اگرچه طبق اعلام رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران شالیکاران امسال بدون دغدغه کمبود و تنش آبی و حتی افزایش ۱۳ هزار هکتاری سطح کشت اول نسبت به سال گذشته به مرحله برداشت رسیده است اما کارشناسان ممتاز زیست محیطی این امر را دلیلی برای رونق کشت دوم برنج نمی دانند و بعد از صدور هشدارهای چند ساله، شالیکاران باید به این امر دقت نظر بیشتری داشته باشند.
همزمان با برداشت کشت اول برنج صاحبنظران نامدار کشور سعی کردند با استفاده از ظرفیت شبکه های اجتماعی با اشتراک گذاری پیام های مختلف ضمن بیان آسیب های کشت دوم، کشاورزان را قانع کنند که زمین شالیزاری خود را زیر کشت دوم برنج نبرند.
«حنیف رضا گلزار» یکی از فعالان زیست محیطی کشور در حساب کاربری خود در شبکه اجتماغی ایکس با صدور پیامی اعلام کرد« کشت دوم برنج که خود پیایند نابسامانی های اقتصادی، سوء مدیریت و گاهی زیاده خواهی است یعنی مصرف دو برابری و افزایش بحران آب، مصرف دو برابری کودهای شیمیایی و انواع سموم کشاورزی، مصرف دو برابری برق و دیگر حامل های انرژی تولید و رهاسازی چند ده برابری کربن و گسترش سرطان»
از سوی دیگر کارشناسان دانشگاهی با بررسی دقیق علمی، کشت دوم برنج را نه تنها برای کشاورزان سود آور نمی دانند بلکه این امر آسیب های چند بعدی برای شالیکاران این خطه از شمال به همراه خواهد داشت.
صاحبنظران که این امر را تهدیدی برای سفره های زیر زمینی آب، نابودی مواد آلی خاک و میکروب های مفید و موجود زنده در خاک به هراه هدر رفت انرژی برشمردند و استمرار این رویه را خنجری بر پیکر زخمی محیط زیست این خطه از شمال کشور برشمردند.
کارشناسان به خاطر آسیب جدی به آب های سفره های زیرزمینی و احتمال خطر فرونشست چاههای کشاورزی و اراضی مازندران، خواستار توقف کشت دوم برنج و به جای آن کشت پاییزه که انواع سبزیجات و صیفی جات را برای کاشت پیشنهاد دادند، که این کار درآمد بیشتری نسبت به کشت دوم برنج خواهد داشت.
صاحبنظران چالش های کشت دوم برنج را چند بعدی اعلام کردند که تخریب مواد آلی خاک و میکروب های مفید و موجود زنده در خاک و استفاده بیش از اندازه انواع سموم برای مبارزه با طغیان پیاپی کرم های ساقه خوار بعد از کشت اول، از جمله معضل جدی کشت دوم برنج نام بردند که در زمین های شالیزاری جولان می دهند.
از سوی دیگر شالیکاران مازندرانی مشکلات اقتصادی را مهمترین عامل کشت دوم برنج اعلام می کنند و با علم به این موضوع که این کشت آورده کلانی برای آنها نخواهد داشت اما به کمترین ها اکتفا می کنند.
لجبازی کشاورزان مازندران برای کشت دوم برنجهر چند قیمت برنج در هفته های گذشته با افزایش قیمت، رکوردهای جدیدی برای هر کیلوگرم تا مرز ۳ میلیون ریال را هم به ثبت رساند اما این افزایش قیمت دلیلی برای رونق کشت دوم برنج نمی شود.
از سوی دیگر هزینه های تولید برای سال زراعی جدید به مراتب بیشتر از سالهای گذشته بود و تولید کنندگان این محصول در شش ماه گذشته برای خوشه دهی برنج هزینه های بیشتری نسبت به سالهای قبل پرداخت کردند اما این افزایش قیمت تحت هیچ شرایطی مجوزی برای رونق کشت دوم نیست چرا که هزینه های تولید برای کشت دوم هم چند برابر افزایش خواهد یافت.
کمبود آب چالشی مهم
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل پیش تر در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: با توجه به وابستگی شدید جوامع بشری به آب و غذا، نیاز روزافزون به منابع آبی همواره وجود دارد لذا انتظار می رود کمبود منابع آب در بسیاری از مناطق همراه با افزایش تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و بالاتر رفتن کیفیت زندگی به یک چالش مهم تبدیل شود.
مهدی حمیدی افزود: آبهای زیرزمینی یکی از منابع تامین آب بوده و بخش عمده ای از آن دارای مصارف آبیاری و کشاورزی می باشد. در دهه های اخیر با توجه به تغییرات اقلیمی و رشد جمعیت آبهای زیرزمینی با تهدید بیشتری مواجه هستند و این موضوع باعث کاهش سطح آب زیرزمینی در سالهای اخیر شده است و این تاثیرگذاری در مناطق ساحلی اندکی پیچیده تر می باشد.
مهندسی عمران آب بیان داشت: ایران به عنوان یک کشور خشک و نیمه خشک در غرب آسیا، با دارا بودن مرز آبی گسترده در شمال با دریای خزر و در جنوب با دریای خلیج فارس و دریای عمان به عنوان کشوری ساحلی تلقی می شود و به دلیل نقش حیاتی آبهای زیرزمینی در رشد اقتصادی مناطق ساحلی کشور، مدیریت این منابع آبی مستلزم مدیریت صحیح و آگاهی از چگونگی تغییر سطح آب زیرزمینی است.
بروز مشکلات مختلف
این استاد دانشگاه با بیان اینکه به طور کلی برداشت غیراصولی منابع آب زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح آن می تواند منجر به بروز مشکلاتی شود، بیان داشت: کمبود آب برای مصارف مختلف شهری، کشاورزی و صنعتی در اثر افت سطح آب در آبخوان‌ها، افزایش هزینه‌های تأمین آب، پایین آمدن کیفیت آب برای مقاصد مختلف، پیشروی آب‌شور در آب زیرزمینی در آبخوان‌های ساحلی و یا در آبخوان‌های مجاور گنبدهای نمکی و فرونشست زمین مشکلات اساسی و از عواقب برداشت غیراصولی منابع آب زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح می باشد.
حمیدی در ادامه این را هم اضافه کرد که آبخوان‌های ساحلی تحت تاثیر عوامل مختلفی همچون تداخل آب شور و شیرین، مصرف بی‌رویه و تغییرات اقلیمی قرار داشته و بررسی و ارزیابی آنها از لحاظ هیدرولوژیکی از اهمیت بالایی برخوردار است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اظهار داشت: استخراج بیش از حد از آبهای زیرزمینی می‌تواند منجر به کمبود آب شیرین، نفوذ آب‌شور به آبخوان‌های ساحلی و در نتیجه شوری بیش از حد شود، بنابراین، استراتژی‌های مدیریتی برای منابع آب زیرزمینی در آبخوان‌های ساحلی ضرورت می‌یابد.
مهندسی عمران آب گفت: آبخوان‌های ساحلی دریای خزر به علت جمعیت زیاد منطقه، کشاورزی و مصرف خانگی یکی از مهمترین منابع آب شرب این منطقه نیز به حساب می آید.
کاهش محسوس تراز آب بهای زیر زمینی در شمال
در این پیوند مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران اظهار کرد: افت تراز آبهای زیر زمینی در مازندران و ۲ استان شمالی دیگر یعنی گیلان و گلستان به دلیل برداشت های بی‌رویه محسوس و غیرقابل انکار است.
حیدر داودیان گفت: مازندران بر خلاف باورهایی که در مورد شرایط آبی آن بین مردم وجود دارد، با چالش‌های متعددی در این زمینه مواجه است که همه باید این اصل مهم را مد نظر قرار دهند.
داوودیان افزود: افت تراز آبهای زیرزمینی در این استان چالش‌هایی را برای این منابع مهم آبی ایجاد کرده و اگر به سمت کاهش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی پیش نرویم، در آینده نه جندان دور با چالش‌های مهمی مواجه می‌شویم.
وی با اشاره به گردشگرپذیر بودن مازندران خاطرنشان کرد: مازندران علاوه بر اینکه استانی گردشگرپذیر است و سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر است، طی سالهای اخیر به مقصد مهاجرت شهروندانی از سراسر کشور تبدیل شده و اکنون فشار بر منابع آبی این استان قابل مقایسه با ۲ دهه پیش نیست. بنابراین اجرای طرح‌های مدیریت منابع آبی در این استان برای استفاده از آبهای سطحی ضروری است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران ادامه داد: علاوه بر افزایش مصرف آب در این استان نسبت به ۲ دهه اخیر، ما با چالش‌ها و تهدیدهای دیگری در این بخش نیز مواجه هستیم که به عنوان آلاینده‌های مختلف منابع آب را تهدید می‌کنند. مهمترین آلاینده منابع آب در این استان نیز پسماند است که اکنون از آن به عنوان ابربحران مازندران یاد می‌شود.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.
این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
مازندران که همواره از آن به‌عنوان یکی از مناطق پرآب فلات ایران یاد می‌شود، چندین سال با تنش‌های آبی مواجه شده است. این استان پس از ۲ سال‌تر سالی، بار دیگر در شرایط خشکسالی شدید قرار گرفته، به‌طوری که به‌گفته مسئولان و کارشناسان، سال آبی پشت‌سرگذاشته شده یکی از خشک‌ترین سالهای آبی مازندران در ۱۰ سال اخیر بوده است و مهمترین دلیل بروز این وضعیت نیز کاهش بارندگی‌ها و پیرو آن کم‌شدن حجم آب رودهای این استان است و به این موضوع باید افزایش دمای هوا در زمستان و بهار و ذوب‌شدن زودهنگام برف ارتفاعات به‌عنوان یکی از منابع تامین آب استان را نیز اضافه کرد، هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند.
کارشناسان خشکسالی را بارش کمتر از حد معمول که منجر به تغییر الگوی آب وهوایی می شود، تعریف کرده اند و در همین راستا نیز خشکسالی از نظر هواشناسی به حالتی از خشکی ناشی از کمبود بارندگی اطلاق می‌شود.
خشکسالی به طور معمول براساس درجه خشکی در مقایسه با مقادیر نرمال یا میانگین و طول دوره خشکی تعریف می شود. تعاریف خشکسالی هواشناسی باید به صورت موردی برای هر منطقه خاص درنظر گرفته شود چرا که شرایط جوی که موجب کمبود بارش می شود، از منطقه ای به منطقه دیگر تغییر می کند.
از دیدگاه اقلیم شناسان، خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوه‌های آب وهوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود می آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می شود.
از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشکسالی مفهومی مکانمند است، شدت خشکسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشکسالی قابل تعیین است به طوری که در این روش درجه خشکسالی و ترسالی تعیین می شود.
