جنجال به پا خاسته از گزارش هفته گذشته دیوان محاسبات از تفریق بودجه سال 97 با نامه سرگشاده عادل آذر رئیس این دیوان وارد مرحله جدیدی شد. عادل آذر در واکنش به هجمه رئیس جمهور به گزارش تفریق بودجه 97، این نهاد در نامه ای که مخاطب آن نه دولت و رئیس جمهور بلکه عامه مردم بود نوشت: «پیرو قرائت گزارش تفریغ بودجه سال 1397 در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران، بر اساس اطلاعات نادرست ارائه شده به ایشان مطالبی در نقد و ردّ محتوای گزارش این دیوان در بخش حسابرسی عملکرد ارز تخصیصی 4200 تومانی برای واردات کالاهای اساسی و غیراساسی بیان نمودند. به دنبال آن برخی از اعضای کابینه و بویژه مسئولین بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه نیز با انتشار اخبار و بیانیه‌های بی‌بنیان، به تشویش اذهان عمومی پرداختند. تیتر خودساخته و هدفمند " گم‌شدن دلارها " را جعل کردند و سپس آن را 100% غلط شمردند! توپخانه رسانه‌ای دولتیان هم همچنان در حال بمباران افکار عمومی است. لذا در راستای صیانت از بیت‌المال و حفظ کیان دستگاه‌های نظارتی که ملجاء مردم به‌عنوان صاحبان اصلی بیت‌المال است، بیش از این سکوت و نجابت حرفه‌ای را جایز نمی‌داند و جهت تنویر افکار عمومی، مواردی را به استحضار می‌رساند».
در بند دوم نامه دیوان محاسبات خطاب به مردم درباره سرنوشت نامعلوم 4.8 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی آمده است: «در گـزارش این دیوان و خلاصه قرائت شده در صحن علنی مجلس، هیچ‌گونه اشاره‌ای به "گم شدن حتی یک دلار" نشده است. بلکه آنچه به صراحت آمده است، عدم انجام تعهّدات اشخاص حقیقی و حقوقی گیرنده ارز، مجموعاً به مبلغ 4/8 میلیارد دلار تا تاریخ 12/9/1398 مبنی بر وارادات کالا می‌باشد. دستگاه‌های ذیربط براساس گزارش تفصیلی دیوان محاسبات، نام و نشان اشخاص فوق‌الذکر را به‌خوبی می‌دانند و باید وظایف قانونی خود را در راستای انجام تعهّدات و استیفای حقوق بیت‌المال بعمل آورند».
در بخش دیگری از نامه با اشاره به ارسال جزیئات تفریغ بودجه 97 به رئیس جمهور در تاریخ 4 اسفند 98 آمده است: «مراتب به صورت خاص و خیلی محرمانه طی نامه مورّخ 4/12/1398 به تفصیل و با جزئیات به رئیس‌جمهور محترم منعکس شد و جناب ایشان نیز در تاریخ 14/12/1398 خطاب به بانک مرکزی با تأکید بر این مهم، دستور بررسی صادر فرمودند. رونوشت دستور مذکور نیز به این دیوان واصل شد. چگونه است که؛ رئیس جمهور محترم و سایر مسئولین ذیربط، تا زمان قرائت گزارش تفریغ در 26/1/1399 هیچ‌گونه خدشه یا تردیدی به صحّت و دقّت محتوا یا ارقام این گزارش وارد نکردند، ولی به محض اطلاع‌رسانی عمومی، ادعا نمودند که همه چیز صددرصد غلط است؟!».
جنجالی‌ترین بخش نامه اما اعلام آماده باش عادل آذر به دولتمردان برای پاسخگویی در مراجع قضایی بود که این چنین نگاشته شد: «با توجّه به مطرح بودن این پرونده در دادسرا و هیئت‌های مستشاری دیوان محاسبات و مرجع محترم قضائی، توصیه می‌شود؛ مسئولان دستگاه‌های مذکور و سایر دستگاه‌های اجرایی مرتبط، بجای صدور بی‌حاصل بیانیه و مصاحبه‌های مکرر، پس از مطالعه دقیق گزارش تفریغ بودجه و مستندات آن آمادگی لازم را به منظور دفاع در مراجع مذکور داشته باشند».
این نامه عادل آذر در واکنش به سخنان حسن روحانی رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت علیه دیوان محاسبات درباره گزارش تفریغ بودجه دیوان محاسبات بود که وی گفته بود: «یک بخشی را شنیدم درباره ارز، آن بخشی که من شنیدم، آن بخش صد در صد غلط بود. آن بخشی که من شنیدم، کاملاً بی‌اطلاعی محض از مقررات و قوانین کشوراست. این خیلی برای ما بد است که یک دستگاه نظارتی حرفی بزند و آن حرف منطبق نباشد».
روحانی در حالی گزارش دیوان محاسبات را صد درصد غلط خواند که شب قبل، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما، گزارش دیوان محاسبات را تلویحا تایید کرد. همتی در واکنش به بخشی از گزارش دیوان محاسبات درباره نحوه تخصیص و سرنوشت ارز 4200 تومانی در سال 97 اظهار داشت: «این گزارش در تاریخ ۱۲ آذر ۹۸ تهیه شده و اکنون این رقم تبدیل به ۳ میلیارد دلار شده که از این سه میلیارد هم بخشی‌از آن به دلایل موجهی باز نگشته است. برای مثال فروشنده نتوانسته هنوز ارز را برگرداند یا اینکه کالا هنوز در راه باشد و بخشی نیز ممکن است به دلیل میزان محاسبات گمرک باشد. از این سه میلیارد دلار، یک و نیم میلیارد دلار آن را مشخصات اشخاصی که رفع تعهد نکرده‌اند را به سازمان تعزیرات اعلام کرده‌ایم و چند صدمیلیون دلار نیز به مرحله کیفری رسیده که قوه قضاییه در حال پیگیری است و این چنین نیست که ۴.۸ میلیارد دلار گم شده باشد».
*روحانی چگونه مکمل تحریم های ترامپ شد؟
بهار سال 97 سرآغاز جهش نرخ ارز بود. در این برهه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا طبق وعده پیشین خود، معافیت ایران از تحریم را تمدید نکرد و به طور یکجانبه از برجام خارج شد. این رفتار ترامپ اما موضوعی غیرقابل پیش بینی نبود زیرا از یک سال پیش از آن وی قول خروج از برجام و بازگرداندن تحریم های ایران را داده بود. اما آنچه پازل تحریم های ترامپ را تکمیل و اثرگذاری آن را بیشتر کرد، سیاست ارزی غلطی به نام سرکوب ارزی یا همان ارز 4200 تومانی بود که طبق شواهد موجود، حسن روحانی آن را ابداع و اکنون بر ادامه آن اصرار می ورزد. تحریم های ترامپ از یک سو باعث کاهش ورود ارز به کشور و سیاست ارزی حسن روحانی باعث شدت یافتن خروج ارز از کشور شد. از همین رو سیاست ارزی دولت باعث تشدید فشار بر منابع ارزی کشور و در نتیجه جهش نرخ ارز و تورمی شد که در دو دهه گذشته بی سابقه بود.
*راز تندی روحانی؛ افشای نقش مکمل تحریم
حسن روحانی در حالی گزارش دیوان محاسبات از تفریغ بودجه سال 97 را یک روز پس از قرائت آن در مجلس صد درصد غلط خواند که به گفته عادل آذر جزئیات آن را در اوایل اسفند ماه به دولت ارائه داده بود. واکنش تند روحانی به این گزارش اما حاوی نکاتی به شرح زیر است:
1- روحانی پس از دریافت گزارش دیوان محاسبات، هیچ زمانی برای مطالعه آن صرف نکرده است. این بی تفاوتی روحانی نسبت به مسائل کشور البته مسئله جدیدی نیست. رخوت و بی عملی دولت و بی تفاوتی مسئولان دولت به ویژه حسن روحانی نسبت به مسائل مختلف کشور، موضوعی عیان است و کمتر کسی است که هنوز به آن پی نبرده باشد. جالب آنکه روحانی در جلسه چهارشنبه گذشته هیئت دولت، نحوه اطلاع خود از محتوای گزارش دیوان محاسبات را «شنیده ها» عنوان می کند. یعنی حتی پس از انتشار علنی این گزارش برای عموم مردم و شدت گرفتن انتقادها از دولت، رئیس دولت زحمت مطالعه آن را به خود نداده است.
2- دفاع سرسخت روحانی از سیاست سرکوب ارزی یا همان ارز 4200 تومانی با وجود شکست این سیاست و آشکار شدن هزینه های بسیار آن، موید این است که این سیاست ابتکار خود روحانی است. تجربه «برجام» نشان داد در پس مداومت دولت بر ادامه سیاست غلط به هر قیمت، اصرار حسن روحانی نهفته است. شباهت رفتار روحانی در قبال «ارز 4200 تومانی» با آنچه در موضوع «برجام» رخ داده با همین رویکرد قابل تشریح است.
3- دغدغه اصلی حسن روحانی اما افشای تاراج بیت المال با سوءمدیریت دولت خود نیست. آنچه بیش از هر چیز روحانی را نگران می کند، افشای نقش پررنگ دولت وی در بروز یا تشدید مشکلات اقتصادی است. حسن روحانی در همه این سالها سعی داشته عامل اصلی مشکلات اقتصادی را بیرون از مرزها نشان دهد. از همین رو بهانه کردن «تحریم» به عنوان مسئله اصلی اقتصاد ایران به نوعی مبرا کردن خود از وضعیت فعلی کشور است.
یادداشتی از علیرضا کمیلی کارشناس اقتصادی