امام مهدی (ع) در سپیده دم روز جمعه، نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری برابر ۸۶۹ میلادی در شهر سامرا در عراق دیده به جهان گشود. البته در سال تولد ایشان اختلافی مطرح است و سال ۲۵۴ و ۲۵۶ نیز گفته شده است که می‌تواند به علت پنهانی بودن تولد ایشان باشد.
منتظر واقعی کیست؟
در دوران کنونی که زمان غیبت امام زمان (عج) است، وظیفه ما انتظار ظهور ایشان را کشیدن و فراهم‌سازی مقدمات ظهور است. امام منتظر واقعی کیست؟ در لغت منتظر به کسی می‌گویند که چشم انتظار باشد و یا آماده آمدن و ورود کسی باشد. این حالت را می‌توان به فردی تشبیه کرد که روی زانو در حال تجافی و منتظر قیام امام جماعت برای رکعت بعدی نماز باشد، یعنی نیم‌خیز و کاملاً آماده قیام و همراه شدن با امام جماعت. در واقع یک منتظر واقعی هم باید اینچنین حالتی داشته باشد و هر لحظه منتظر امام غایب (عج) باشد.
در روایات متعددی آمده است که یک منتظر واقعی، باید آداب و اصولی را رعایت کند تا بتواند در جرگه منتظران واقعی امام مهدی (عج) درآید. بر همین اساس، یک منتظر واقعی کسی است که گوش به فرمان امام خود باشد و آنچه که او می‌گوید و فرمان می‌دهد، انجام دهد و در دوران انتظار به تمام اعمال خواسته شده جامه عمل بپوشاند و در رفتار، گفتار، کردار و تمام اعمال ریز و درشت خود نظارت و کنترل کامل داشته باشد و مطیع محض امام خود در هر حال و شرایطی باشد.
وظیفه اصلی منتظران ظهور چیست؟
افرادی که در جرگه منتظران ظهور امام مهدی (عج) قرار دارند، قطعاً دارای وظایفی هستند که باید در دوران انتظار انجام دهند. انتظار ظهور حضرت صاحب الزمان (عج) به دو گونه است، یکی انتظار اعتقادی و شعاری و دیگری انتظار عملی و فراهم کردن زمینه ظهور آن حضرت. اما آنچه مهم‌تر و مأموریت اصلی منتظران ظهور است، انتظار عملی و زمینه‌سازی برای برپایی حکومت عدل جهانی در ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
علی بن محمد از محمد بن علی بن ابراهیم و او از عبدالله بن صالح نقل می‌کند که گفت: امام زمان (عج) را در کنار حجرالاسود مشاهده کردم که مردم همگی جذب نورانیت وجود او شده بودند، در حالی که ایشان را نمی‌شناختند چنین مجذوب بودند.
اهمیت شناخت امام زمان (عج)
شناخت وجود مقدس امام زمان (عج) بسیار مهم و ارزشمند است، چرا که از یک سو معرفت صحیح امام بر هر فردی واجب بوده و نبود آن، مرگ جاهلیت را به دنبال دارد. چنان که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّة، هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مردن جاهلیت از دنیا رفته است»، (بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۳۳۱). و از سوی دیگر شناخت بهترین موعود پیامبران و مصلح جهانی و آگاهی از زندگانی او، نقش مهم و تعیین کننده‌ای در زندگی افراد دارد و حرکت آنان را تنظیم می‌کند.
این شناخت دو جنبه دارد، اول معرفت شخص آن بزرگوار که او کیست و زندگانی او به چه صورت است؟ دوم معرفت شخصیت ایشان که جایگاه آن حضرت در نظام هستی کجاست و چه آثاری بر آن مترتب است و ما چه وظایفی در قبال امام داریم؟
منظور از شناخت واقعی امام زمان چیست؟
شناخت واقعی، دارای ویژگى‌هایی است که عبارت است از اینکه: اولاً از منابع معتبر و موثق و مستند به دست آید. ثانیاً گستره‌‌‌اش شامل آموزه‌هاى اعتقادى، اخلاقى و عبادى شود. ثالثاً، از آنجا که امام، الگوى عملى براى انسان‌هاست، به ابعاد فکرى، عملى و روحى امام نیز ناظر باشد.
اما این شناخت از سه راه ـ که مکمل یکدیگرند ـ حاصل مىشود:
یکم. مطالعه تاریخ زندگانى آنان، مطالعه سرگذشت و سیره آنان، خصوصاً در باب فضایل، مناقب و خصوصیات آنان ـ از قبیل: شجاعت، مردانگى، ایثار، تواضع، صبر، فرزانگى و... ـ انسان را متوجه مقام والاى آن بزرگواران مى‌کند و جذبه و کشش خاصى نسبت به آن فرزانگان در روح انسان، حاکم مىشود.
دوم. مطالعه و تفکّر در سخنان ایشان، اسلام تفکر را موجب بصیرت (الحیاه، ج ۱، ص ۸، ح۳)، دعوت کننده به عمل نیک (همان، ح ۹)، پدید آورنده نور (همان، ص ۴۹، ح ۱۸)، نشانه حیات و زنده بودن قلب بصیر مى‌داند (همان، ص ۴۸، ح ۵).
مطالعه و تفکّر در آثار فکرى امامان، هر چند کار مشکلى به نظر مى‌رسد، ولی بسیار سودمند است. این امر علاوه بر آن که باعث شناخت شخصیت آن بزرگواران و ایجاد محبت آنان در دل مىشود، سرمایه بزرگى براى روح بشر به شمار مى‌رود. همان طور که فراگیرى فصول یک کتاب، باید با تحقیق و دقت کامل و رجوع به استاد و... قرین باشد، مطالعه و اندیشه و تفکر در آثار ائمه (ع) نیز، باید با استفاده از استادان فن و مراجعه به کتاب‌هایى که در شرح سخنان آنان به رشته تحریر درآمده، همراه باشد.
سوم. شناخت خدا: اگر ما خداوند و صفات و اسماى او را به طور حقیقى بشناسیم، مى‌توانیم انسان‌هاى کامل راستین (امامان) را نیز بشناسیم، زیرا آنان آینه تمام‌نماى صفات جمال و جلال حضرت حق‌اند و در تسمیه به اسماى الهى، از تمامى موجودات عالم امکان برترند. بر این اساس، با شناخت خدا و صفات او، مى‌توانیم به اوصاف و ویژگى‌هاى امامان نیز واقف گردیم. شاید دعایى که سفارش شده در زمان غیبت بعد از نماز زیاد خوانده شود، ناظر به همین حقیقت باشد:
«اَللّهُمَّ عَرِّفْنى نَفْسَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَکَ، لَمْ اَعْرِف نَبِیَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنى رَسُولَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَکَ، لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَکَ، ضَلَلْتُ عَنْ دینى، خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانى پیغمبر را نمى‌شناسم، خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمى‌توانم امامم را بشناسم، خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم» (مفاتیح‌الجنان، دعا در غیبت امام زمان (عج)).
تا امام زمان را نشناسیم، منتظر نیستیم
اولین شرط انتظار، معرفت است. تا انسان میهمان خود را نشناسد و از خصوصیات خوب او مطلع نباشد، منتظر او نخواهد شد. تنها هنگامى انسان در انتظار کسى مى‌نشیند که او را خوب بشناسد، اما اگر انسان، کسى را نشناسد و بداند که آن شخص خواهد آمد برایش اهمیتى نخواهد داشت و منتظر او نخواهد ماند. در مورد انتظار امام زمان (عج) هم چنین است. کسانى که آن حضرت را نمى‌شناسند، مانند کفار و یا اهل ادیان دیگر، هرگز انتظار او را نمى‌کشند، اما کسانى که او را مى‌شناسند و ارزش او را مى‌شناسند و مقام او را مى‌دانند، منتظر او مى‌مانند.
شناخت امام زمان دو گونه است. گونه اول، شناخت تاریخى وجود آن حضرت است مانند اینکه امام دوازدهم است و تاریخ ولادتش در چه سالى است و مانند آن. اما گونه دیگر شناخت امام زمان (ع)، شناخت مقام نورانیت آن حضرت است که این شناخت کار هر کسى نیست و ظرفیت و لیاقت زیادى مى‌خواهد. و در حقیقت اصحاب خاص امام زمان (ع) کسانى هستند که آن حضرت را به مقام نورانیت شناخته‌اند براى آگاهى از مقام عظیم امامت رجوع به زیارت جامعه کبیره و تأمل در معانى عمیق و عجیب آن توصیه مىشود. همچنین خواندن کتب معتبرى که در مورد امام زمان (ع) نوشته شده است مى‌تواند انسان را تا حدى به مقام و عظمت امام زمان (ع) آشنا سازد.
کتاب‌هایی برای شناخت امام زمان (عج)
پیرامون شخصیت امام زمان (عج) و دوران ظهور به کتاب‌هاى زیر مراجعه کنید:
۱ـ ظهور نور، نوشته على سعادت‌پرور، نشر تشیع
۲ـ علائم ظهور امام زمان (عج)، نوشته محمد حسین همدانى، انتشارات صحفى
۳ـ نشانه‌هاى ظهور، نوشته سادات مدنى، نشر منیر
۴ـ از ولادت تا ظهور، نوشته کاظم قزوینى، ترجمه: فریدونى، نشر آفاق
۵ـ از ولادت تا ظهور، کربى، انتشارات الهادى
۶ـ کتابنامه امام زمان نوشته محمدپور
۷ـ یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان نوشته رجالى تهرانى
۸ـ ترجمه منتخب الاثر نوشته آیت اللّه صافى
۹ـ مهدى موعود، ترجمه على دوانى
۱۰ـ وابستگى جهان به امام زمان نوشته لطف اللّه صافى
۱۱ـ امام زمان در گفتار دیگران نوشته على دوانى
۱۲ـ علائم ظهور نوشته محمد على علمى
۱۳ ـ مجموعه‌اى از گفتار درباره امام زمان (عج) نوشته شهید صدر
۱۴ ـ عصر ظهور، نوشته على کورانى
۱۵ ـ دانشمندان عامه و مهدى موعود (عج) نوشته على دوانى
۱۶ ـ رسالت اسلامى در عصر غیبت نوشته محمد صدر
۱۷ ـ مهدى موعود (عج) نوشته شهید دستغیب
۱۸ ـ سیماى امام زمان (عج) نوشته تاج لنگرودى
۱۹ ـ خورشید مغرب نوشته محمد رضا حکیمى
۲۰ ـ دادگستر جهان نوشته ابراهیم امینى
انتظار فرج در عصر حاضر
روایت است از پیامبر اعظم (ص) که فرمودند: بالاترین جهاد امت من انتظار فرج است. دو نوع انتظار وجود دارد؛ یکی انتظاری است که سازنده است و دیگری انتظاری است که ویرانگر است. انتظار سازنده اصلاح‌گراست و دارای شرایط و ویژگی‌هایی است. اما انتظار ویرانگر هم همان است که معتقد است باید جامعه را به فساد کشاند تا ظهور حضرت میسر شود.
باید با فرهنگسازی در جامعه موضوع مهدویت و انتظار را نهادینه کنیم، امروز خیلی از افراد هنوز با موضوع مهدویت بیگانه و ناآشنا هستند. بنابراین یکی از اصلی‌ترین وظایف در باب مهدویت این است که یک منتظر واقعی در بعد علمی، عقلی و رفتاری پیرو واقعی امام باشد و ایمان و فضایل را در وجودش تقویت کند و در وهله اول به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت (ع) تمسک بجوید. از حضرت امام صادق (ع) روایت است که فرمودند: خوشا به حال شیعیان ما، همان کسانی که تمسک می‌جویند به محبت ما در زمان غیبت قائم ما.»
امام سجاد (ع) می‌فرمایند: هر کس که در زمان غیبت امام زمان (عج) در ولایت ما اهل بیت علیهم السلام ثابت قدم باشد پاداش هزار شهید از شهدای جنگ بدر و احد را به او می‌دهند. این حدیث بسیار پر مغز از امام چهارم شیعیان نشان از اهمیت بسیار زیاد بحث ولایت پذیری و ثابت قدم ماندن در راه ولایت اهل بیت و نایب امام زمان (عج) دارد.
شرایط بیعت یاران خاص با امام زمان (عج)
حضرت امیرالمؤمنین (ع) در خطبه معروف به «خطبه البیان» که در بصره ایراد فرمودند، در بیان علائم و نشانه‌های ظهور امام زمان (عج) و نیز وقایع هنگام و بعد از ظهور آن حضرت، مطالبی فرمود که در بخشی از آن آمده است:
پس از آن که حضرت صاحب الزمان (عج) در ابتدای ظهور، یاران خاص خویش، یعنی همان ۳۱۳ نفر را مورد آزمایش قرار می‌دهد و آنان را در طلب آن حضرت از مکه به مدینه، سه بار رفت و آمد می‌کنند، آن بزرگوار بین صفا و مروه بر آنان ظاهر می‌شود و خطاب به آنان می‌فرمایند: «انی لست قاصعاً امراً حتی تبایعونی علی ثلاثه خصله تلزمکم لاتغیرون منها شیئاً و لکم علی ثمان خصال فقالوا: سمعنا و اطعنا فاذکر لنا ما انت ذاکره، یا ابن رسول الله! یعنی هیچ برنامه روشنی برای شما ارائه نمی‌دهم، مگر این که با من هم پیمان شوید که ۳۰ خصلت را همواره مراعات کنید و هرگز هیچ یک از آنها را تغییر ندهید و رها نکنید، در برابر پیمانی که شما با من می‌بندید، من هم با شما پیمان می‌بندم، ۸ خصلت را همواره مدنظر داشته باشم.»
آنان عرض می‌کنند: ما گوش به فرمان و مطیع هستیم، ای پسر پیامبر خدا! هر شرطی که می‌خواهی مطرح فرما. پس از آن که یاران اعلام آمادگی کردند، حضرت صاحب الزمان (عج)، به طرف کوه صفا حرکت می‌کند و آنان نیز همراه آن حضرت حرکت می‌کنند. در آنجا امام زمان (عج) خطاب به آنان می‌فرماید: «اما آن ۳۰ نکته‌ای که باید منشور هم‌پیمانی شما با من باشد» حضرت به مواردی که در زیر می‌آید، اشاره می‌کنند:
۱ـ هرگز از اطاعت من سرپیچی نکنید و از هیچ یک از اصول توافقات عقب‌نشینی نکنید.
۲ـ هرگز دست به دزدی نزنید.
۳ـ هرگز به زناکاری آلوده نشوید.
۴ـ هرگز فعل حرام انجام ندهید.
۵ـ هرگز به فحشا و فساد گرایش نداشته باشید.
۶ـ به ناحق هیچ کس را نزنید.
۷ـ به زراندوزی و جمع کردن طلا مبادرت نکنید.
۸ـ به جمع کردن نقره مشغول نشوید.
۹ـ گندم را احتکار نکنید.
۱۰ـ هرگز جو را احتکار نکنید.
۱۱ـ هیچ مسجدی را خراب نکنید.
۱۲ـ هرگز شهادت باطل ندهید.
۱۳ـ هرگز از مؤمنین بدگویی نکنید.
۱۴ـ هرگز ربا نخورید.
۱۵ـ در سختی‌ها بردبار باشید.
۱۶ـ بر هیچ خداپرستی لعنت نفرستید.
۱۷ـ هرگز شراب نخورید.
۱۸ـ هرگز لباس زربافت (بافته شده از تار و پود طلا) نپوشید.
۱۹ـ هرگز پارچه ابریشمی را به روی خود نیندازند.
۲۰ـ لباسی که از دیباج «پارچه ابریشمی رنگ شده» دوخته شده است را نپوشید.
۲۱ـ دشمن شکست خورده در حال فرار را تعقیب نکنید و نکشید.
۲۲ـ هیچ خون ناحقی را نریزید.
۲۳ـ با هیچ مسلمانی به حیله و نیرنگ برخورد نکنید.
۲۴ـ حتی بر کفار هم تجاوز و ستم نکنید.
۲۵ـ با منافقان به تجاوز و ستم برخورد نکنید.
۲۶ـ هرگز لباس دوخته شده از ابریشم بر تن نکنید.
۲۷ـ در زندگی ساده زیست باشید و خاک، فرش زندگی شما باشد.
۲۸ـ از فساد و فحشا همواره بیزاری بجویید.
۲۹ـ امر به معروف را سرلوحه زندگی خویش قرار دهید.
۳۰ـ همواره نهی از منکر کنید.
هرگاه شما نسبت به این ۳۰مورد ذکر شده با من پیمان بستید، این حق را خواهید داشت که من هم در مورد هشت چیز با شما پیمان بسپارم:
۱ـ متعهد می‌شوم، شما دوستان خاص من باشید و دیگران را بر شما ترجیح ندهم.
۲ـ لباس‌هایی را که می‌پوشم، مانند لباس‌های شما باشد.
۳ـ غذا و خوراکم مانند غذای شما باشد.
۴ـ مرکب سواری من همتراز مرکب شما باشد.
۵ـ در همه حال و هر زمان با شما باشم.
۶ـ همواره همراه با شما حرکت کنم.
۷ـ در زندگی به مقدار کم راضی باشم.
۸ـ زمین پر از ظلم و جور شده را پر از عدل و داد کنم.
پس همگان، خدا را آن‌گونه که شایسته است، عبادت می‌کنیم، من به عهدم با شما وفا می‌کنم و شما هم به عهدتان با من وفادار بمانید.»
حال آیا ما منتظر واقعی امام عصر (عج) هستیم و می‌توانیم با توجه به این تعهدات خود را بیازماییم؟