صراط:گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که تا پایان
پاییز سال گذشته در بخش اول یعنی «حساب جاری» که شامل «تجارت کالا، خدمات و
پرداخت‌های بلاعوض» می‌شود؛ 56 درصد کاهش نسبت به پاییز سال 90 رخ داده
است، ضمن اینکه در بخش «حساب سرمایه‌ای»، جایی که جریان سرمایه‌گذاری و
وام‌های بین‌المللی را نشان می‌دهد؛ در آذر ماه 91 نسبت به آذر ماه سال 90
وضعیت نه چندان مساعدی وجود داشته و این متغیر نسبت به دوره قبل روند
منفی‌تری را تجربه کرده است.
بانک مرکزی همچنین در بخشی از جزئیات تراز پرداخت‌ها، به آمار صادرات و
واردات کشور طی 9 ماه اول سال 91 اشاره کرده و گزارش داده است که صادرات
نفتی ایران در این دوره نسبت به دوره مشابه سال 90 بیش از 43 درصد کاهش
پیدا کرده است. این در حالی است که در همین دوره، میزان صادرات کالا در
مجموع بیش از 33 درصد افت داشته است. هر چند در بخش صادرات غیر‌نفتی ایران
در این مدت، رشد بیش از 16 درصدی مشاهده می‌شود.
تراز پرداخت‌ها چیست؟
این آمارها در بخش «تراز پرداخت‌ها» منتشر شده که از سوی بانک مرکزی در دو
سرفصل «حساب جاری» و «حساب سرمایه» ارائه می‌شود. «تراز پرداخت‌ها» جدولی
است حاوی «مبادلات بدهکار و بستانکار یک کشور با کشورهای دیگر و سازمان‌های
بین‌المللی که به شکل مشابه با حساب‌های درآمد و مخارج شرکت‌ها تنظیم
می‌شود.» این مبادلات به دو گروه کلی «حساب جاری و حساب سرمایه» تقسیم
می‌شود. اهمیت تراز پرداخت‌های کشور برای اقتصاددانان و برنامه‌ریزان به
این دلیل است که اطلاعات مهمی را از موقعیت بین‌المللی و همچنین چگونگی
ارتباط اقتصاد ملی با کشورهای دیگر نشان می‌دهد. مثلا نشان دهنده موقعیت
تجارت خارجی کشور، همچنین موقعیت کشور به عنوان قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده
است؛ به‌علاوه وضعیت تغییرات در موجودی ارز و طلای کشور را تشریح می‌کند.
وضعیت حساب جاری
در تعاریف مرتبط با تراز پرداخت‌ها، «حساب جاری» شامل «تجارت کالا، خدمات و
پرداخت‌های بلاعوض» است. این حساب علاوه بر معاملات کالایی، معادلات خدمات
و پرداخت‌های بلاعوض را که به صورت جاری در اقتصاد اتفاق می‌افتد در بر
می‌گیرد. حساب جاری از آن رو اهمیت دارد که منابع و مصارف درآمد ملی را
منعکس می‌کند. بانک مرکزی در آمار خود از این بخش به رقم 45 میلیارد و 833
میلیون دلاری حساب جاری در پاییز سال 90 اشاره کرده و افزوده است که این
متغیر با گذشت یک سال و در پاییز سال گذشته به 20 میلیارد و 179 میلیون
دلار تنزل کرده است. این یعنی 56 درصد کاهش در حساب جاری ایران طی پاییز
سال گذشته نسبت به پاییز سال 90.
کاهش 43 درصدی صادرات نفتی
در عین حال اجزای حساب جاری در تراز پرداخت‌ها نیز با کاهش محسوسی مواجه
شده است. بر اساس آمار بانک مرکزی، صادرات کالا در 9 ماه اول سال 90 رقمی
بالغ بر 110 میلیارد و 831 میلیون دلار بوده که پارسال و در همین مدت زمان،
این رقم به 73 میلیارد و 336 میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر، نزدیک
به 34 درصد افت صادرات کالا در پاییز پارسال نسبت به پاییز سال 90 رخ داده
است.
بکی از بخش‌های مهم تراز پرداخت‌ها در حساب جاری، صادرات اقلام نفتی است که
در گزارش بانک مرکزی شامل: «ارزش نفت خام، گاز طبیعی، میعانات و مایعات
گازی صادر شده از سوی شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران و شرکت
پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت‌های پتروشیمی است.» بانک مرکزی در
این بخش از کاهش 43.7 درصدی صادرات نفتی ایران طی 9 ماهه اول پارسال نسبت
به 9 ماه اول سال 90 خبر داده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، صادرات نفت
ایران در 9 ماه اول سال 90 رقمی بالغ بر 92.5 میلیارد دلار بوده که در 9
ماه اول پارسال این میزان به 52 میلیارد و 81 میلیون دلار کاهش یافته است.
این در حالی است که بنا به آمارهای بانک مرکزی، صادرات غیر‌نفتی ایران در
این مدت به 21 میلیارد و 285 میلیون دلار رسیده که نسبت به پاییز سال 90
بیش از 16 درصد رشد کرده است.
کاهش واردات گاز و فرآورده‌های نفتی
بانک مرکزی همچنین گزارش داده که واردات انواع کالاها نیز تا پاییز سال
گذشته 49 میلیارد و 921 میلیون دلار بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل
خود، حدود 15 درصد کاهش پیدا کرده است، اما نکته قابل توجه، کاهش واردات
گاز و فرآورده‌های نفتی در دوره مورد بررسی است. بنا به آمار بانک مرکزی،
تا پاییز سال گذشته یک میلیارد و 683 میلیون دلار گاز و فرآورده‌های نفتی
وارد شده که نسبت به دوره مشابه در سال 90 نزدیک به 34 درصد کاهش پیدا کرده
است.
وضعیت حساب سرمایه
بخش دوم تراز پرداخت‌ها، یعنی «حساب سرمایه» جریان سرمایه گذاری و وام‌های
بین‌المللی را نشان می‌دهد ؛ به عبارت دیگر «میزان مطالبات و بدهی‌ها و
تغییرات آنها» از طریق «حساب سرمایه» مشخص می‌شود. مطالبات خارجی «حقوقی
است که واحدهای اقتصادی کشور نسبت به ثروت خارج از کشور دارا هستند و
بدهی‌های خارجی، آن قسمت از ثروت داخل کشور است که خارجیان نسبت به آن
دارای حق هستند.» افزایش دارایی‌های داخلی در تملک شهروندان یا دولت‌های
خارجی و کاهش دارایی‌های خارجی در تملک شهروندان و دولت، سبب ورود ارز به
سمت کشور شده و در ستون بستانکار ثبت می‌شود؛ در مقابل، کاهش دارایی‌های
داخلی در تملک شهروندان و دولت‌های خارجی و افزایش در دارایی‌های خارجی در
تملک شهروندان و دولت، ارز را از کشور خارج کرده و در ستون بدهکار قرار
می‌دهد. بانک مرکزی در این بخش از آمارهای مربوط به «تراز پرداخت‌ها» عنوان
کرده که حساب سرمایه در 9 ماه ابتدایی سال 90 منفی 9 میلیارد و 365 میلیون
دلار بوده است. اما در 9 ماه اول سال گذشته این رقم به منفی 10 میلیارد و
798 میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر 10.1 درصد رقم منفی آن بیشتر شده
و وضعیت نامساعدتری پیدا کرده است. حساب سرمایه در بهار سال 90 منفی 11
میلیارد و 365 میلیون دلار بوده است. این در حالی است که این رقم در بهار
پارسال به منفی 2 میلیارد و 421 میلیون دلار رسیده بود و با توجه به این
آمارها، در آن زمان این متغیر وضعیت بهتری پیدا کرده بود.
افزایش دقت در آمار تراز پرداخت‌ها
براساس نحوه ثبت «تراز پرداخت‌ها»، مجموع بدهکاری‌ها و بستانکاری‌ها باید
«برابر» شود، اما به دلیل بروز اشتباهات و از قلم افتادگی‌ها یا ثبت نشدن
برخی معاملات، اختلاف آماری ایجاد می‌شود. از این رو برای ایجاد «توازن» در
تراز پرداخت‌ها ثبت یک قلم ضرورت می‌یابد. این یک قلم، «حساب اشتباهات و
قلم افتادگی‌ها» نام دارد. بر اساس آمارهای بانک مرکزی در این بخش، میزان
از قلم افتاده‌ها در پاییز سال 90، منفی 23 میلیارد و 224 میلیون دلار بوده
است، اما پاییز سال گذشته این رقم به منفی یک میلیارد و 301 میلیون دلار
رسیده است. به عبارت دیگر، 94.4 درصد از میزان منفی بودن این متغیر کم شده و
دقت در آمارگیری‌ها بیشتر شده است.
