرفی شود.
اما تفاوت در نوع عزاداری و اشعار، فقط مربوط به این هیأت نبود. چرا که انتشار کلیپ‌ها و تکه‌های کوتاه از عزاداری هیأت‌های دیگر یزدی در صدا و سیما، سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی سبب شد تا توجه رسانه‌ها به هیأت‌های یزدی بیش از پیش شود. اتفاقی که البته حاشیه‌های فراوانی هم به همراه داشت. از سیل موافقان و مخالفان پخش مستقیم مراسم عزاداری این هیأت‌ها گرفته تا شایعات و شنیده‌ها درباره حاشیه‌های اشعار متفاوت و گاهی سیاسی وکنایه‌دار خوانده شده در مراسم عزاداری.
مخالفت با نظام؛ وصله‌ای نچسب به هیأت‌های یزد
اوج این حاشیه‌ها هم زمانی شکل می‌گرفت که برنامه عزاداری این هیأت‌ها در
صداوسیمای استانی پخش یا قطع می‌شد. حاشیه‌هایی که مدیر کل صداوسیمای استان
یزد معتقد است ناشی از «تحلیل‌های خارج از متن» است.
آقای «احمد
پهلوانیان» در این باره می‌گوید: «با شناختی که بنده از این هیأت‌ها و
گردانندگانشان دارم، مطلقاً و به هیچ عنوان نمی‌شود پیوند مخالفت با نظام و
حاکمیت را به آنان نسبت داد. بنابراین، تحلیل‌های سیاسی‌ای که درباره
اشعار این هیأت‌ها می‌شود، تحلیل‌هایی خارج از متن‌اند . چرا که اگر شما از
نزدیک پای حرف‌های صاحبان و عزاداران این هیأت‌ها بنشینید، اصلاً چنین
موضوعی را نمی‌توانید بیابید.کما این که امسال، مراسم هیأت کوچه بیوک هم به
عنوان یکی از همین هیأت‌های خبرساز، به صورت زنده پخش شد.»
او معتقد است حتی اگر اختلاف سلیقه و نگاهی هم بر نوحه‌ها حاکم باشد، هرگز از چارچوب نظام و قانون اساسی خارج نشده است: «این هیأت‌هایی که نامشان این روزها بیشتر شنیده می‌شود و برچسب منتقد نظام بودن به آنان زده می‌شود، از هیأت‌های اصیل، ریشه دار و قدیمی یزدند. هیأت‌هایی که اتفاقاً بسیار متدین، مذهبی و پایبند به نظام و جمهوری اسلامی‌اند. جالب این که بافت محلی این هیأت‌ها هم بافتی بسیار مذهبی و از جمله محله‌های شهر یزدند که بیشترین شهدا را تقدیم انقلاب و جمهوری اسلامی کرده‌اند. البته ممکن است در بخشی از محله‌ها، نگاه سیاسی خاصی پذیرفته‌تر باشد؛ اما همه این اعتقادات و باورها در چارچوب نظام و قانون اساسی است.»
مدیرکل صداوسیمای استان یزد، خاطره جالبی را هم از همنشینی با مداح یا به قول خود یزدی‌ها «نوحه خوان» یکی از معروف‌ترین هیأت‌های شهر، تعریف می‌کند: «پارسال مهمان هیأت «بعثت» بودم. آقای «نقش بند» نوحه خوان این هیأت، متن یکی از اشعار جنجالی این هیأت را که همان پارسال هم مخالفان نظام خیلی برایش حاشیه و سروصدا درست کرده بودندو رویش مانور داده بودند، از جیبش درآورد و برایم خواند. جالب این که بند بند این شعر را که از آن به عنوان یک شعر انتقادی نسبت به نظام معروف شده است، با فرمایشات رهبری پیوند می‌داد و توضیح می‌داد که از کدام فرمایش رهبر انقلاب برداشت شده است.»
پهلوانیان، این را هم می‌گوید که متفاوت‌خوانی هیأت‌های یزدی، مربوط به این سه، چهارسال اخیر نیست و قدمتی چندین ساله دارد: «این که هیأت‌های شهر یزد، در دو، سه سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، به دلیل گستردگی و ظرفیت فضای مجازی است وگرنه هیأت‌هایی بودند که از سال های پیش از انقلاب نیز، شعرهای انقلابی‌تری را می‌خواندند و پس از پیروزی انقلاب نیز این تفاوت را می‌شد در اشعارشان دید. مثلاً اوایل سال 70 که من جوان بودم، برای خودم جالب بود که مضمون شعرهای هیأت بعثت، تازگی دارند و متفاوت‌تر از بقیه هیأت‌هاست.»
هیأت باغ گندم، همیشه جزو مطرح‌ترین هیأت‌های یزد بوده است که مردم دوست داشتند شعرها و نوحه‌هایشان را بشنوند. گاهی حتی آنها را ضبط می‌کردند و بارها می‌شنیدند. حدود 6-5 هیأت در یزدند که همیشه مشی معقول و رو به جلویی داشته‌اند. هیأت‌هایی که اصیل، متین و هنرمندانه نوحه‌خوانی می‌کنند و همیشه به واسطه همین ویژگی‌ها پرجمعیت‌اند.
روایت مطالبه 30 میلیون تومانی برای نوحه‌خوانی
حاج «محمدجواد فارغی یزدی» رییس انجمن گسترش فرهنگ حسینی یزد است. انجمنی
مردم نهاد که یکی از وظایفش هماهنگی و نزدیک نگه داشتن هیأت‌ها به یکدیگر و
تنظیم برنامه‌های آنهاست.
فارغی درباره پیشینه عزاداری یزدیان
می‌گوید: «یزد یکی از پیشگامان برگزاری مراسم روضه و عزاداری در ایران بوده
است. شهری که سال‌ها مفتخر به لقب حسینیه ایران بوده و هنوز هم همین طور
است. شما هرساعتی از روز که وارد شهر شوید و سراغ مجلس روضه را بگیرید، دست
کم چهار مجلس روضه در منازل، حسینیه‌ها و تکایا را به شما معرفی می‌کنند.
روضه‌هایی که هر روز از حدود ساعت 6 صبح آغاز می‌شوند و تا نیمه شب ادامه
دارند.»
او درباره حاشیه‌های پیرامون چند هیأت یزدی در شبکه‌های
اجتماعی هم می‌گوید: «هیأت‌های یزد، از قدیم هیأت‌های صاحب نام و شاخصی
بوده‌اند. در هرحال بعضی شعرها جنبه اجتماعی دارند و ممکن است حتی در برخی
موارد انتقادآمیز هم باشند؛ اما بعد از چهل سال کار کردن و خدمت در دستگاه
سیدالشهدا ؟ع؟ و همراهی با هیأت‌ها، انصافاً چیزی که رنگ و بوی مخالفت با
نظام و رهبری باشد را هیچ وقت ندیده‌ام.»
فارغی البته از رقابت هیأت‌ها
برای جذب مخاطب جوان هم این‌طور سخن می‌گوید: «هیأت‌ها هم هزینه می‌کنند
برای شعر و آهنگ و نوحه‌خوان. حتی در سال‌های اخیر، این هزینه‌ها برای بهتر
دیده شدن، سبب ایجاد رقابت بین هیأت‌های یزد هم شده است. به هرحال،
جوان‌ها نوگرا هستند. هیأت‌های جوان پسند هم برای رقابت و جذب مخاطب
هزینه‌های سنگینی می‌دهند؛ اما عموم مردم که برای عزاداری به هیأت‌های یزد
می‌آیند، نوحه‌های سنتی و عزاداری مردمی را می‌پسندند.»
او درباره مطالبه عجیب یکی از نوحه‌خوانان این شهر برای مداحی در هیأت هم این‌طور سخن می‌گوید: «نوحه‌خوان هیأت ما که از اول هم در هیأت ما رشد کرده بود، امسال رقم 30 میلیون تومان را برای نوحه‌خوانی در هیأت طلب کرد که البته ما قبول نکردیم. به او گفتم ما نوحه‌خوانانی داشتیم و داریم که خودشان هزینه می‌دهند برای هیأت. نوحه می‌خوانند و خرج می‌دهند و می‌آیند پای دیگ. برای همین اصلاً پرداخت چنین هزینه‌های سنگینی برایمان تعریف نشده است و بنابراین پیشنهاد آن نوحه‌خوان را نپذیرفتیم و با نوحه‌خوان دیگری ادامه دادیم.»
رییس انجمن گسترش فرهنگ حسینی یزد، با دفاع از ممیزی شعرها توسط سازمان تبلیغات اسلامی هم می‌گوید: «سازمان تبلیغات وظیفه‌ای دارد و حقی که باید انجام دهد. آن هم نظارت بر اشعار و محتواهایی است که در هیأت‌ها ارائه می‌شوند. بعضی شعرها واقعاً مشکل دارند. اصلاً با مقاتل منطبق نیستند و واقعیت ندارند. از نظر شعری و محتوایی. سازمان تبلیغات حق دارد اجازه انتشار و خواندن چنین شعرهایی را ندهد. چرا که این اشعار و آهنگ‌ها نباید از حالت حزن و مرثیه خارج شود و باید منطبق با واقعیت و مقاتل معروف باشند که خدای نکرده در ذهن مردم، خلاف واقعیتی شکل نگیرد.»
پشتیبان نظام و رهبری می‌مانیم
آقای «حاج حسین عزآبادی» سرپرست هیأت «بعثت» یزد است. او درباره محبوبیت سال‌های اخیر این هیأت و بازنشر کلیپ‌های نوحه‌خوانی از این هیأت، می‌گوید: «قدمت هیأت بعثت در یزد به چندین دهه پیش برمی‌گردد. صحبت این سال‌ها نیست. این هیأت از همان ابتدا، پایه و اساسش را بر انقلابی بودن و فعالیت فرهنگی و مذهبی گذاشته بود. در دوران مبارزه مردم برای پیروزی انقلاب اسلامی هم هیأت بعثت، هیأتی سیاسی و انقلابی بود. الان هم به فراخور شرایط روز، جنبه اجتماعی اشعار و نوحه‌ها را تقویت کرده‌ایم.»
او با اشاره به بعضی اظهارنظرها درباره نوحه‌های کنایه‌دار خوانده شده در این هیأت می‌گوید: «سابقه ما مشخص و روشن است. سال‌ها پیش از این، رهبر انقلاب از هیأت بعثت تقدیر کردند و همین الان هم می‌دانیم که عملکرد این هیأت مورد تأیید ایشان است. سال‌هاست که خط‌مشی ما یکی است و بر پایه همان جلو می‌رویم. بنابراین، شایعه‌هایی را که درباره مخالفت و انتقاد این هیأت از نظام می‌شود، به شدت رد می‌کنم. ما در هیأت بعثت برای پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس خیلی زحمت کشیده‌ایم و آرمان‌هایمان را هیچ وقت فراموش نخواهیم کرد و همیشه پشتیبان رهبری و نظام هستیم.»
اهل کنایه سیاسی نیستیم
اما یکی از خبرسازترین نوحه‌های خوانده شده امسال، نوحه‌ای بود که با مطلع
«همه جا نوحه و ستم همه جا ناله و عزا» منتشر شد. نوحه‌ای که بعضی‌ها آن
را نوحه‌ای کنایه‌دار به نظام خوانده بودند.
سرپرست هیأت «کوچه بیوک
یزد» درباره این مداحی جنجالی منتشر شده از این هیأت، حرف‌های جالبی را در
میان می‌گذارد. او می‌گوید: «جذاب و به روز بودن شعر و آهنگ نوحه، همواره
برای ما اهمیت دارد؛ اما هیچگاه به دنبال اشعار سیاسی و کنایه‌دار
نرفته‌ایم و با آن مخالفیم.»
آقای «محمدحسین علمدار» با اشاره
به این که اجرای این شعر و نوحه‌خوانی، «بدون هماهنگی» بوده است می‌گوید: «
سال‌های قبل، شعر نوحه‌خوانی را خودمان تهیه می‌کردیم؛ اما امسال، شاعر
این شعر، آن را به مداح داده بود.
شعر این نوحه را که دیدیم، قرار
گذاشتیم با توجه به محتوای کنایه‌دار آن و برداشت‌هایی که ممکن است از این
شعر شود، آن را از برنامه اجرا خارج کنیم. در روز اجرا هم از همان ابتدا
اشعار قدیمی و سال‌های گذشته هیأت خوانده شد؛ اما به یکباره مداح، بدون
هماهنگی شروع به خواندن این شعر کرد. شعری که از اول هم مورد تأیید ما نبود
و به نظرم خواندنش، کار اشتباهی بود.»
آقای علمدار معتقد است هیأت عزاداری، جای گوشه و کنایه‌های سیاسی نیست: «درست است که جذاب بودن شعر و آهنگ برایمان اهمیت دارد اما هیأت کوچه بیوک همواره از سوءاستفاده سیاسی از مجلس سیدالشهدا؟ع؟و کنایه زدن‌های سیاسی در اشعار دوری کرده و می‌کند. بنابراین، این شعر و اجرای آن مورد تأیید ما نبود و بعد از برنامه هم از مداح خواستیم که دیگر سراغ شعرهایی که برداشت‌های کنایی و سیاسی از آن خواهد شد، نرود.»
کلاس اولی‌های عزاداری ایراد بیجا نگیرند
سرپرست هیأت «شیخ داد» یزد هم، ضمن رد «سیاسی بودن اشعار» درنوحه‌خوانی‌های این هیأت، آن را ناشی از «برداشت‌های متفاوت» افراد می‌داند. آقای «محمد دهقان» می‌گوید:« قیام امام حسین(ع)، هدفش مشخص بوده؛ کار هیأت عزاداری هم مشخص است. کار ما تبیین قیام عاشورا و یادآوری مصیبت‌هایی‌اند که امام حسین (ع)و یارانش در این راه تحمل کرده‌اند.»
او با کنایه به بعضی برداشت‌های سیاسی از نوحه‌های اخیر این هیأت می‌گوید:
«آنهایی که به این نوحه‌ها برچسب سیاسی می‌زنند، مثل کلاس اولی‌هایی
می‌مانند که تازه وارد مدرسه شده‌اند. در حالی که ما سال‌هاست در این مسیر،
لیسانس گرفته‌ایم. شعرهای نوحه‌های ما نه کنایه دارند و نه ایرادی. ما
مسوول تفسیر بقیه نیستیم؛ اما تعهد هیأت «شیخ داد» به نظام جمهوری اسلامی
سال‌هاست که ثابت شده است.»
او، استفاده از نوحه خوان خوب را هم یکی از
دلایل شهرت هیأت «شیخ داد» می‌داند و می‌گوید: «نوحه‌خوان هیأت ما آقای
بامداد فلاحتی که جای پدرش را هم گرفته است، از خوانندگان مشهور است و همین
سبب شده که جوانان بیشتر به سمت هیأت ما جذب شوند.»
با پایان پوشش رسانه‌ای مراسم عزاداری در هیأت‌ها و شهرهای گوناگون، به ظاهر موج رسانه‌ای بازنشر کلیپ‌هایی که عده‌ای آنها را در انتقاد از نظام جمهوری اسلامی ایران می‌دانند، پایان خواهد یافت؛ اما شهر یزد که این روزها بیشتر از همیشه در مرکز توجه است، همچنان حسینیه ایران باقی خواهد ماند و هیأت‌های اصیل و قدیمی این شهر که گاه سابقه آنها به بیش از دویست سال نیز می‌رسد، همچنان بی‌اعتنا به حاشیه‌ها، به روند عزاداری همه‌ساله و منظم خود ادامه خواهند داد.