چگونه بفهمیم بدن ما اسیدی است یا قلیایی؟ راز تعادل بدن!

به گزارش صراط به نقل ازدلگرم، در سال های اخیر، بحث درباره ی تعادل اسید و باز (pH) بدن و تأثیر آن بر سلامت عمومی، بسیار داغ شده است. بسیاری از رژیم ها و توصیه های سلامتی بر این مبنا استوارند که بدن انسان باید در یک حالت قلیایی متعادل قرار داشته باشد و «اسیدی شدن» بدن می تواند منشأ بسیاری از بیماری ها باشد. اما این ادعاها چقدر پایه علمی دارند؟ و چگونه می توانیم بفهمیم که بدن ما در کدام سمت این طیف قرار دارد؟

در این مقاله، به بررسی علمی مفهوم pH بدن، چگونگی حفظ تعادل آن توسط بدن و روش های (تأییدشده و غیرتأییدشده) تشخیص وضعیت اسیدی یا قلیایی بدن می پردازیم تا درک صحیح و کاربردی از این موضوع پیدا کنید.

pH چیست و چرا برای بدن اهمیت دارد؟

pH مقیاسی است که میزان اسیدی یا قلیایی بودن یک محلول را اندازه گیری می کند. این مقیاس از ۰ تا ۱۴ درجه بندی می شود:

 pH 7: خنثی

 pH کمتر از ۷: اسیدی 

pH بیشتر از ۷: قلیایی (بازی)

بدن انسان برای انجام صحیح فرآیندهای حیاتی خود، نیاز به حفظ pH در محدوده بسیار باریکی دارد. pH خون انسان باید دقیقاً بین ۷.۳۵ تا ۷.۴۵ (کمی قلیایی) حفظ شود. حتی تغییرات جزئی در این محدوده می تواند عواقب جدی و حتی کشنده داشته باشد.

سیستم های بافری بدن: خوشبختانه، بدن ما دارای سیستم های بافری بسیار قدرتمندی (شامل ریه ها، کلیه ها، و سیستم های بافری خون) است که دائماً در حال تنظیم pH هستند و آن را در محدوده طبیعی نگه می دارند. این سیستم ها به قدری کارآمدند که pH خون را حتی در برابر تغییرات شدید رژیم غذایی نیز ثابت نگه می دارند.

آیا «اسیدی شدن» بدن یک نگرانی واقعی است؟ (نگاهی به علم)

مفهوم «اسیدی شدن بدن» و ارتباط آن با بیماری ها، بیشتر یک نظریه در طب جایگزین است تا یک واقعیت اثبات شده در پزشکی نوین. بدن انسان به طور طبیعی، برخی فرآیندهای اسیدی دارد (مثلاً اسید معده برای هضم، اسید لاکتیک در عضلات پس از ورزش).

اسیدوز و آلکالوز متابولیک/تنفسی: در پزشکی، زمانی از «اسیدوز» (افزایش اسیدیته خون) یا «آلکالوز» (افزایش قلیاییت خون) صحبت می شود که pH خون به دلیل بیماری های جدی (مانند نارسایی کلیه، دیابت کنترل نشده، بیماری های ریوی شدید) از محدوده طبیعی خارج شود. این شرایط، اورژانس پزشکی محسوب شده و زندگی بیمار را تهدید می کنند و علائم بسیار واضحی دارند، نه صرفاً احساس خستگی یا بیماری های مزمن.

رژیم غذایی و pH خون: اگرچه رژیم غذایی می تواند pH ادرار یا بزاق را تغییر دهد، اما تأثیر بسیار کمی (و موقت) بر pH خون دارد. بدن به سرعت و با کارایی بالا، pH خون را تنظیم می کند.

بنابراین، نگرانی از «اسیدی شدن مزمن بدن» به دلیل رژیم غذایی، در پزشکی رایج چندان مورد تأیید نیست. با این حال، مصرف یک رژیم غذایی سرشار از میوه ها و سبزیجات (که معمولاً «قلیایی زا» نامیده می شوند) و محدود کردن غذاهای فرآوری شده، به طور کلی برای سلامتی مفید است، اما نه لزوماً به دلیل تغییر pH خون، بلکه به خاطر سایر خواص تغذیه ای آن ها.

روش های تشخیص اسیدی یا قلیایی بودن بدن (بررسی علمی و انتقادی)

برخی روش ها برای «خودتشخیصی» وضعیت pH بدن در اینترنت و منابع طب جایگزین مطرح شده اند. در ادامه به بررسی علمی آن ها می پردازیم:

۱. تست pH ادرار (با نوارهای کاغذی): 

چگونه انجام می شود؟ از نوارهای مخصوص pH (لیتموس) که در داروخانه ها یافت می شوند، استفاده می شود. نوار را برای چند ثانیه در نمونه ادرار صبحگاهی فرو برده و رنگ آن را با نمودار روی بسته مقایسه می کنند. 

چه چیزی را نشان می دهد؟ pH ادرار شما را نشان می دهد. pH ادرار می تواند در طول روز و تحت تأثیر رژیم غذایی به شدت نوسان کند (از ۴.۵ تا ۸). 

اعتبار علمی برای تشخیص pH بدن: پایین است. pH ادرار نشانگر pH خون نیست! کلیه ها نقش مهمی در دفع اسیدها و بازهای اضافی از بدن دارند. اگر بدن شما اسید اضافی داشته باشد، کلیه ها این اسید را از طریق ادرار دفع می کنند و در نتیجه pH ادرار اسیدی تر می شود. این یک عملکرد طبیعی کلیه ها برای حفظ تعادل pH خون است، نه نشانه ای از «اسیدی شدن» بدن. 

توصیه: در پزشکی، تنها در موارد خاص برای بررسی عملکرد کلیه یا وجود سنگ کلیه، pH ادرار اندازه گیری می شود.

۲. تست pH بزاق (با نوارهای کاغذی): 

چگونه انجام می شود؟ نوار pH را روی بزاق دهان (ترجیحاً صبح ناشتا) قرار داده و رنگ آن را با نمودار مقایسه می کنند. 

چه چیزی را نشان می دهد؟ pH بزاق را نشان می دهد که معمولاً بین ۶.۵ تا ۷.۵ است. 

اعتبار علمی برای تشخیص pH بدن: پایین است. pH بزاق نیز می تواند تحت تأثیر غذا، نوشیدنی ها، سلامت دهان و دندان و حتی زمان روز نوسان کند و نشان دهنده pH خون یا وضعیت کلی بدن نیست.

۳. مشاهده علائم فیزیکی (غیرعلمی): 

ادعا: خستگی مزمن، درد مفاصل، سردرد، مشکلات پوستی، افزایش وزن و ضعف ایمنی می توانند نشانه های «اسیدی شدن بدن» باشند. 

اعتبار علمی: هیچ پایه علمی ندارد. این علائم بسیار عمومی هستند و می توانند ناشی از ده ها بیماری و مشکل دیگر باشند که ارتباطی با pH خون ندارند. تکیه بر این علائم برای خودتشخیصی «اسیدیته بدن» می تواند منجر به نادیده گرفتن علل اصلی و واقعی مشکلات سلامتی شود.

۴. آزمایش گازهای خونی (ABG - Arterial Blood Gas): 

چگونه انجام می شود؟ این یک آزمایش پزشکی است که توسط پزشک و در بیمارستان انجام می شود. نمونه خون مستقیماً از شریان (معمولاً مچ دست) گرفته شده و pH خون، سطح اکسیژن و دی اکسید کربن اندازه گیری می شود. 

چه چیزی را نشان می دهد؟ pH دقیق خون شما و میزان عملکرد سیستم بافری ریه ها و کلیه ها را نشان می دهد. 

اعتبار علمی برای تشخیص pH بدن: بالاترین و تنها روش معتبر علمی. این آزمایش فقط در موارد اورژانس پزشکی و زمانی که پزشک به اختلالات شدید اسید و باز (اسیدوز یا آلکالوز) مشکوک باشد، درخواست می شود. 

توصیه: این آزمایش برای «خودتشخیصی» یا «بررسی روزمره» وضعیت pH بدن کاربرد ندارد.

پس، چه باید بکنیم؟ (تمرکز بر سلامت کلی، نه pH)

به جای وسواس به «اسیدی یا قلیایی بودن» بدن که از نظر علمی برای افراد سالم، موضوعی کم اهمیت است، بهتر است بر اصول کلی سلامت تمرکز کنید: 

رژیم غذایی متعادل: میوه ها و سبزیجات تازه فراوان، غلات کامل، پروتئین های کم چرب و چربی های سالم. کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، شکر، نوشیدنی های شیرین و گوشت قرمز (که اغلب به عنوان «اسیدزا» شناخته می شوند، اما تأثیر کمی بر pH خون دارند). 

مصرف آب کافی: نوشیدن آب فراوان برای عملکرد صحیح کلیه ها و دفع سموم ضروری است. 

فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم به سلامت عمومی بدن، از جمله عملکرد بهتر سیستم های بافری، کمک می کند. 

خواب کافی و مدیریت استرس: این عوامل نیز به حفظ تعادل هورمونی و سلامت کلی بدن کمک می کنند. 

مشاوره با پزشک: اگر علائم نگران کننده ای دارید (خستگی، درد، مشکلات گوارشی و غیره)، حتماً با پزشک مشورت کنید تا علت اصلی را تشخیص دهد.