هدف از این یادداشت ها کمک به تیم ایرانی برای فهم بهتر دلالت های متن حاضر و همچنین نشان دادن پرتگاه ها و چاله هایی است که درمذاکرات جامع بر سر راه ایران قرار خواهد داشت.
در نخستین قسمت از این یادداشت ها به بررسی بخشی از توافق می پردازیم که ادعا شده حق تحقیق و توسعه را به ایران داده است.
«ایران هسته ای» پیش از این در یادداشتی به رسمیت شناخته حق ایرات برای تحقیق و توسعه را جزو دستاوردهای مذاکرات ژنو تلقی کرده و بابت آن تیم مذاکره کننده هسته ای را ستوده بود.
پاراگراف زیر، عبارتی در متن توافق است که درباره حق و تحقیق و توسعه سخن گفته است:
Iran will continue its safeguarded R&D practices, including its current enrichment R&D practices, which are not designed for accumulation of the enriched uranium
متاسفانه باید گفت این پاراگراف در واقع حق تحقیق و توسعه ایران را به رسمیت نمی شناسد بلکه می گوید که ایران می تواند به فعالیت های خود در این حوزه ادامه بدهد.
اگر فرض کنیم درون ادامه دادن نوعی به رسمیت شناختن تلویحی وجود دارد، آن وقت است که تازه مشکل اصلی خود را به ما نشان می دهد.
این پاراگراف می گوید ایران صرفا می تواند برنامه تحقیق و توسعه کنونی خود را ادامه بدهد و این دقیقا به این معناست که ایران اجازه ندارد حتی یک ماشین در بخش تحقیق و توسعه خود در نطنر –بخش روزمینی نطنز که در گزارش های آژانس به دقت توصیف شده- اضافه کند یا هر نوع تغییر فنی دیگری در آن بوجود بیاورد.
در واقع مطابق توافق ژنو، ایران نمی تواند متناسب با نیازهای علمی و تحقیقاتی خود پروژه های جدید تحقیق و توسعه تعریف کند و فقط باید کاری را که تا حالا در این حوزه انجام می داده ادامه بدهد.
سوال مهم این است که اگر در یک فرآیند تحقیق و توسعه اجازه هیچ ابتکار و تغییری وجود نداشته باشد، آیا دیگر می توان نام آن را تحقیق و توسعه گذاشت؟ و آیا اساسا R&D چیزی غیر از تلاش برای کسب تجربه های علمی و تحقیقاتی جدید و آزمون و خطا در حوزه های ناشناخته به منظور افزایش کیفیت و مهارت است؟
متاسفانه باید گفت بر خلاف آنچه به نظر می رسد درج کلمه current در این پاراگراف عملا آن را بی معنا کرده است و توافق ژنو نه فقط پیشرفت صنعتی بلکه پیشرفت تحقیقاتی ایران در حوزه هسته ای را هم با چالش جدی مواجه می کند.