واکنش به انتشار مدارک پزشکی علی انصاریان

این روزها جولان کرونا در ایران و جهان، همه را به خود مشغول کرده است؛ به طوری که وضعیت شیوع، ابتلا و مرگ و میر ناشی از پاندمی قرن، خط اول خبررسانی است. در ایران نیز همه رسانه‌ها به دنبال اطلاعات داغ و جدید از وضعیت کووید-۱۹ در کشور هستند تا بتوانند علاوه بر آگاهی‌بخشی به مردم، نقش‌شان را در زمینه افزایش رعایت توصیه‌های بهداشتی و پیشگیری از کرونا ایفا کنند و در عین حال پیگیر رخدادهای روز کرونا باشند. این درحالی است که گویا در این بین در مواقعی خبرسازی‌ها از رعایت اخلاق رسانه‌ای و حتی اخلاق پزشکی هم پیشی می‌گیرد و هدف صرفا خبررسانی و جذب مخاطب می‌شود، نه آگاهی‌بخشی به مردم.
حریم خصوصی بیماران را حفظ کنید

به گزارش ایسنا، در کوران کرونا، تعداد زیادی از مردم به این بیماری مبتلا شده‌اند و تعدادی هم به دنبال ابتلا به کووید-۱۹ جان‌شان را از دست داده‌اند. به طوری که بر اساس اعلام وزارت بهداشت تاکنون مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور به یک میلیون و ۴۱۱ هزار و ۷۳۱ نفر رسیده و متاسفانه مجموع جان باختگان این بیماری نیز در کشورمان به ۵۷ هزار و ۸۸۹ نفر رسیده است. در این بین اما، می‌بیینم که کرونا نه فقط در میان مردم عادی بلکه در بین سلبریتی‌ها، هنرمندان، ورزشکاران و افراد شناخته شده نیز جولان داده و جان می‌گیرد. با توجه به گستره علاقه‌مندان ورزشکاران و هنرمندان به تبع اطلاع‌رسانی درباره وضعیت سلامت آنها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به طوری که پزشکان معالج افراد شناخته شده، بارها و بارها برای اطلاع‌رسانی به مردم با رسانه‌های مختلف صبحت کرده و اطلاعات درست و دقیق را درباره وضعیت این افراد ارائه می‌دهند، اما باید توجه کرد که انتشار این اطلاعات باید بر اساس مفاد مندرج در راهنمای اخلاق پزشکی که از سوی شورای‌عالی سازمان نظام پزشکی کشور مصوب مرداد ماه ۱۳۹۷ و همراه با حفظ حریم خصوصی اطلاعات پزشکی بیمار باشد؛ حال چه بیمار مبتلا به کرونا باشد چه به هر بیماری دیگری.

ارائه اطلاعات سلامتی یا نقض حریم خصوصی؟

در عین حال چند روزی است که جامعه ورزشی کشور سیاه‌پوش یکی از بازیکنان پیشکسوت تیم ملی است؛ مهرداد میناوند که بعد از یک هفته مبارزه با کرونا، در سن ۴۵ سالگی درگذشت. درست چند روز بعد از بستری میناوند، علی انصاریان نیز با تشخیص ابتلا به کرونا به دلیل وخامت حالش در بیمارستان بستری شد و همچنان تحت نظر پزشک قرار دارد. بر این اساس در این روزها افکار عمومی و بویژه علاقمندان وی به طور وسیع پیگیر سلامت علی انصاریان است و بر همین اساس هم رسانه‌های مختلف سعی می‌کنند تا اطلاعات دقیق و درست را درباره سلامت این پیشکسوت و بازیکن سابق فوتبال ایران از تیم پزشکی دریافت کرده و منتشر کنند، اما در این بین شاهد انتشار تصویر برخی مدارک پزشکی علی انصاریان در برخی رسانه ها بودیم که واکنش‌های گسترده‌ای را نیز در فضای مجازی به دنبال داشت؛ چراکه انتشار جزییات اطلاعات پزشکی و پرونده بیماران دارای قوانین سفت و سختی در حوزه اخلاق پزشکی است و جزو حریم خصوصی اطلاعات پزشکی بیمار محسوب می‌شود.

واکنش وزارت بهداشت به یک حریم‌شکنی

بر این اساس بود که وزارت بهداشت هم به این نحوه اطلاع‌رسانی از سوی پزشک واکنش نشان داد و در همین راستا دکتر کیانوش جهانپور-رییس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت بهداشت در رشته توئیتی از موادی از راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حِرف پزشکی یاد کرد و در این باره نوشت:

طبق ماده ۷۶ راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حِرَف پزشکی: شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، موظف‌اند به حق بیمار مبنی بر محرمانه بودن همه‌ اطلاعات وی، اعم از اطلاعات حساس و غیرحساس که به هر شکل در مراحل مختلف تشخیصی و درمانی، جمع‌آوری می‌شود و یا به هر ترتیب در اختیار تیم درمانی قرار می‌گیرد، احترام بگذارند. جز شخص بیمار و یا افرادی که از طرف او اجازه داشته باشند، ارائه‌ اطلاعات به هر فرد دیگری، ممنوع است.

همچنین بر اساس ماده ۸۵ راهنمای اخلاق پزشکی، ارتباط شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته سازمان با رسانه‌ها به هر شکل، ازجمله مصاحبه‌ خبری، حضور در برنامه‌های تلویزیونی و ارائه‌ هر نوع اطلاعات به رسانه‌ها، تنها در صورتی موجه است که به‌ هیچ‌وجه در بردارنده‌ نقض حریم خصوصی بیماران نباشد و به فاش شدن اطلاعات پرونده‌ سلامت آنان نینجامد؛ درعین‌حال، اعتماد عمومی را به حرفه و شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مخدوش نکند.

همچنین بر اساس ماده ۸۶ این راهنما، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلف‌اند در اظهارنظرهای رسانه‌ای خود درباره‌ بیمارانی که از چهره‌های شناخته‌شده در جامعه به شمار می‌روند، به‌گونه‌ای برخورد کنند که ضمن احترام به حریم خصوصی آنان، موجب آزردگی خانواده و نزدیکان بیمار فراهم نیاید و باعث فاش شدن ناموجه اطلاعات سلامت افراد یاد شده، نشود.

ماده ۸۷ این راهنما نیز اعلام می‌کند که انجام هرگونه عکس‌برداری و فیلم‌برداری از بیماران با هدف تهیه‌ محتوای آموزشی، استفاده در فرایند پژوهشی (مانند گزارش موارد خاص) یا درمانی (مانند عکس‌هایی که برای انجام عمل زیبایی گرفته می‌شود)، ‌ تهیه برنامه‌ سینمایی، مستند یا خبری و مانند آن تنها پس از کسب اجازه از بیماران مجاز است. در مواردی که هویت فرد، مشخص باشد رضایت اخذ شده باید حتماً مکتوب باشد. مسؤولیت هرگونه سوءاستفاده از فیلم یا تصاویری که با هدف آموزش یا پژوهش گرفته می‌شود، بر عهده‌ شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته است که فیلم یا عکس یادشده را گرفته‌اند.

طبق ماده ۸۹ راهنمای اخلاق پزشکی نیز اطلاعات و نمونه‌های مربوط به بدن بیمار مانند عکس‌های رادیوگرافی، نمونه‌های بافتی، خون و مایعات بیولوژیک و محتوای ژنتیکی استخراج‌شده از بدن، بخشی از حریم خصوصی بیمار هستند و استفاده از آن‌ها در صورتی برای مقاصد مختلف، مانند اهداف پزشکی و پژوهشی مجاز است که یا رضایت صاحب آن گرفته شده باشد و یا اطلاعات و نمونه‌ها به شکل غیرقابل انتساب به صاحبان آن‌ها، بی‌نام شده باشند.

اصل محرمانگی و رازداری بیماران

باید توجه کرد که حفظ حریم خصوصی بیماران تا حدی حائز اهمیت است که سازمان نظام پزشکی کشور، فصلی مجزا را با عنوان " رازداری و حریم خصوصی" در راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حِرَف پزشکی به این موضوع اختصاص داده است. در این فصل ضمن تشریح مفادی که در بالا ذکر شد، به چند اصل دیگر نیز در حیطه حفظ حریم خصوصی بیمار اشاره شده است:

در ماده ۷۷ این راهنما اعلام شده است که تنها آن دسته از شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته که عضو تیم درمانی بیمار هستند، اجازه‌ دسترسی به اطلاعات مرتبط با تشخیص و درمان هر فرد را دارند و دیگر افراد، صرفاً به دلیل پزشک بودن یا عضویت در زمره‌ حرفه‌مندان پزشکی، برای دسترسی به اطلاعات بیماران، مجاز شمرده نمی‌شوند. همچنین در ماده ۷۸ تاکید شده است که مجاز بودن «نقض اصل رازداری» از سوی شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، تنها به مواردی محدود است که در قانون، به‌صراحت ذکر شده باشد. در چنین مواردی، پیش از جمع‌آوری اطلاعات مربوط به آن، بیمار تا حد ممکن، باید از الزام قانونی مذکور، آگاه گردد و سپس از وی کسب اطلاعات شود.

طبق ماده ۷۹ راهنمای عمومی اخلاق پزشکی، الزام شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، به ارائه‌ اطلاعات بیماران به مراجع قضایی و انتظامی، تنها منوط به استعلام رسمی دادگاه است.

در ماده ۸۰ این راهنما نیز آمده است که شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، موظف‌اند به حریم خصوصی بیماران احترام بگذارند. احترام به حریم خصوصی بیماران نیازمند خودداری از همه‌ کارهایی است که بیماران آن را نقض حریم شخصی خود تلقی می‌کنند. در این زمینه، اعضای سازمان باید از اقداماتی مانند معاینه‌ بیمار در حضور افراد دیگر، ‌ پرسیدن سؤالات حساس از بیماران در حضور دیگران به‌ نحوی‌ که موجب شرم بیماران شود و مشاهده یا لمس غیرضروری بیماران، به‌ویژه در مورد بیماران غیرهمجنس، خودداری کنند.

طبق ماده ۸۱ راهنمای اخلاق پزشکی، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلف‌اند از هرگونه تجسس در امور شخصی و خانوادگی بیماران خودداری کنند. لازم است از پرسیدن سؤالات شخصی غیر مرتبط با تشخیص و درمان بیماری از بیماران، خودداری شود. اگر پرسیدن سؤالاتی که ممکن است بیماران آن را ورود به حریم خصوصی خود تلقی کنند، ‌ برای تشخیص و درمان، ضروری است باید ضرورت پرسش‌ها با زبان ساده و قابل‌ درک، به بیماران اطلاع داده شود.

بر اساس ماده ۸۲ این راهنما، در صورت درخواست بیماران، لازم است اجازه داده شود که در روند تشخیص و درمان، فرد یا افراد مورد نظر بیماران، آن‌ها را همراهی کنند؛ مگر این‌که این همراهی، مانع از انجام استاندارد مداخلات پزشکی باشد. در عین حال در ماده ۸۳ نیز اعلام شده که لازم است در صورت رضایت بیمار، معاینات حساس بیمار غیرهمجنس، در حضور پرسنل هم‌جنس یا همراه بیمار، انجام شود. درصورتی‌که این معاینه به‌ وسیله‌ همکار هم‌جنس از لحاظ علمی و عملی مقدور باشد و موجب ایجاد مشکل برای بیمار نشود، باید همکار هم‌جنس به انجام آن، اقدام و نتیجه‌ معاینه را دریافت کند.

طبق ماده ۸۴ راهنمای عمومی اخلاق پزشکی نیز، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلف‌اند از معاینه و ویزیت هم‌زمان چند بیمار در اتاق معاینه خودداری کنند.

فاصله اخلاق تا اجرای اخلاق

البته تصویب چنین راهنمای اخلاقی قطعا در زمینه تعیین حدود حریم خصوصی بیماران موثر بوده و در راستای حفاظت از حقوق بیماران خواهد بود، اما باید توجه کرد که تصویب آن در سازمان نظام پزشکی کافی نیست، بلکه این راهنما باید به صورت قانونی درآمده و ضمانت اجرایی داشته باشد تا در صورت نقض حقوق بیمار، بتوان متناسب با تخلف انجام شده، برخورد مناسب را انجام داد.

ماجرای درخواست "بهمن کیارستمی" برای دریافت پرونده پزشکی پدرش

باید توجه کرد که این اولین باری نیست که حقوق بیماران در حوزه انتشار اطلاعات پزشکی خصوصی آنها نقض می‌شود. این ماجرا به صورتی دیگر در پرونده پزشکی عباس کیارستمی هم رخ داد. با این تفاوت که در پرونده کیارستمی، خانواده وی خواستار دریافت اطلاعات و پرونده پزشکی او بودند، درخواستی که البته با اقبال بیمارستان مواجه نشد و هیچکس هم نتوانست بیمارستان را واردا به ارائه پرونده پزشکی این کارگردان ایرانی کند. به طوری که هنوز هم جزییات درمان کیارستمی در ابهام قرار دارد.

این درحالی است که در ماده ۹۳ راهنمای عمومی اخلاق پزشکی ذکر شده است که بر اساس حق بیماران بر آگاهی از اطلاعات مربوط به سلامت خود، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، باید در صورت بروز خطای منجر به ایراد خسارت، مسؤولیت عمل خود را بپذیرند و ضمن عذرخواهی و انجام اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه، اصل بروز خطا و جزییات مربوط بدان، ازجمله علل و عوارض ناشی از خطا را برای بیماران آشکار کنند.

همچنین بر اساس ماده ۹۴ این راهنما، برای حفظ اعتماد متقابل جامعه و حرفه‌ پزشکی، لازم است شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، در موارد بروز خطای منجر به ایراد هر نوع خسارت جسمی، روانی، ‌اجتماعی و اقتصادی به بیماران، ضمن پرهیز از هرگونه پنهان‌کاری، با توافق بیمار و به‌صورت داوطلبانه، برای جبران خسارت وارد شده بر اثر بروز خطای خود، اقدام کنند.

بر این اساس راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای سازمان نظام پزشکی، تاکید دارد که تمام اطلاعات مربوط به بیمار باید در اختیار بیمار و قاعدتا نمایندگان قانونی و اولیاء او قرار گیرد. موضوعی که البته درباره پرونده پزشکی عباس کیارستمی محقق نشد.

بنابراین به نظر می‌رسد، حوزه حریم خصوصی بیماران نیازمند وضع قوانین سفت و سخت‌تری است تا بتوان مفادی را که در راهنمای عمومی اخلاق پزشکی آمده است، اجرا کرده و حقوق بیماران را در این حوزه حفظ کرد. البته در صورتی که این مفاد از سوی شاغلان حِرَف پزشکی رعایت نشوند و ذینفع نسبت به این موضوع در سازمان نظام پزشکی شکایت کند، این سازمان می تواند موضوع را بررسی کرده و به فرد خاطی تذکر داده و اعاده حق کند.