صراط: امام علی(ع) به جای رسول خدا(ص) در بستر خوابید و برای اینکه او را نشناسند، با جامه، خود را پیچید؛ بدان سان که اگر کسی او را میدید، یقین میکرد پیامبر خوابیده است.
یکی از سؤالاتی که درباره لیلة‌المبیت، و خوابیدن حضرت علی علیه‌السلام بجای پیامبر اکرم (ص) مطرح شده است این است که حضرت می‌خوابید یا نمی‌خوابید دشمن که محل خواب پیامبر را خالی میدید حضرت را تعقیب میکرد.
برای این که به این سؤال پاسخ داده شود به اصل واقعه لیلة‌المبیت و کیفیت وقوع و زمان وقوع آن و نیز زمان آغاز محاصره خانه پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ توسط مشرکان قریش و لحظه هجوم آنان به بستر رسول خدا که امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در آن خوابیده بود، دقت شود.
ما اصل جریان و واقعه لیلة‌المبیت را که عالم جلیل القدر جناب شیخ مفید ـ قدس سره ـ در کتاب شریف «الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» نقل نموده و جناب سید هاشم رسولی محلاتی آن را ترجمه نموده است، نقل می‌کنیم تا پاسخ به خوبی روشن شود:
و از جمله فضائل آن حضرت ـ علیه‌السلام ـ این است هنگامی که پیغمبر ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ به واسطه انجمنی که از قریش برای کشتن آن حضرت فراهم شد (و از هر قبیله که در مکه بود یک تن را برای انجام این کار بر گزیدند که همگان به طور دسته جمعی خونش را بریزند) مامور شد از مکه به مدینه هجرت کند و نمی‌توانست در برابر آنها آشکارا از مکّه بیرون رود، و خواست در پنهانی و بی خبری آنان خارج گردد، تا از شر آنها آسوده ماند (تنها) به امیر المؤمنین گزارش کار خود را داد (و جز او کسی را آگاه نکرد) و او را وادار به دفاع از خویشتن کرد، این گونه که (از او خواست) در بستر او بخوابد، طوری که (مشرکان) ندانند (علی) در بستر خوابیده و گمان کنند خود پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است و مانند هر شب در جای خود آرمیده، پس امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در آن شب جان خود را برای خدای تعالی در کف نهاد، و آن را در راه پیروی او بفروخت، و در راه (حفظ جان) پیامبر گرامی از جان گذشت، و این به خاطر آن بود که آن حضرت بدین وسیله از شرّ دشمنان رهایی یابد، و وجود شریفش از نقشه شوم کافران سالم بماند.
پس علی ـ علیه‌السلام ـ به جای رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در بستر خوابید، و برای این که او را نشناسند با جامه، خود را پیچید، (بدان سان که اگر کسی او را میدید گمان نمی‌کرد جز پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد پس (از انجام آن چه گفته شد) آنها که برای کشتن رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ انجمن کرده بودند و همگی مسلّح بودند سر رسیدند و گرداگرد علی ـ علیه‌السلام ـ پرّه زدند (و حلقه وار او را احاطه کردند) و چشم به راه سپیده دم دقیقه شماری می‌کردند تا هوا روشن شود، و آشکارا او را بکشند، تا خونش هدر رود و پایمال گردد زیرا چون بنی هاشم کشندگان او را بنگرند، و از هر قبیله و فامیلی که در مکه بودند یک تن را در میان کشندگان ببینند و همه را شریک در خون او بدانند، نتوانند کشندگان را بدان جرم بکشند، چون به خاطر کشته شدن یک تن نتوانند با همه قبایل به ستیزه و نبرد در آیند، و (با این نقشه زیرکانه که کشیده بودند) تنها فداکاری علی ـ علیه‌السلام ـ بود که سبب رهایی یافتن پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از دست آنان گردید. (از این رو علی ـ علیه‌السلام ـ در بستر خوابید و آنها نیز بی آن که از جریان آگاه باشند و گمان ببرند که او علی ـ علیه‌السلام ـ است، در اطراف او چشم به راه سپیده و روشنی هوا بودند.)
چون صبح شد و ناگهان به سوی او یورش بردند، علی ـ علیه‌السلام ـ برخواسته به آنها حمله ور شد، آنها «گفتند پسر عمّت کجاست؟ علی ـ علیه‌السلام ـ فرمود: مگر شما مرا محافظ او قرار داده بودید؟! شما به او پیشنهاد کردی از مکه بیرون رود او نیز خارج شد...» (1)
آنها پراکنده شده و باز گشتند و خدای سبحان درباره این جریان فرموده است: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ» (2)
اگر امیر المؤمنین نبود و آن فداکاری را نمی‌کرد، کار تبلیغ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به پایان نمی‌رسید... .(3)
مطالعه دقیق این جریان نشان می‌دهد که خروج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، شب هنگام و چه بسا در آغاز شب بوده و هجوم مشرکین قریش صبح هنگام و زمانی بوده که هوا روشن گردیده است و در فاصله بین این دو زمان یعنی از ابتدا شب تا صبح منزل پیامبر در محاصره دشمنان بوده و قریش خانه پیامبر و کسی را که در بستر پیامبر خفته بوده زیر نظر داشته‌اند.
شکی نیست که این فاصله زمانی فرصتی کافی برای خروج پیامبر از منزل و دور شدن آن بزرگوار از دید و دسترسی دشمنان بود و دقیقاً این همان زمانی است که امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ با فداکاری خود و خوابیدنش در رختخواب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مشرکین را کاملاً به خود مشغول نموده به گونه‌ای که آنها مطمئن بودند که شخص خفته در بستر پیامبر است و هرگز از خروج پیامبر اطلاع پیدا نکرده و بلکه با نگاه‌های خیره شان به بستر از خروج پیامبر غافل شده بودند. و لذا بر خلاف آن چه در سؤال مطرح گردیده اگر حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ در بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نمی‌خوابیدند، مشرکان قریش در همان ابتدا حضور و محاصره شان متوجه عدم حضور پیامبر شده و به جستجو و تعقیب آن بزرگوار می‌پرداختند و چه بسا بلکه به طور قطع آن حضرت را پیدا کرده و به شهادت می‌رساندند و در نتیجه، برنامه اسلام کامل نمی‌شد.
آن چه موجب طرح این سؤال شده به نظر می‌رسد عدم دقت و توجّه به زمان حضور و محاصره قریش و زمان هجوم آنها به بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است و بر خلاف آن چه در کتب معتبر تاریخی آمده است، سؤال کننده محترم این گونه برداشت نموده است که زمان حضور قریش و تهاجم آن ها یکی بوده است در حالی که بین این دو زمان همان گونه که پیش از این اشاره شد فاصله قابل توجهی بوده و این فرصت مناسب برای خروج پیامبر از خانه بوده است.
بنابر این حضور امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ و فداکاری آن حضرت در خوابیدنش به جای پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم جنبه عقلایی‌اش روشن است و فراتر از جنبه عقلایی یک فضیلت و منقبتی است بی نظیر برای امیر المؤمنین ـ صلوات الله علیه ـ و کسی در این باره همباز و در این فضیلت انباز او نگشت و مانند او در این راه کسی از جان نگذشت. (4) و (5)
منابع
1. زندگانی چهارده معصوم علیهم‌السلام، ص 91.
2. بقره : 207.
3. ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 45 ـ 46.
4. ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 46.
5. مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم.
یکی از سؤالاتی که درباره لیلة‌المبیت، و خوابیدن حضرت علی علیه‌السلام بجای پیامبر اکرم (ص) مطرح شده است این است که حضرت می‌خوابید یا نمی‌خوابید دشمن که محل خواب پیامبر را خالی میدید حضرت را تعقیب میکرد.
برای این که به این سؤال پاسخ داده شود به اصل واقعه لیلة‌المبیت و کیفیت وقوع و زمان وقوع آن و نیز زمان آغاز محاصره خانه پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ توسط مشرکان قریش و لحظه هجوم آنان به بستر رسول خدا که امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در آن خوابیده بود، دقت شود.
ما اصل جریان و واقعه لیلة‌المبیت را که عالم جلیل القدر جناب شیخ مفید ـ قدس سره ـ در کتاب شریف «الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» نقل نموده و جناب سید هاشم رسولی محلاتی آن را ترجمه نموده است، نقل می‌کنیم تا پاسخ به خوبی روشن شود:
و از جمله فضائل آن حضرت ـ علیه‌السلام ـ این است هنگامی که پیغمبر ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ به واسطه انجمنی که از قریش برای کشتن آن حضرت فراهم شد (و از هر قبیله که در مکه بود یک تن را برای انجام این کار بر گزیدند که همگان به طور دسته جمعی خونش را بریزند) مامور شد از مکه به مدینه هجرت کند و نمی‌توانست در برابر آنها آشکارا از مکّه بیرون رود، و خواست در پنهانی و بی خبری آنان خارج گردد، تا از شر آنها آسوده ماند (تنها) به امیر المؤمنین گزارش کار خود را داد (و جز او کسی را آگاه نکرد) و او را وادار به دفاع از خویشتن کرد، این گونه که (از او خواست) در بستر او بخوابد، طوری که (مشرکان) ندانند (علی) در بستر خوابیده و گمان کنند خود پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است و مانند هر شب در جای خود آرمیده، پس امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در آن شب جان خود را برای خدای تعالی در کف نهاد، و آن را در راه پیروی او بفروخت، و در راه (حفظ جان) پیامبر گرامی از جان گذشت، و این به خاطر آن بود که آن حضرت بدین وسیله از شرّ دشمنان رهایی یابد، و وجود شریفش از نقشه شوم کافران سالم بماند.
پس علی ـ علیه‌السلام ـ به جای رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در بستر خوابید، و برای این که او را نشناسند با جامه، خود را پیچید، (بدان سان که اگر کسی او را میدید گمان نمی‌کرد جز پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد پس (از انجام آن چه گفته شد) آنها که برای کشتن رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ انجمن کرده بودند و همگی مسلّح بودند سر رسیدند و گرداگرد علی ـ علیه‌السلام ـ پرّه زدند (و حلقه وار او را احاطه کردند) و چشم به راه سپیده دم دقیقه شماری می‌کردند تا هوا روشن شود، و آشکارا او را بکشند، تا خونش هدر رود و پایمال گردد زیرا چون بنی هاشم کشندگان او را بنگرند، و از هر قبیله و فامیلی که در مکه بودند یک تن را در میان کشندگان ببینند و همه را شریک در خون او بدانند، نتوانند کشندگان را بدان جرم بکشند، چون به خاطر کشته شدن یک تن نتوانند با همه قبایل به ستیزه و نبرد در آیند، و (با این نقشه زیرکانه که کشیده بودند) تنها فداکاری علی ـ علیه‌السلام ـ بود که سبب رهایی یافتن پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از دست آنان گردید. (از این رو علی ـ علیه‌السلام ـ در بستر خوابید و آنها نیز بی آن که از جریان آگاه باشند و گمان ببرند که او علی ـ علیه‌السلام ـ است، در اطراف او چشم به راه سپیده و روشنی هوا بودند.)
چون صبح شد و ناگهان به سوی او یورش بردند، علی ـ علیه‌السلام ـ برخواسته به آنها حمله ور شد، آنها «گفتند پسر عمّت کجاست؟ علی ـ علیه‌السلام ـ فرمود: مگر شما مرا محافظ او قرار داده بودید؟! شما به او پیشنهاد کردی از مکه بیرون رود او نیز خارج شد...» (1)
آنها پراکنده شده و باز گشتند و خدای سبحان درباره این جریان فرموده است: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ» (2)
اگر امیر المؤمنین نبود و آن فداکاری را نمی‌کرد، کار تبلیغ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به پایان نمی‌رسید... .(3)
مطالعه دقیق این جریان نشان می‌دهد که خروج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، شب هنگام و چه بسا در آغاز شب بوده و هجوم مشرکین قریش صبح هنگام و زمانی بوده که هوا روشن گردیده است و در فاصله بین این دو زمان یعنی از ابتدا شب تا صبح منزل پیامبر در محاصره دشمنان بوده و قریش خانه پیامبر و کسی را که در بستر پیامبر خفته بوده زیر نظر داشته‌اند.
شکی نیست که این فاصله زمانی فرصتی کافی برای خروج پیامبر از منزل و دور شدن آن بزرگوار از دید و دسترسی دشمنان بود و دقیقاً این همان زمانی است که امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ با فداکاری خود و خوابیدنش در رختخواب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مشرکین را کاملاً به خود مشغول نموده به گونه‌ای که آنها مطمئن بودند که شخص خفته در بستر پیامبر است و هرگز از خروج پیامبر اطلاع پیدا نکرده و بلکه با نگاه‌های خیره شان به بستر از خروج پیامبر غافل شده بودند. و لذا بر خلاف آن چه در سؤال مطرح گردیده اگر حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ در بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نمی‌خوابیدند، مشرکان قریش در همان ابتدا حضور و محاصره شان متوجه عدم حضور پیامبر شده و به جستجو و تعقیب آن بزرگوار می‌پرداختند و چه بسا بلکه به طور قطع آن حضرت را پیدا کرده و به شهادت می‌رساندند و در نتیجه، برنامه اسلام کامل نمی‌شد.
آن چه موجب طرح این سؤال شده به نظر می‌رسد عدم دقت و توجّه به زمان حضور و محاصره قریش و زمان هجوم آنها به بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است و بر خلاف آن چه در کتب معتبر تاریخی آمده است، سؤال کننده محترم این گونه برداشت نموده است که زمان حضور قریش و تهاجم آن ها یکی بوده است در حالی که بین این دو زمان همان گونه که پیش از این اشاره شد فاصله قابل توجهی بوده و این فرصت مناسب برای خروج پیامبر از خانه بوده است.
بنابر این حضور امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ و فداکاری آن حضرت در خوابیدنش به جای پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم جنبه عقلایی‌اش روشن است و فراتر از جنبه عقلایی یک فضیلت و منقبتی است بی نظیر برای امیر المؤمنین ـ صلوات الله علیه ـ و کسی در این باره همباز و در این فضیلت انباز او نگشت و مانند او در این راه کسی از جان نگذشت. (4) و (5)
منابع
1. زندگانی چهارده معصوم علیهم‌السلام، ص 91.
2. بقره : 207.
3. ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 45 ـ 46.
4. ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 46.
5. مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم.