رافائل گروسی در ظاهر چهره‌ای میانجی و متمایل به گفت‌و‌گو معرفی می‌شود؛ سفر او به تهران نیز با همین پیام همراه بود. اما تجربه نشان داده که گزارش‌های او، همواره بستر تشدید فشار بر ایران را فراهم کرده‌اند.
گروه صراط نیوز، «اگر مشکل آژانس بین المللی اتمی با ما فنی بود، این مشکل سال‌ها پیش حل شده بود، درحالی‌که در سفر گروسی هم همانند سفر آمانو فعالیت‌های ضدایرانی گسترده است.»
این بخشی از اظهارات فوادایزدی تحلیلگر مسائل آمریکا است. این اظهارات در حالی است که همزمان با نزدیک شدن به نشست شورای حکام، گفته می‌شود که بار دیگر نام ایران در گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شده و گمانه‌ها حاکی از آن است که این گزارش، همانند موارد پیشین، با رویکردی انتقادی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران تدوین شده است.
تحلیل‌های ارائه شده اینگونه است که به‌رغم سفر اخیر رافائل گروسی به تهران و فضای به ظاهر مثبت دیدار‌های او با مقامات ایرانی، نشانه‌ها از استمرار نگاه سیاسی در اسناد آژانس حکایت دارد. بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، رافائل گروسی در سندی که قرار است (دوشنبه ۱۹ خرداد) به شورای حکام ارائه دهد، با صراحت بیشتری به آنچه «مواد اعلام‌نشده» و «فعالیت‌های محرمانه» در سایت‌های هسته‌ای ایران خوانده، اشاره کرده است.
این ادعا‌ها که به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد، بر مبنای اطلاعاتی صورت گرفته که پیش‌تر نیز از سوی ایران زیر سوال رفته و فاقد اعتبار فنی شناخته شده‌اند. در واکنش به این روند، جمهوری اسلامی ایران نسبت به «بهره‌برداری سیاسی» از جایگاه فنی آژانس هشدار داده است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، در تماس تلفنی با مدیرکل آژانس تصریح کرده که ایران در برابر هرگونه اقدام نامناسب از سوی طرف‌های اروپایی پاسخ درخور خواهد داد. به گفته کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه، گزارشی که گروسی تدوین کرده «بدون اجماع» و «با رویکردی سیاسی» تهیه شده است.
ابهام در کارکرد آژانس؛ داوری فنی یا قضاوت سیاسی؟
مهدی نقوی استاد دانشگاه می‌گوید که نکته محوری در تحلیل این گزارش، نه صرفاً محتوای آن، بلکه شیوه استدلال و منابع مورد استفاده است. گروسی بار دیگر به «منابع اپن‌سورس» و «اطلاعات عناصر ثالث» استناد کرده؛ عباراتی که در ادبیات دیپلماتیک آژانس، معمولاً به اطلاعات ارائه‌شده توسط رژیم صهیونیستی اشاره دارد. اطلاعاتی که نه تنها امکان راستی‌آزمایی مستقل آنها فراهم نیست، بلکه پیش‌تر نیز موجب صدور گزارش‌های جنجالی و غیرقابل استناد شده بود.
فواد ایزدی هم تاکید می‌کند که ایران، به‌عنوان عضو معاهده NPT، به تعهدات پادمانی خود پایبند بوده، بازرسان آژانس را پذیرفته و حتی در مواردی همکاری‌هایی فراتر از الزامات قانونی خود انجام داده است. در مقابل، رژیم صهیونیستی که صاحب زرادخانه هسته‌ای است و هیچ‌گونه عضویتی در NPT ندارد، نه تنها از نظارت آژانس مستثنی است، بلکه در تدوین برخی گزارش‌های آن نقش پنهان ایفا می‌کند.
همین رویکرد دوگانه، نه فقط اعتماد ایران، بلکه مشروعیت نهاد ناظر را نیز نزد افکار عمومی جهان با تردید مواجه کرده است. قانون داخلی ایران و مرز‌های همکاریبر اساس قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها»، دولت ایران موظف است در واکنش به خلف وعده‌های غرب، گام‌هایی برای کاهش سطح همکاری با آژانس بردارد. با این حال، در ماه‌های گذشته، تهران با هدف گشودن مسیر دیپلماتیک و کاستن از فضای تنش، همکاری‌هایی انجام داده که در چارچوب این قانون نیز ضروری نبوده‌اند. اما با تکرار گزارش‌هایی از این دست و بی‌اعتنایی به واقعیات میدانی، این سؤال اکنون با جدیت بیشتری مطرح می‌شود که ادامه چنین همکاری‌هایی چه دستاوردی برای ایران دارد؟
گروسی؛ میانجی دیپلماتیک یا بازیگر بحران‌ساز؟
رافائل گروسی در ظاهر چهره‌ای میانجی و متمایل به گفت‌و‌گو معرفی می‌شود؛ سفر او به تهران نیز با همین پیام همراه بود. اما تجربه نشان داده که گزارش‌های او، همواره بستر تشدید فشار بر ایران را فراهم کرده‌اند. منابع غیرموثق، تأکید بر مسائل گذشته، نادیده‌گرفتن تعهدات ایجابی ایران، و در نهایت صدور قطعنامه‌هایی که بر مبنای همین گزارش‌ها شکل می‌گیرند، نشان از آن دارد که آژانس، خواسته یا ناخواسته، در زمین سیاست بازی می‌کند.
تحلیل‌گران در تهران معتقدند که گروسی یا تحت فشار قدرت‌های غربی و لابی‌های صهیونیستی قرار دارد، یا در پی ایفای نقشی فراتر از مسئولیت فنی خود است. فارغ از انگیزه شخصی یا سیاسی، آنچه در عمل رخ می‌دهد، از میان رفتن مرز میان داوری بی‌طرفانه و موضع‌گیری هدفمند است. هشدار درباره تبعات سیاسی‌شدن آژانستجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که استفاده ابزاری از آژانس، نه تنها به پیشبرد اهداف کشور‌هایی خاص منجر نمی‌شود، بلکه در بلندمدت، جایگاه این نهاد را نیز در عرصه بین‌المللی تضعیف می‌کند. چنان‌که اگر کشور‌های عضو احساس کنند آژانس به منبع فشار سیاسی و اطلاعات‌سازی تبدیل شده، همکاری‌های خود را محدود یا مشروط خواهند کرد.
جعفری کارشناس مسائل سیاسی اگر قرار است آژانس نقشی در حفظ صلح و امنیت ایفا کند، باید اعتبار فنی خود را بازسازی کند. پرهیز از استناد به منابع مشکوک، دوری از تبعیض در برخورد با اعضا، و تمرکز صرف بر مأموریت نظارتی، تنها راه بازگرداندن اعتماد از دست‌رفته است.
پیامد سفر گروسی؛ آغاز تعامل یا بازتولید بی‌اعتمادی؟
سفر اخیر گروسی به تهران، اگرچه در ظاهر حامل پیام همکاری بود، اما تحولات پس از آن، از تداوم یک الگوی آشنا حکایت دارد: ظاهر دیپلماتیک، محتوای سیاسی. در حالی‌که ایران با حسن‌نیت به گفت‌و‌گو پرداخت و زمینه‌های همکاری فنی را فراهم ساخت، گزارش جدید نشان داد که آژانس هنوز از زیر سایه فشار‌های سیاسی قدرت‌های غربی و رژیم صهیونیستی خارج نشده است. اظهارات مقام‌های ایرانی، از جمله عراقچی و غریب‌آبادی، همچنین تحلیل‌های ارائه‌شده از سوی کارشناسان مستقل، نشان می‌دهد که رویکرد آژانس به جای گشودن در‌های تفاهم، بیش از پیش بر بی‌اعتمادی‌ها می‌افزاید.
به گفته کارشناسان مادامی‌که چنین رویکردی حاکم باشد، چشم‌انداز حل اختلافات فنی از مسیر گفت‌و‌گو، بیش از آن‌که تقویت شود، در سایه تهدید‌ها و گزارش‌های هدفمند تضعیف خواهد شد.
منبع: فارس
