صراط: نگاهی به عنوان گزارش ها، تحلیل ها، مقالات
و پروژه های پژوهشی اندیشکده های غربی، در نزدیک به سه سال اخیر که از
بروز بحران در سوریه می گذرد، نشان می دهد تحولات این کشور از جمله مهمترین
کانون های تمرکز و توجه اتاق فکرهای اروپایی و آمریکایی بوده است.
در رابطه با اهمیت فعالیت پژوهشکده های مزبور در تحلیل تحولات و تاثیرگذاری بر روند های تصمیم سازی می توان به پرونده های گوناگونی اشاره کرد که از ابتدا در این اتاق فکرهای گشوده شده و سپس روی میز تصمیم گیری بازیگران غربی عرصه بحران سوریه قرار گرفته است.
به عنوان مثال، مدت ها پیش از مطرح شدن موضوع استفاده از تسلیحات شیمیایی، پرونده خلع سلاح شیمیایی سوریه بارها مورد توجه و تاکید اتاق فکرهای مطرح غربی قرار گرفت.
در این رابطه اندیشکده هایی چون «بروکینگز»، «کارنگی»، «موسسه ایالات متحده برای صلح»، «شورای روابط خارجی»، «مرکز امنیت جدید آمریکایی» و ... بارها در طرح های خرد و کلان پژوهشی به موضوع خلع سلاح پرداختند و دستورکارهایی مشخص برای پیشبرد فرایند رفع بازدارندگی شیمیایی دولت دمشق تعیین کردند که نتیجه آن را می توان در تحولات اخیر سوریه مشاهده کرد.
در این ارتباط، برخی صاحب نظران بر این باورند که هرچند پیشنهاد خلع سلاح سوریه به کشورهای غربی برای جلوگیری از حمله به سوریه از سوی حامیان دولت دمشق صورت گرفته بود، اما این طرح با درک واقع گرایانه از اهداف اصلی بازیگران غربی، توانست با توجه به مقتضیات زمانی به خواست های این بازیگران پاسخ گوید و دغدغه هایی از جمله افزایش ضریب امنیت اسراییل در برابر تهدیدات احتمالی سوریه را تا حدی بر طرف سازد.
پژوهشکده انگلیسی «چتم هاوس» (Chatham House) در روزهای اخیر در چارچوب طرح های تحقیقاتی خود در رابطه با بحران سوریه، گزارشی با عنوان «سیاست غرب در قبال سوریه: ۱۰ توصیه» را منتشر و در آستانه مذاکرات ژنو-۲ برای گفتگو بین گروه ها و بازیگران متعارض، راهکارهایی را برای دستیابی به اهداف و منافع کشورهای غربی در سوریه پیشنهاد داده است.
* نگاهی به گزارش اخیر چتم هاوس
در ابتدای این گزارش آمده است که پس از بروز بحران سوریه دولت های غربی بویژه آمریکا، انگلیس و فرانسه بین تحقق هدف کناره گیری بی قید و شرط «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه و پذیرش ضمنی او به عنوان یکی از طرف های گفتگو برای حل و فصل تعارض ها، سرگردان بوده اند؛ گفتگوهایی که پس از نشست ژنو- یک در اوایل سال گذشته تاکنون در وضعیت بن بست قرار داشت و قرار است در اوایل بهمن ماه بار دیگر گشایش یابد.
در ادامه، گزارش مزبور ادعا می کند که با توجه به شرایط کنونی سوریه، راهکارهای وجود دارد که می تواند ضمن خروج بازیگران غربی از وضعیت ناهماهنگی و نوسانات تصمیم گیری، در مراحل مختلف از جمله گذار به دوران پس از منازعات به تحقق اهداف و منافع بازیگران مزبور کمک کند.
راهکار نخست بر شناسایی و اولویت بندی اهداف مهم در سوریه تاکید دارد. در این رابطه، پژوهشگران چتم هاوس تصریح داشتند در حال حاضر پایان خشونت، خلع سلاح کامل دولت، مبارزه با تروریسم و اوج گیری فعالیت گروه های جهادی و کسب مزایای استراتژیک در برابر رقبای شرقی چون روسیه و چین اهداف متعدد و در عین حال پراکنده است که بایستی اولویت بندی شود.
حفاظت از یکپارچگی ساختار دولت متشکل از حکومت، حاکمیت، سرزمین و جمعیت و نیز باقی مانده جامعه مدنی سوریه راهکار دومی است که بایستی مد نظر بازیگران غربی قرار گیرد. در این پیوند تاکید شده اشتراک نظر بر مسائلی چون سد راه یکباره نفوذ بازیگران مهمی چون ایران با ابزارهای سخت می تواند ضمن نقض اجماع همه بازیگران داخلی و خارجی سوریه، یکپارچکی دولت و جامعه مدنی سوریه را با خطر مواجه سازد.
تمرکز بر نقاط قوت و اهرم های کنشگری فعالانه در سوریه، دستورکار سوم اتاق فکر انگلیسی به شمار می رود. در ادامه به این نکته اشاره شده است که پس از خودداری آمریکا و شرکای واشنگتن از حمله نظامی به سوریه از میزان نفوذ غرب بر گروه های معارض کاسته شد که بایستی این اهرم تضعیف شده بار دیگر تقویت شود.
همچنین با توجه به نبود یا کم اثر بودن اهرم های تاثیرگذاری غرب بر رفتار دولت دمشق، توصیه شده از ابزارهای گوناگون اقتصادی، دیپلماتیک و ... برای تعامل با قدرت هایی چون روسیه، چین و نیز ایران به عنوان اهرم اثرگذاری غیر مستقیم بر کنشگری دولت مرکزی بهره گیری شود.
علاوه بر آنچه گفته شد پیشنهاد شده، بین شبکه های اجتماعی موجود در سوریه، فعالان سیاسی و اجتماعی در تبعید و حاضر در کشور و نیز بازیگران موثر در جامعه مدنی تعاملی گسترده، موثر و سازنده صورت گیرد. در ادامه به الزامات استفاده از دیپلماسی غیر رسمی یا به اصطلاح Track Two برای ارتباط گیری با بازیگران غیر دولتی اشاره شده است.
تعامل با مجموعه وسیع تری از بازیگران سوریه اعم از خارجی و داخلی دستورکار پنجم گزارش چتم هاوس به شمار می رود. پس از آن، شناسایی زمینه های اشتراک نظر با بازیگران کلیدی بحران برای ایجاد زمینه های توافق مورد تاکید قرار گرفته است.
با توجه به تجارب مربوط به دوران پس از جنگ در بالکان و عراق راهکار هفتم و هشتم را می توان ناظر بر اصلاح نهادهای امنیتی سوریه پس از پایان دوره منازعات و نیز چاره جویی برای تضمین امنیت این کشور در مراحل گوناگون تحولات دانست.
تنظیم کنندگان این گزارش توصیه کرده اند که نقش سازمان ملل بایستی بالاتر از یک نهاد هماهنگ کننده و بنگاه بشر دوستانه مورد توجه قرار گیرد. همچنین فرمان دهم اتاق فکر انگلیسی معطوف به پرهیز تصمیم گیرندگان از نگرش تقلیل گرایانه و تک بعدی به عوامل بروز و تشدید بحران سوریه است.
* تحلیلی از گزارش اتاق فکر انگلیسی
با نگاهی کلی به این دستورکارها می توان دریافت که بیشتر برنامه ریزی های این گزارش برای دوران بعد از منازعات یا به عبارتی گذار به وضعیت پس از بحران صورت گرفته است.
این مساله نشان می دهد که در وهله نخست غربی ها پس از صرفنظر از مداخله نظامی در سوریه عزم خود را برای رساندن پرونده سوریه به مرحله نهایی جرم و با الگوی حل و فصل اختلافات هسته ای با جمهوری اسلامی ایران به دنبال بهره گیری حداکثری از دیپلماسی برای خروج از بحران سوریه هستند.
نکته مهمی که در گزارش مزبور بارها بدان اشاره شده لزوم توجه به نقش ایران و تعامل با تهران برای کاهش سطح تعارضات بازیگران حاضر در بحران سوریه است. مساله ای که در حال حاضر به واسطه مخالفت برخی کشورهای غربی و منطقه با حضور نمایندگان ایران در اجلاس ژنو-۲مورد بی توجهی تصمیم گیرندگان قرار گرفته است.
در وهله بعدی، گزارش چتم هاوس منعکس کننده پذیرش برخی واقعیت های بحران حاضر از سوی تحلیلگران غربی است که در راهکارهایی نظیر لزوم تعامل بیشتر با تمام بازیگران صحنه تحولات سوریه قابل مشاهده است.
البته برنامه ریزی برای دوران گذار به سمت سوریه پس از اسد که به صورت بن مایه تحلیل های گزارش مزبور نمودار شده است، تا حدی نشان دهنده دوری از واقعیت های این کشور به سمت خواست ها و مطالباتی است که در ذهن رهبران و مقامات غربی نقش بسته است.
به هر ترتیب گزارش هایی از این دست را می توان واگویه ای از اهداف، اولویت ها و برنامه هایی دانست که دولت های غربی برای سوریه مورد توجه قرار داده اند و از روی میز اتاق فکرهای خود به میز تصمیم گیری های آتی شان خواهند کشاند.
در رابطه با اهمیت فعالیت پژوهشکده های مزبور در تحلیل تحولات و تاثیرگذاری بر روند های تصمیم سازی می توان به پرونده های گوناگونی اشاره کرد که از ابتدا در این اتاق فکرهای گشوده شده و سپس روی میز تصمیم گیری بازیگران غربی عرصه بحران سوریه قرار گرفته است.
به عنوان مثال، مدت ها پیش از مطرح شدن موضوع استفاده از تسلیحات شیمیایی، پرونده خلع سلاح شیمیایی سوریه بارها مورد توجه و تاکید اتاق فکرهای مطرح غربی قرار گرفت.
در این رابطه اندیشکده هایی چون «بروکینگز»، «کارنگی»، «موسسه ایالات متحده برای صلح»، «شورای روابط خارجی»، «مرکز امنیت جدید آمریکایی» و ... بارها در طرح های خرد و کلان پژوهشی به موضوع خلع سلاح پرداختند و دستورکارهایی مشخص برای پیشبرد فرایند رفع بازدارندگی شیمیایی دولت دمشق تعیین کردند که نتیجه آن را می توان در تحولات اخیر سوریه مشاهده کرد.
در این ارتباط، برخی صاحب نظران بر این باورند که هرچند پیشنهاد خلع سلاح سوریه به کشورهای غربی برای جلوگیری از حمله به سوریه از سوی حامیان دولت دمشق صورت گرفته بود، اما این طرح با درک واقع گرایانه از اهداف اصلی بازیگران غربی، توانست با توجه به مقتضیات زمانی به خواست های این بازیگران پاسخ گوید و دغدغه هایی از جمله افزایش ضریب امنیت اسراییل در برابر تهدیدات احتمالی سوریه را تا حدی بر طرف سازد.
پژوهشکده انگلیسی «چتم هاوس» (Chatham House) در روزهای اخیر در چارچوب طرح های تحقیقاتی خود در رابطه با بحران سوریه، گزارشی با عنوان «سیاست غرب در قبال سوریه: ۱۰ توصیه» را منتشر و در آستانه مذاکرات ژنو-۲ برای گفتگو بین گروه ها و بازیگران متعارض، راهکارهایی را برای دستیابی به اهداف و منافع کشورهای غربی در سوریه پیشنهاد داده است.
* نگاهی به گزارش اخیر چتم هاوس
در ابتدای این گزارش آمده است که پس از بروز بحران سوریه دولت های غربی بویژه آمریکا، انگلیس و فرانسه بین تحقق هدف کناره گیری بی قید و شرط «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه و پذیرش ضمنی او به عنوان یکی از طرف های گفتگو برای حل و فصل تعارض ها، سرگردان بوده اند؛ گفتگوهایی که پس از نشست ژنو- یک در اوایل سال گذشته تاکنون در وضعیت بن بست قرار داشت و قرار است در اوایل بهمن ماه بار دیگر گشایش یابد.
در ادامه، گزارش مزبور ادعا می کند که با توجه به شرایط کنونی سوریه، راهکارهای وجود دارد که می تواند ضمن خروج بازیگران غربی از وضعیت ناهماهنگی و نوسانات تصمیم گیری، در مراحل مختلف از جمله گذار به دوران پس از منازعات به تحقق اهداف و منافع بازیگران مزبور کمک کند.
راهکار نخست بر شناسایی و اولویت بندی اهداف مهم در سوریه تاکید دارد. در این رابطه، پژوهشگران چتم هاوس تصریح داشتند در حال حاضر پایان خشونت، خلع سلاح کامل دولت، مبارزه با تروریسم و اوج گیری فعالیت گروه های جهادی و کسب مزایای استراتژیک در برابر رقبای شرقی چون روسیه و چین اهداف متعدد و در عین حال پراکنده است که بایستی اولویت بندی شود.
حفاظت از یکپارچگی ساختار دولت متشکل از حکومت، حاکمیت، سرزمین و جمعیت و نیز باقی مانده جامعه مدنی سوریه راهکار دومی است که بایستی مد نظر بازیگران غربی قرار گیرد. در این پیوند تاکید شده اشتراک نظر بر مسائلی چون سد راه یکباره نفوذ بازیگران مهمی چون ایران با ابزارهای سخت می تواند ضمن نقض اجماع همه بازیگران داخلی و خارجی سوریه، یکپارچکی دولت و جامعه مدنی سوریه را با خطر مواجه سازد.
تمرکز بر نقاط قوت و اهرم های کنشگری فعالانه در سوریه، دستورکار سوم اتاق فکر انگلیسی به شمار می رود. در ادامه به این نکته اشاره شده است که پس از خودداری آمریکا و شرکای واشنگتن از حمله نظامی به سوریه از میزان نفوذ غرب بر گروه های معارض کاسته شد که بایستی این اهرم تضعیف شده بار دیگر تقویت شود.
همچنین با توجه به نبود یا کم اثر بودن اهرم های تاثیرگذاری غرب بر رفتار دولت دمشق، توصیه شده از ابزارهای گوناگون اقتصادی، دیپلماتیک و ... برای تعامل با قدرت هایی چون روسیه، چین و نیز ایران به عنوان اهرم اثرگذاری غیر مستقیم بر کنشگری دولت مرکزی بهره گیری شود.
علاوه بر آنچه گفته شد پیشنهاد شده، بین شبکه های اجتماعی موجود در سوریه، فعالان سیاسی و اجتماعی در تبعید و حاضر در کشور و نیز بازیگران موثر در جامعه مدنی تعاملی گسترده، موثر و سازنده صورت گیرد. در ادامه به الزامات استفاده از دیپلماسی غیر رسمی یا به اصطلاح Track Two برای ارتباط گیری با بازیگران غیر دولتی اشاره شده است.
تعامل با مجموعه وسیع تری از بازیگران سوریه اعم از خارجی و داخلی دستورکار پنجم گزارش چتم هاوس به شمار می رود. پس از آن، شناسایی زمینه های اشتراک نظر با بازیگران کلیدی بحران برای ایجاد زمینه های توافق مورد تاکید قرار گرفته است.
با توجه به تجارب مربوط به دوران پس از جنگ در بالکان و عراق راهکار هفتم و هشتم را می توان ناظر بر اصلاح نهادهای امنیتی سوریه پس از پایان دوره منازعات و نیز چاره جویی برای تضمین امنیت این کشور در مراحل گوناگون تحولات دانست.
تنظیم کنندگان این گزارش توصیه کرده اند که نقش سازمان ملل بایستی بالاتر از یک نهاد هماهنگ کننده و بنگاه بشر دوستانه مورد توجه قرار گیرد. همچنین فرمان دهم اتاق فکر انگلیسی معطوف به پرهیز تصمیم گیرندگان از نگرش تقلیل گرایانه و تک بعدی به عوامل بروز و تشدید بحران سوریه است.
* تحلیلی از گزارش اتاق فکر انگلیسی
با نگاهی کلی به این دستورکارها می توان دریافت که بیشتر برنامه ریزی های این گزارش برای دوران بعد از منازعات یا به عبارتی گذار به وضعیت پس از بحران صورت گرفته است.
این مساله نشان می دهد که در وهله نخست غربی ها پس از صرفنظر از مداخله نظامی در سوریه عزم خود را برای رساندن پرونده سوریه به مرحله نهایی جرم و با الگوی حل و فصل اختلافات هسته ای با جمهوری اسلامی ایران به دنبال بهره گیری حداکثری از دیپلماسی برای خروج از بحران سوریه هستند.
نکته مهمی که در گزارش مزبور بارها بدان اشاره شده لزوم توجه به نقش ایران و تعامل با تهران برای کاهش سطح تعارضات بازیگران حاضر در بحران سوریه است. مساله ای که در حال حاضر به واسطه مخالفت برخی کشورهای غربی و منطقه با حضور نمایندگان ایران در اجلاس ژنو-۲مورد بی توجهی تصمیم گیرندگان قرار گرفته است.
در وهله بعدی، گزارش چتم هاوس منعکس کننده پذیرش برخی واقعیت های بحران حاضر از سوی تحلیلگران غربی است که در راهکارهایی نظیر لزوم تعامل بیشتر با تمام بازیگران صحنه تحولات سوریه قابل مشاهده است.
البته برنامه ریزی برای دوران گذار به سمت سوریه پس از اسد که به صورت بن مایه تحلیل های گزارش مزبور نمودار شده است، تا حدی نشان دهنده دوری از واقعیت های این کشور به سمت خواست ها و مطالباتی است که در ذهن رهبران و مقامات غربی نقش بسته است.
به هر ترتیب گزارش هایی از این دست را می توان واگویه ای از اهداف، اولویت ها و برنامه هایی دانست که دولت های غربی برای سوریه مورد توجه قرار داده اند و از روی میز اتاق فکرهای خود به میز تصمیم گیری های آتی شان خواهند کشاند.