اساساً سلسله‌مراتب اداری، سیاسی در تقسیم‌بندی هر کشور به واحدهای کوچک‌تر، برای سهولت اداره آن و تأمین امنیت و بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی انجام می‌پذیرد، این تقسیم‌بندی گاه بر مبنای تاریخ و فرهنگ، گاهی اوضاع جغرافیایی و در مواقعی نیز برحسب جمعیت و ملاحظات سیاسی انجام می‌شود.
طبق ماده ۹ قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۲ تیر ۶۲ مجلس شورای اسلامی، استان به واحدی از تقسیمات کشوری اطلاق می‌شود که با محدوده جغرافیایی معین که از به هم پیوستن چندین شهرستان هم‌جوار با عنایت به موقعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی تشکیل می‌شود.
در ذیل این ماده‌قانونی نیز متذکر شده، وزارت کشور بنا بر ضرورت می‌تواند با تصویب هیئت‌وزیران با انتزاع و الحاق روستاها، بخش‌ها یا شهرستان‌های مجاور، استان‌ها را تعدیل و در صورت تصویب مراجع ذیصلاح، امکان تشکیل استان جدید نیز وجود دارد که یکی از شروط آن، جمعیت بالای یک‌میلیون نفر بوده و در صورت داشتن شرایط و استعدادهای کافی، این امر طبق قانون امکان‌پذیر است.
با عنایت به وجود چنین ظرفیت‌های قانونی، برخی از مسئولان شهرستانی در غرب استان تهران، تشکیل استان تهران غربی را یکی از نیازها و الزامات جدی این خطه پهناور برمی‌شمارند.
در این گزارش نظر مدیران سه شهرستان قدس، شهریار و ملارد در خصوص بایدها و نبایدهای این طرح را جویا شدیم، طرحی که نظریات گوناگونی در خصوص آن مطرح‌شده و عده‌ای آن را یک نیاز ضروری و برخی دیگر با نگاهی محتاطانه‌تر، اجرای آن را مستلزم مطالعات کارشناسانه هر چه بیشتر عنوان می‌کنند.
از جمعیت انبوه شهریار تا ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی
تشکیل تهران غربی از همان ابتدا با مرکزیت شهرستان شهریار بر سر زبان‌ها افتاد، شهرستانی که در سال‌های نه‌چندان دور، شهر قدس، ملارد و رباط‌کریم از بخش‌های تابعه آن محسوب می‌شد.
موقعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شهرستان شهریار، تمایز و برجستگی خاصی به آن بخشیده و باعث شده تا در میان دیگر شهرستان‌های غرب استان تهران، کانون توجهات به این خطه سرسبز بیش از مناطق دیگر متمرکز شود، امری که مسئولان شهرستان‌های این منطقه از استان تهران نیز به آن اذعان دارند.
علیرضا صفر زاده عضو شورای اسلامی شهر شهریار با اشاره به جمعیت متراکم و متکثر شهریار اظهار داشت: اگر ملاک تشکیل استان را از منظر کثرت جمعیتی رصد کنیم، شهریار استحقاق بسیاری برای تبدیل‌شدن به مرکزیت تهران غربی را دارا است.
وی افزود: ظاهراً دستگاه‌های فرادستی نیز متوجه اهمیت این خطه از استان تهران شده‌اند و استقرار ادارات کل مالیات و دارایی، اطلاعات، مجموعه انتظامی غرب استان در شهریار، نشان‌دهنده جایگاه این منطقه در میان شهرستان‌های غربی استان تهران است.
صفر زاده عنوان کرد: ایده تشکیل تهران غربی، سازنده و مطلوب اثر خواهد بود و تجربیات پیشین همچون تشکیل استان البرز اثبات‌کننده موفقیت این طرح است.
عضو شورای اسلامی شهر شهریار افزود: تحقق این طرح، اداره شهرستان‌های این خطه از استان تهران را نیز تسهیل می‌کند.
وی گفت: پتانسیل‌ها و توانمندی‌های بالقوه متعددی در شهریار وجود دارد که سرمایه انسانی و بضاعت اقتصادی این منطقه در حوزه‌های کشاورزی و دامداری از نمونه‌های آن به شمار می‌رود.
صفر زاده عنوان کرد: جمعیت شهرستان شهریار از جمعیت استانی همچون سمنان بیشتر است و در کنار آن، برخورداری از جمعیت عظیم و انبوه دانش‌آموزی و استعدادهای برجسته بسیار، وزنه این منطقه برای تبدیل‌شدن به مرکزیت غرب استان را سنگین‌تر می‌کند.
سابقه شهریار نقطه ثقل غرب استان تهران
رحمان علیزاده معاون فنی و عمرانی فرمانداری شهریار با اشاره به تردد و مراجعه روزانه انبوه مردم ساکن در غرب استان تهران و بخصوص شهریار به پایتخت گفت: به‌طور یقین افزایش ترافیک، هدر رفت زمان، انرژی و سوخت و...از تبعات چنین ترددهایی است که با استقرار ادارات کل، این معضل رفع می‌شود.
وی افزود: در صورت ایجاد استان تهران غربی، بدون شک بخش اعظمی از چنین ترددهای اجتناب‌ناپذیری که برای پیگیری امور اداری از سوی مردم ساکن در این منطقه واقع می‌شود، جلوگیری خواهد شد و در چنین شرایطی آرامش خاطر ساکنان این خطه نیز به نحو مطلوب‌تری تأمین می‌شود.
علیزاده گفت: با اتکا به چنین رویکرد و منطقی، برخی از ادارات کل مستقرشده‌اند تا روال و روند اداری در همین منطقه پیگیری و عملیاتی شود.
معاون فنی و عمرانی فرمانداری شهریار عنوان کرد: قابلیت‌های بسیاری در این شهرستان وجود دارد که درنهایت، باعث برجستگی این منطقه شده است و سابقه پیشین شهریار نیز مزید بر علت شده تا این منطقه به‌عنوان مرکزیت غرب استان تهران مطرح شود.
تشکیل استان تهران غربی باعث مدیریت دوگانه می‌شود
حسین بیات عضو شورای اسلامی شهر ملارد در خصوص تشکیل استان تهران غربی، نظری متفاوت دارد.
وی با اشاره به عدم بازدهی و کارآمدی مؤثر و سازنده این طرح گفت: بنده از جایگاه یک کارشناس و نه به‌عنوان عضو شورای اسلامی شهر ملارد با صراحت عنوان می‌کنم که چنین طرحی فاقد منفعت و سودمندی خاصی خواهد بود.
وی افزود: مشکلات، فرصت‌ها و تهدیدهای شهرستان‌های هم‌جوار این خطه درهم‌تنیده است و به‌عنوان نمونه می‌توان به سیستم حمل‌ونقل، آب شرب، مراکز تجاری، مترو، شاهراه‌های غرب استان تهران و... اشاره کرد که نمی‌توان آن‌ها را از هم منفک یا مشکلات مرتبط با این عرصه را مجزا از هم بررسی کرد.
بیات عنوان کرد: کمبودها، نقصان‌ها و نقاط ضعف و قوت استان تهران، باید باهم دیده شود و تفکیک آن‌ها از یکدیگر راه به‌جایی نخواهد برد.
وی افزود: تبدیل‌شدن کرج به استان، یکی از نمونه‌های بارز چنین تعارضاتی محسوب می‌شود که باعث بروز نارسایی‌های بسیاری در بخش‌های متعدد شده است.
بیات گفت: نرخ دوگانه تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها از نمونه تعارضاتی است که در حال حاضر مشاهده می‌شود.
وی افزود: به‌طور مثال در مسیری همچون تهران-کرج که مقصد و مبدأ کاملاً مشخص و طول مسیر نیز ثابت است، نرخ‌گذاری تهران با کرج تفاوت دارد که این امر مؤید مدیریت دوگانه است.
بیات عنوان کرد: در شرایطی که تهدیدها، فرصت‌ها و مشکلات و نارسایی‌ها مشترک است، باید با مدیریت یکپارچه برای رفع آن کوشید و اعمال مدیریت مستقل چاره کار نخواهد بود.
تهدیدها و فرصت‌های یک انتخاب
علیرضا رضایت عضو شورای اسلامی شهر شهریار با اشاره به لزوم مطالعه دقیق، عمیق و همه‌جانبه روی این طرح، عنوان کرد: به‌طور یقین تبدیل‌شدن شهریار به مرکزیت غرب استان تهران، دارای محاسنی است و فرصت‌هایی را در پی دارد که می‌تواند در رشد، توسعه و رفاه هر چه بیشتر شهری مؤثر واقع شود.
وی افزود: از سوی دیگر باید به تهدیدهای احتمالی آن نیز اندیشید، زیرا تبدیل‌شدن این منطقه به مرکزیتی برای یک استان، ممکن است، بافت طبیعی و جغرافیایی این خطه را که همواره به داشتن باغات و اراضی کشاورزی شهره است، به مخاطره بیندازد.
رضایت گفت: شاید با کار کارشناسی و مطالعاتی دقیق، بتوان تهدیدهای چنین طرحی را رفع کرد که این امر مستلزم تحقیقات و بررسی‌های ظریف و کارشناسانه است که بنده از آن بی‌اطلاع هستم.
محبوب اکبری عضو شورای اسلامی شهر ملارد نیز بر لزوم مطالعه دقیق و ارزیابی جامع بر روی چنین طرحی تأکید کرد و گفت: تفویض اختیاراتی در حال انجام است تا از پیچیدگی‌های اداری این خطه پرجمعیت کاسته شود که استقرار ادارات کل دارایی، اطلاعات، انتظامی و...از نمونه‌های آن به شمار می‌رود.
وی افزود: برای بازدهی هر چه مطلوب‌تر، باید به زوایای پیدا و پنهان این طرح به نحوی موشکافانه پرداخت تا مشکلات احتمالی آن به حداقل ممکن کاهش یابد و با تقویت شدن فرصت‌های موجود، روند و مکانیسم اداره این منطقه وسیع از استان تهران، تسهیل شود.
استقرار ادارات کل در شهریار نیاز غرب استان تهران است
بهزاد درخشان عضو شورای اسلامی شهر شهریار با اشاره به لزوم تحقق چنین طرحی اظهار داشت: ازنظر بنده، شهریار پتانسیل تبدیل‌شدن به مرکزیت استان را دارا است و جایگاه این منطقه می‌طلبد تا طرح‌ها و پروژه‌های استانی و وسیعی در آن کلید بخورد.
وی افزود: ما نیز در حد توان و بضاعت موجود، نهایت تلاش خود را برای اجرایی شدن این طرح حائز اهمیت بکار می‌گیریم و در بحث تخصیص زمین نیز از هیچ اقدام سازنده‌ای دریغ نخواهیم کرد.
تشکیل استان جدید بدون تأمین زیرساخت‌ها منطقی نیست
خدابخش محمد زاده پودینه رئیس شورای اسلامی شهر قدس در تشریح الزامات تشکیل و شکل‌گیری استان تهران غربی گفت: تجربه گذشته نشان می‌دهد چنین تقسیم‌بندی‌هایی بدون تأمین زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای لازم ثمره مطلوبی نخواهد داشت.
وی افزود: به‌عنوان نمونه، شهرقدس که زمانی یکی از بخش‌های شهریار به شمار می‌رفت، چند سال پیش پیرو تصمیمی که اتخاذ شد به شهرستانی مستقل و مجزا تبدیل گردید، اما نیازهای اولیه آن تأمین و فراهم نشد.
پودینه گفت: این تفکیک، تجربه خوبی نبود و امروز شاهدیم بخش قابل‌توجهی از بار ادارات بر دوش شهرداری است و این امر، ارائه خدمات مطلوب به شهر و مردم ساکن در این منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
وی افزود: اصل تفکیک قابل‌قبول است اما مستلزم چنین طرحی، تأمین زیرساخت‌های لازم است و بدون در نظر گرفتن چنین دغدغه‌هایی، تشکیل استان تهران غربی به صلاح نیست.
پودینه گفت: اگرچه چنین تقسیم‌بندی‌هایی باعث افزایش بودجه و اعتبارات می‌شود اما از سوی دیگربار مالی بسیاری را نیز به دولت تحمیل می‌کند که قابل‌توجه خواهد بود.
در شرایط کنونی نیازی به تقسیم استان تهران احساس نمی‌شود
حسین کاغذلو فرماندار شهرستان قدس همچون بسیاری از مسئولان دیگر در غرب استان تهران، تقسیم‌بندی استان تهران را مستلزم کار کارشناسی، آسیب‌شناسی و مطالعاتی جامع و فراگیر عنوان کرد.
وی افزود: ازنظر بنده، استانداری تهران ثبات مطلوبی را در این استان ایجاد کرده و در شرایط کنونی نیازی به چنین تقسیم‌بندی‌هایی احساس نمی‌شود.
فرماندار قدس عنوان کرد: در صورت عزم دولت و مجلس برای تحقق چنین امری نیز، قطعاً مطالعات دقیقی از سوی مراجع ذیصلاح در دستور کار قرار خواهد گرفت تا با لحاظ کردن دوراندیشی لازم و واکاوی عمیق و جامع، این طرح اجرایی شود.
استقرار ادارات کل زمینه‌ساز تشکیل استان تهران غربی
حسین گروسی نماینده مردم شهریار، ملارد و قدس در مجلس شورای اسلامی که مدت‌هاست بر لزوم تحقق چنین طرحی تأکید می‌کند، گفت: با خیل عظیم جمعیت موجود در تهران، استقرار برخی از ادارات کل ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که روند اداره امور را تسهیل و بهبود می‌بخشد.
وی افزود: با پیگیری‌هایی که انجام‌شده، برخی از ادارات کل مستقرشده‌اند اما خلأ وجود برخی از نهادهای دیگر همچون اداره کل نوسازی آموزش‌وپرورش و اداره کل صنعت، معدن و تجارت در این خطه احساس می‌شود.
گروسی گفت: جمعیت عظیم دانش‌آموزی و فعالیت واحدهای متعدد و انبوه تولیدی و صنعتی، الزام استقرار ادارات کل در این حوزه را بیش‌ازپیش تقویت می‌کند.
نماینده مردم شهریار، ملارد و قدس در مجلس شورای اسلامی عنوان کرد:اجرایی شدن طرح تشکیل استان تهران غربی نیازمند لایحه دولت و تصویب مجلس است و ما امیدواریم چنین طرحی هر چه سریع‌تر آماده و برای تصویب در مجلس شورای اسلامی مطرح شود که ثمرات سازنده بسیاری در بر خواهد داشت.
گروسی گفت: قریب به یک سال است که باب تقسیمات کشوری بسته است اما استقرار ادارات کل، زمینه‌ساز و بسترساز تشکیل استان تهران غربی خواهد بود.
لزوم واکاوی تجربیات گذشته از تقسیم‌بندی‌های کشوری
اظهارات مسئولان شهرستان‌های شهریار، قدس و ملارد را در سه محور می‌توان جمع‌بندی کرد، نخست اینکه برخی طرح مذکور را سازنده و مایه پیشرفت خطه غربی استان تهران قلمداد می‌کنند، برخی دیگر آن را مستلزم کار کارشناسی و مطالعاتی هر چه بیشتر می‌دانند و عده‌ای نیز مخالف تحقق چنین طرحی هستند.
فارغ از تأیید یا رد نظرات فوق، ذکر یک نکته ضروری به نظر می‌رسد که برای اجرایی شدن این طرح باید از تجربیات تقسیمات کشوری درگذشته استفاده شود.
ضعف زیرساختی در شهرستان‌های ملارد و قدس و تبدیل آن به شهرستان‌های مستقل، اگرچه دارای مزایای بسیاری بود، اما نباید معایب آن را نیز ازنظر دور داشت، نقصان‌هایی که پس از گذشت قریب به پنج سال هنوز گریبان گیر این مناطق است.
کمبود نیرو، استیجاری بودن بسیاری از ساختمان‌های ادارات، عدم استقرار برخی از نهادها و ارگان‌ها در شهرستان‌های ملارد و قدس، بخشی از این محدودیت‌ها است که رفع آن عزمی جدی وهمتی عالی را می‌طلبد.