وقتی ساعتها وقت صرف طراحی و مونتاژ یک مدار میکنید، هیچ چیز بدتر از این نیست که در لحظه آخر همه چیز خراب شود. خیلی وقتها مشکل از طراحی نیست، بلکه یک قطعه کوچک معیوب تمام زحمات شما را هدر میدهد. تشخیص اینکه کدام قطعه سالم است و کدام خراب، مهارتی است که هر تعمیرکار یا علاقهمند به الکترونیک باید بداند. در این مطلب قصد نداریم تئوریهای خسته کننده بگوییم؛ بلکه صاف و پوست کنده روشهای عملی تست قطعات را یاد میگیریم تا جلوی ضررهای مالی و زمانی را بگیریم. اگر میخواهید خیالتان از بابت عملکرد مدار راحت باشد، جای درستی آمدهاید تا با هم روشهای عیب یابی را مرور کنیم.
تشخیص خرابی قطعات با مشاهده ظاهری برد
همیشه لازم نیست همان اول کار سراغ ابزارهای اندازه گیری بروید. گاهی اوقات چشمهای شما دقیقترین ابزار عیب یابی هستند. خیلی از خرابیها نشانههای فیزیکی واضحی روی قطعه باقی میگذارند که با یک نگاه ساده قابل تشخیص است. مثلا تغییر رنگ یا دفرمه شدن بدنه قطعه، اولین زنگ خطر است. قبل از هر کاری، برد را زیر نور مناسب بگیرید و با دقت تمام اجزا را بررسی کنید. حتی بوی سوختگی خاصی که از برد بلند میشود، میتواند شما را مستقیما به سمت قطعه معیوب راهنمایی کند.
به علاوه، به موارد زیر هم دقت کنید:
- خازنهای باد کرده: اگر بالای خازن الکترولیتی برآمده شده یا از زیر آن مایعی نشت کرده است، قطعا آن قطعه خراب است و باید تعویض شود.
- مقاومتهای سیاه شده: تغییر رنگ نوارهای رنگی یا سیاه شدن کامل بدنه مقاومت نشانه سوختن آن بر اثر عبور جریان غیرمجاز است.
- لحیم سردی: گاهی قطعه سالم است اما پایه آن در قلع لق میزند. اگر دور پایه قطعه یک حلقه ترک خورده میبینید، اتصال برقرار نیست.
- قطعی مسیرها: گاهی خود قطعه سالم است اما مسیر مسی روی برد قطع شده یا خراش عمیق برداشته که فقط با ذره بین دیده میشود.
نقش خرید انواع مولتی متر در تست دقیق قطعه
دیدن ظاهر قطعه خوب است اما کافی نیست. بسیاری از قطعات نیمه هادی مثل ترانزیستورها یا دیودها از داخل میسوزند و ظاهرشان کاملا سالم میماند. اینجا جایی است که باید سراغ اعداد و ارقام برویم. برای اینکه اطمینان پیدا کنید یک مقاومت دقیقا همان اهمی را دارد که رویش نوشته، یا اینکه ترانزیستور شما نشتی ندارد، به یک ابزار اندازه گیری نیاز دارید. اهمیت خرید انواع مولتی متر در اینجا مشخص میشود؛ چون بدون آن عملاً در تاریکی حرکت میکنید و نمیتوانید ایراد اصلی را پیدا کنید.
مولتی مترها در مدلهای مختلفی مثل دستی و اتوماتیک وجود دارند. برای تست خازن، دستگاه شما باید قابلیت سنجش ظرفیت (کاپاسیتانس) داشته باشد و برای تست دیود، حالت تست بیزر یا دیود لازم است. وقتی میخواهید یک قطعه را تست کنید، حتما باید آن را از مدار خارج کنید یا حداقل یک پایه آن را آزاد کنید تا قطعات دیگر روی نتیجه تست تاثیر نگذارند. استفاده از رنج مناسب برای هر قطعه، شرط اول یک تست موفق است. اگر رنج اشتباه انتخاب کنید، ممکن است فکر کنید قطعه خراب است در حالی که فقط روش اندازه گیری شما اشتباه بوده است.
بررسی اتصالات و زمان خرید پراب مولتی متر
شاید برایتان پیش آمده باشد که مولتی متر عدد عجیبی نشان میدهد یا مدام بوق بیزر قطع و وصل میشود. خیلیها سریع نتیجه میگیرند که دستگاه خراب شده یا قطعه مشکل دارد. اما تجربه نشان داده که در بسیاری از موارد، مشکل از سیمهای رابط است. سیمهای بی کیفیت مقاومت داخلی بالایی دارند و در اندازهگیریهای دقیق، خطای زیادی ایجاد میکنند. اگر پراب شما دچار قطعی داخلی شده باشد، شما را ساعتها سردرگم خواهد کرد و ممکن است قطعات سالم را به اشتباه تعویض کنید.
نوک پرابها باید تیز و تمیز باشد تا بتواند لایه اکسید روی پایههای قطعه را خراش دهد و اتصال کامل برقرار کند. اگر سیمهای شما کهنه شدهاند، روکش آنها آسیب دیده یا نوک آنها کند شده است، برای حفظ دقت کارتان و ایمنی خودتان، زمان خرید پراب مولتی متر جدید فرا رسیده است. یک پراب خوب باید سیم سیلیکونی نرم داشته باشد تا در سرما سفت نشود و در برابر حرارت هویه هم مقاوم باشد. یادتان باشد که ابزار سالم، نیمی از راه عیب یابی است و نباید از کیفیت اتصالات غافل شوید. اتصال ضعیف میتواند ولتاژ را کمتر نشان دهد و محاسبات شما را به هم بریزد.
نتیجهگیری
عیب یابی یک هنر است که با صبر و ابزار مناسب به دست میآید. ما یاد گرفتیم که ابتدا با مشاهده چشمی و سپس با ابزار دقیق، سلامت قطعات را بررسی کنیم. هیچ وقت به حدس و گمان تکیه نکنید و همیشه تستهای لازم را انجام دهید. داشتن تجهیزات استاندارد مثل یک مولتی متر خوب، سرعت و دقت شما را چند برابر میکند.
سوالات متداول
- آیا میتوان قطعات را روی برد تست کرد؟
خیر، برای تست دقیق معمولا باید قطعه را از مدار خارج کنید. قطعات موازی روی برد باعث میشوند مولتی متر عدد اشتباهی را نشان دهد و باعث خطای محاسباتی شود.
- بهترین مولتی متر برای تعمیرات موبایل چیست؟
مولتی مترهای اتو رنج با سرعت بالا و پرابهای سوزنی بسیار نازک برای قطعات SMD مناسب هستند. دقت در ولتاژ و تست دیود در این کار بسیار مهم است.
- چرا خازن سالم ظرفیت کمتری نشان میدهد؟
همه قطعات دارای تلورانس یا درصد خطا هستند. همچنین کالیبره نبودن دستگاه یا ضعیف بودن باتری مولتی متر میتواند باعث نمایش عدد کمتر از حد واقعی شود.
- چگونه دیود را تست کنیم؟
مولتی متر را روی حالت تست دیود بگذارید. در یک جهت باید عدد نشان دهد (بایاس مستقیم) و در جهت دیگر نباید هیچ عددی نشان دهد (بایاس معکوس). در غیر این صورت دیود سوخته است.