به گزارش صراط به نقل از پیام ما، با گسترش سریع هوش‌مصنوعی‌های گفت‌وگومحور مانند ChatGPT، مسئله‌ای تازه در تربیت دیجیتال مطرح شده است: نوجوانان در گفت‌وگو با ماشین‌ها چقدر به نظارت و چقدر به آزادی نیاز دارند؟ پاسخ جدید OpenAI به این پرسش، قابلیتی به‌نام کنترل والدین (Parental Controls) است؛ ابزاری که می‌خواهد تعادلی میان محافظت، استقلال و اعتماد ایجاد کند.
نسل Z و گفت‌وگو با ماشین‌ها
نوجوانان امروزی در جهانی بزرگ می‌شوند که صحبت با هوش‌مصنوعی دیگر خیال علمی نیست. ChatGPT برایشان هم معلم است، هم مشاور، هم گاهی دوستی بی‌احساس. این گفت‌وگوها می‌توانند آموزنده باشند، اما خطرناک هم هستند؛ زیرا هوش‌مصنوعی احساس ندارد و در بحران‌های انسانی ممکن است پاسخ‌های سرد یا اشتباه بدهد.
در سال‌های اخیر، چند پرونده در اروپا و آمریکا نشان داده که برخی نوجوانان در شرایط بحرانی به توصیه‌های نادرست مدل‌های زبانی عمل کرده‌اند. همین رویدادها بود که OpenAI را واداشت تا با معرفی «کنترل والدین»، گامی در جهت مسئولیت‌پذیری اخلاقی بردارد.
جزئیات ویژگی جدید OpenAI
OpenAI در بیانیه رسمی خود با عنوان Teen Safety, Freedom, and Privacy می‌گوید هدف از این ویژگی، ایجاد توازن میان ایمنی، آزادی و حریم خصوصی نوجوانان است. والدین حالا می‌توانند حساب کاربری خود را به حساب فرزندشان وصل کنند، محدودیت زمانی بگذارند یا بعضی امکانات مثل تولید تصویر را ببندند. اما نکته جالب این است که حتی در این حالت نیز، والدین نمی‌توانند متن گفت‌وگوها را ببینند.
OpenAI تصریح کرده است والدین به محتوای گفت‌وگوها دسترسی ندارند و تنها درصورت تشخیص خطر جدی روانی، مانند قصد خودآزاری، سیستم هشدار می‌دهد. به‌عبارتی، شرکت تلاش کرده تعادل میان حفاظت و حریم خصوصی را حفظ کند، چنین احترامی به حریم خصوصی نوجوانان در طراحی محصولات دیجیتال، هنوز استثناست نه قاعده. جزئیات فنی این ابزار در راهنمای رسمی Parental Controls on ChatGPT آمده است.
چالش بومی: از کنترل تا گفت‌وگو در جامعه ایران
در ایران دسترسی نوجوانان به ابزارهای هوش‌مصنوعی معمولاً از مسیر VPN یا حساب والدین انجام می‌شود. بنابراین، استفاده رسمی از ویژگی «کنترل والدین» فعلاً ممکن نیست. اما اهمیت موضوع فراتر از امکان فنی است.
مسئله اصلی، فرهنگ اعتماد دیجیتال است: در جامعه‌ای که نظارت اغلب با کنترل مطلق یکی گرفته می‌شود، ایجاد فضایی برای گفت‌وگوی برابر میان والد و فرزند ضروری است.
نبود آموزش رسمی درباره سواد هوش‌مصنوعی در مدارس، کمبود منابع بومی در روانشناسی دیجیتال و ضعف قوانین حفاظت از داده‌های کودکان، همگی خطرات بالقوه‌ای برای نسل در حال رشد هستند. درحالی‌که در اروپا و آمریکا قوانینی مانند COPPA و GDPR-K حریم نوجوانان را تضمین می‌کنند، در ایران هنوز چارچوبی مشابه وجود ندارد. فقدان چارچوب بومی برای حفاظت از داده‌های نوجوانان، آنها را در برابر دو خطر هم‌زمان قرار می‌دهد: افراط در نظارت داخلی و بی‌پناهی در فضای جهانی.
مسیر پیش رو: از فناوری تا فرهنگ
افزودن کنترل والدین به ChatGPT تنها یک ویژگی نرم‌افزاری نیست؛ نشانه‌ای از بلوغ اخلاقی در طراحی فناوری است. آینده تربیت دیجیتال در ایران نه در فیلترها، بلکه در سه مسیر شکل می‌گیرد: آموزش والدین برای گفت‌وگو به‌جای سانسور، ورود درس «تربیت دیجیتال» به مدارس و آغاز بحثی اجتماعی درباره اعتماد و مسئولیت در فضای مجازی.
*کنترل والدین در ChatGPT گامی کوچک اما معنادار و نشانه‌ای از گذار از عصرِ «هوش‌مصنوعیِ بی پدر و مادر» به‌سوی مسئولیتی مشترک میان خانواده و فناوری است؛ گفت‌وگویی که نه در بخشنامه‌ها، بلکه در خانه‌ها باید آغاز شود.
برای ما در ایران، این فرصت یادآور ضرورتی است: بازتعریف تربیت دیجیتال، نه برپایه ترس و ممنوعیت، بلکه براساس گفت‌وگو و اعتماد.