حاجی فیروز سیاه پوست نباشد!

معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران روز گذشته در بخش‌نامه‌ای اعلام کرده است که به دلیل نقد‌هایی در مورد چهره سیاه حاجی فیروز و نژادپرستانه دانستن چهره او، برای پیشگیری از سوءبرداشت در این مورد، شهرداری تهران در برنامه‌های نوروزی از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال‌های نوروزی خودداری می‌کند.

به گزارش مهر، محمدرضا جوادی یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در این بخشنامه اعلام کرد: کارناوال‌های نوروزی با استقبال مردم رو به رو و توسط آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده پخش شد. اما درباره سیاهی چهره حاجی فیروز، نقد‌هایی مطرح شده و برخی، سیاه بودن چهره او را نژاد پرستانه می‌دانند در مقابل، درباره ریشه‌ای اساطیری سیاهی صورت شخصیت حاجی فیروز و نسبت آن با سربلند بیرون آمدن سیاوش از آزمایش ورگرم یا برآمدن او از دنیای مردگان و همچنین با سیاهی صورت ناشی از دود زغال و آتش، در پژوهش‌های هنری و ادبی بحث‌های مفصلی شده است. صرف نظر از بحث‌ها در این باره، لازم است به منظور پیشگیری از سوبرداشت‌های احتمالی، در کلیه برنامه‌های نوروزی شهرداری تهران، از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال‌های نوروزی اجتناب شود. در عین حال از پژوهشگران ادبی و هنری هنرمندان نمایشی به ویژه از هنرمندانی که سالهاست نقش حاجی فیروز را ایفا می‌کنند تقاضا می‌کنم تا با گشایش بحث در این باره، در رسیدن به فهم دقیق‌تر از این موضوع کمک کنند.

پیش از این مهرداد بهار، نویسنده و پژوهشگرِ ایرانی، حاجی فیروز را وابسته به جشن‌های سیاوش دانسته‌است. به گفته او، گمان می‌رود که این چهره، برگرفته از یکی از اسطوره‌های تموز، ایزدِ کشاورزی و چارپایان، در میان‌رودان باستان باشد. او سپس ادعا کرد که چهره سیاه‌شده حاجی فیروز، گویای بازآمدنِ او از سرزمینِ مردگان است، و جام سرخِ او، نشان از خونِ سیاوش دارد. او همچنین گفته‌است که واژه سیاوش می‌تواند به معنیِ «مردِ سیاه» یا «سیاه‌رخ» باشد.

میرجلال الدین کزازی نیز گفته است: تیرگی روی حاج فیروز می‌تواند نمادی از شب باشد. به سخنی دیگر شب روزگار فرومردگی و افسردگی جهان را نشان می‌دهد. در برابر، روز نشانه‌ای است از رستاخیز دیگرباره گیتی. جهانی که در تیرگی و سرما فروفسرده است از نشانه‌های زندگی که جنبش و تکاپوست بی بهره مانده است. با فرا رسیدن بهار جان و جنب از سر می‌گیرد، زیرا خورشید در آن هنگام توش و توانی تازه می‌یابد.

در همین حال شبان میرشکرایی از پژوهشگران و مردم شناسان گفته است: «حاجی‌فیروز» رسم زیاد قدیمی نیست، بسیاری از پژوهشگران تصور می‌کنند حاجی فیروز بازمانده «آتش افروز»‌ها است، اما این‌گونه نیست. حاجی فیروز بر اساس اسنادی که وجود دارد یک شخص است که در دوره قاجار زندگی می‌کرده و یکسری کار‌هایی را انجام می‌داده و پس از گذشت زمان برخی افراد به طبع آن این کار‌ها را انجام دادند و در نهایت آن همه‌گیر شد پس حاجی فیروز جزو نماد‌های کهن نوروز نیست.