فلج خواب یا بختک چیست و چه علتی دارد؟

نیمه‌های شب از خواب بیدار می‌شوید. سعی می‌کنید تکان بخورید، اما بدن تان هیچ واکنشی ندارد. فکر می‌کنید دارید خواب می‌بینید، اما واضح است که بیدارید. سعی می‌کنید از دیگران کمک بگیرید، اما صدای تان هم درنمی آید. پس همانطور در رختخواب دراز می‌کشید، همچون غریبه‌ای در جسم خود.

چیزی که تجربه کردید فلج خواب بود که در میان عوام به بختک معروف است. فلج خواب گرچه پدیده‌ای است که اغلب مردم اسمش را هرگز نشنیده اند، اما ۷/۶ درصد افراد دست کم یک بار در زندگی خود آن را تجربه می‌کنند، حتی اگر احتمالاً بعد‌ها قادر نباشند آن را به یاد آورند.

در ادامه درباره‌ی فلج خواب و علل آن صحبت خواهیم کرد.

فلج خواب چیست؟

فلج خواب به حالتی گفته می‌شود که فرد هوشیار است، اما قادر به حرکت یا صحبت نیست. این حالت معمولاً در حین یکی از این دو مراحل گذار رخ می‌دهد: وقتی در حال فرو رفتن در خواب یا بیدار شدن از آن هستید. فرد در این حالت احساس می‌کند فلج و سنگین شده، انگار که شخص یا چیز سنگینی رویش نشسته باشد. این حالت معمولاً با توهم همراه است، امری که این وضعیت را بسیار ترسناک‌تر می‌سازد.

کنترل بدن خود را از دست می‌دهید

هر قدر هم که تلاش کنید، وقتی دچار این حالت شوید هیچ کاری برای بیدار کردن بدن تان از دست تان برنمی آید. بعضی افراد می‌توانند انگشتان دست یا پای خود را تکان دهند، امری که باعث می‌شود در نهایت بتوانند بدن خود را به طور کامل بیدار کنند. این حالت را اغلب یک «تجربه‌ی خارج از بدن» توصیف می‌کنند. فلج خواب می‌تواند از چند ثانیه تا چندین دقیقه طول کشد.

کابوس و وهم به سراغ تان می‌آید

اصلی‌ترین نشانه‌ی فلج خواب دیدن وهم و کابوس است. این وهم و کابوس ها، اما با چیز‌هایی که در خواب می‌بینید بسیار متفاوت اند. در حقیقت «توهم» زمانی رخ می‌دهد که ذهن هوشیار است و شما بیدارید. همین مسأله اضطراب این تجربه را دو چندان می‌کند.

فرد در حالی که فلج شده معمولاً اشکالی سایه وار می‌بیند و اصوات دلهره آوری می‌شنود. این تجربه گاهی با حس کشیده شدن از زیر تخت، پرواز یا لرزش‌هایی در سرتاسر بدن همراه است. یأس و ناامیدی هم به ما هجوم می‌آورد و کم کم کنترل خود را از دست می‌دهیم و وحشت زده می‌شویم. وقتی نه قادر به حرکتیم نه کشیدن فریاد، تعجبی ندارد که اضطراب وجودمان را فرا گیرد.

قدمتش بیشتر از چیزی است که تصور می‌کنید

از قرار معلوم آدم‌ها از دوران باستان متوجه فلج خواب بوده اند. داستان‌ها و افسانه‌های زیادی در سرتاسر دنیا وجود دارد که چیزی بسیار شبیه به این حالت را توصیف می‌کنند. در گذشته آدم‌ها اغلب آن را نوعی تسخیر شدگی توسط شیاطین یا حتی ربایش فرد توسط موجودات فرازمینی می‌دانستند.

یک مثال مهم در رابطه با فلج خواب، تابلوی نقاشی هنری فوسلی، هنرمند سوئیسی است. در این تابلوی نقاشی که به دوره‌ی رنسانس تعلق دارد یک موجود شیطانی نشسته بر روی قفسه سینه یک زن به تصویر کشیده که دچار فلج خواب شده. این موجود شیطانی نمادی است از فشار زیادی که بر روی بدن زن در این حالت وارد شده.

فلج خواب چرا رخ می‌دهد؟

وقتی به خواب می‌رویم، بدن وارد فاز خواب با حرکت سریع چشم (REM) شده و از آن خارج می‌شود. مغز ما به ماهیچه‌های بدن دستور می‌دهد که آرام بگیرند و ما وارد حالت آتونی یا فلج عضلانی می‌شویم. وقوع این حالت ضروری است تا حرکات فیزیکی ما محدود شود و بنابراین به آنچه که در خواب‌های خود می‌بینیم عمل نکنیم. فلج خواب زمانی رخ می‌دهد که بدن در اجرای این حالت گذار دچار مشکل می‌شود. ما خود بیداریم، اما عضلات مان قادر به خروج از حالت آتونی نیستند.

چند توضیح احتمالی هم در رابطه با توهماتی وجود دارد که در حالت فلج خواب رخ می‌دهند. یکی از آن‌ها این است که آن بخش از مغز که مسئول ترس‌ها و هیجانات ما است در حالت خواب با حرکت سریع چشم (REM) به شدت فعال است. این بخش از مغز در حالی فعال است که در پیرامون ما چیزی حاکی از خطر وجود ندارد؛ بنابراین مغز خود دست به کار می‌شود و سایه‌ها و اصوات هراس انگیزی می‌سازد.

عواملی که می‌توانند منجر به فلج خواب شوند

فلج خواب به طور کلی رخدادی طبیعی است. برای هر کسی فارغ از سن، جنسیت یا وضعیت سلامتی می‌تواند رخ دهد. اما دانشمندان مواردی را شناسایی کرده اند که با افزایش ریسک وقوع فلج خواب مرتبط هستند. برخی از آن‌ها عبارتند از:

نداشتن خواب مناسب: این نکته شامل نداشتن الگو‌های خواب تکرار شونده و همچنین وجود اختلالات مختلف خواب مانند بی خوابی، حمله خواب و کمبود خواب می‌شود. لازم به ذکر است فلج خواب در میان افرادی که کار شیفت شب دارند امری شایع است.

خوابیدن به پشت: در کمال تعجب، خوابیدن به پشت یکی از عوامل مهم در وقوع فلج خواب شناخته شده است. در این حالت فشار بر روی ریه‌ها و نای بیشتر می‌شود به همین دلیل فرد آسیب پذیری بیشتری در برابر فلج خواب پیدا می‌کند.

ژنتیک: بله فلج خواب ارثی است.

مشکلات روانی: رابطه‌ی میان فلج خواب و سلامت روان هنوز در حال بررسی است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد افرادی که از ضربه روانی، اختلال اضطراب پس از حادثه و اضطراب‌های مختلف رنج می‌برند معمولاً دچار فلج خواب می‌شوند.

در ناخوشایند و آزاردهنده بودن تجربه‌ی فلج خواب شکی نیست، اما این مسأله هیچ خطر واقعی‌ای ندارد، چون هیچ صدمه‌ای به جسم ما وارد نمی‌کند؛ و همانقدر که ممکن است ناخوشایند به نظر برسد، در حال حاضر هیچ راه درمانی برای آن وجود ندارد. به طور کلی، پزشکان توصیه می‌کنند عادت‌های خواب سالم تری را در پیش بگیرید. مثلاً:

یک ساعت ثابت و همیشگی برای خوابیدن و بیدار شدن داشته باشید.

قبل از خواب کافئین و هیچ نوع ماده‌ی مست کننده، محرک یا مخدری مصرف نکنید.

به پشت یا شکم نخوابید.

وسایل الکترونیک را از تخت دور نگه دارید.

اما مهم‌تر از همه آن است که خونسردی خود را حفظ کنید و اجازه دهید مشکل خود به خود رفع شود. راه حل این مسأله حفظ آرامش و وحشت زده نشدن است.

منبع: روزیاتو