نشست نقد و بررسی سریال «گاندو» با حضور جواد افشار کارگردان، مجتبی امینی و پیام دهکردی در خبرگزاری فارس برگزار شد.
** آقای افشار شما قبل‌تر کارگردانی سریال‌های ملودرام و خانوادگی را عهده‌دار بودید و برای اولین بار چنین سریالی را در قامت یک کارگردان تجربه کردید ضمن اینکه این اولین بار بود که چنین سریالی در تلویزیون ساخته می‌شد.
افشار: معتقدم که این سریال هم علی رغم همه اشاراتی که داشتید، یک درام قوی در دل خود دارد.
** آقای افشار شما در سریال «کیمیا» که بلندترین سریال تلویزیون به شمار می‌رفت تاریخ را روایت کردید و در بخشی نیز دوران دفاع مقدس را به تصویر کشیدید که حقیقت تاریخ کشور ماست اما تفاوت گاندو با آن در این است که داستان این سریال متعلق به حال است و خیلی از زمان وقوع آن نگذشته و همین موضوع می تواند منجر به ایجاد واکنش ها و اظهارنظرهای مختلفی بشود، در حقیقت برای شما یک ریسک به حساب می آمد.
افشار: گاندو شاید جزو معدود آثار و بدعتی در تلویزیون در خصوص ساخت سریال بود که اتفاقاً استراتژیک هم باشد با این معنا که رویکردها و اهداف مردم را در داخل و خارج از کشور نشان بدهد و فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی بیشتر در جهت امنیت کشور به تصویر کشیده شود.. این دغدغه هر ایرانی است که از کشور، اعتقادات و مردمش حراست کند. مردم ما این روزها خیلی تحت فشار هستند و ما بیشتر از ناحیه دشمنان داخلی ضربه می خوریم. اینکه برخی در داخل کشور با رفتار و کلام خود آب به آسیاب دشمن می ریزند. برخی ناآگاهانه در جهتی حرکت می‌کنند که مردم را آزار می‌دهد از فشارهای اقتصادی گرفته تا فرهنگی و ... اینها همه تحت الشعاع خیانت هایی قرار گرفته که منجر به خیانت می شود. این همان دغدغه‌ای بود که در گاندو به خوبی پرداخته شد و کمی که پیش رفتیم متوجه شدم جزو مطالبات خودم نیز هست و اصطلاحا یقه گیری کنیم از افرادی که این خیانت ها را انجام می دهند. در این سال‌ها هرکسی توانسته تا از قدرت و ثروت در جهت منافع شخصی و ضربه زدن به منافع ملی استفاده کند باید با او برخورد شود. حالا می خواهد پشت سر هرکسی خود را مخفی کند. همه ما می‌دانیم که مسئولان نظام حاضر نیستند هیچ ضربه‌ای به منافع ملی کشور بخورد و در خط مقدم حفاظت از کشور قرار دارند اما نمی توان کتمان کرد که ممکن است کسانی در حاشیه این افراد سوء استفاده نکنند. در سریال گاندو خیلی راحت می‌توانستیم به این موضوع دامن بزنیم. برای مثال اگر اطرافیان من در عملکردشان اشتباه و غفلتی دارند این وظیفه من است که شفاف‌سازی کنم و اگر بی‌تفاوت باشم، من مسئول هستم و باید پاسخگو باشم. در اینجا هم هدف گاندو این است که برای مردم شفاف‌سازی کند. ما سعی داریم تا در سریال‌سازی مردم را آگاه کنیم و بگوییم که می‌توان مطالبه کرد و به طور نمایشی در منظر عموم قرار داد اما یک روی دیگر سکه این است که بخشی از ماجرا درام و نمایشی است و در نمایش ممکن است مواردی پررنگ و کمرنگ شود؛ بدین منظور به جهت مصلحت منافع ملی خط قرمزهایی لحاظ کردیم که منجر به اتهام ناروا و تحریف تاریخ نشده باشد و شخصیت‌های برجسته نظام به ناحق از این موضوع ضربه نخورند. اما دست از این مطالبه برنمی‌داریم و معتقدیم هر فردی که به امنیت ملی ضربه زده باید محاکمه شود و وقتی فیلمنامه را مطالعه کردم به تمام این موارد رسیدم.
**در سریال‌های تلویزیونی امنیتی- پلیسی ما معمولا عقبه ای از شخصیت‌ها را می بینیم که بُعدی از زندگی شخصی آنها نیز به تصویر کشیده میشود و بخشی از درام در همین جا شکل می‌گیرد اما این موضوع را در سریال نمی بینیم و فقط وجه کاری ماموران امنیتی دیده می شود.
افشار: این موضوع جزو دغدغه‌های اصلی فیلمنامه ما بود و مشاوران فیلمنامه هم نگران این بخش بودند اما خوشبختانه آنقدر این موضوع قدرتمند بود که لازم نبود و چه بسا ساختارشکنی هم به وجود آمد. از طرفی چنین شکلی نخ‌نما شده بود و خودمان هم دوست نداشتیم و اگر جاهایی هم در فیلمنامه بود من خودم آنها را کمرنگ کردم تا بهانه درست نکنیم برای اینکه مخاطب را درگیر کنیم. حتی شما در سریال ۲۴ هم می بینید که چنین حلقه ای وجود دارد اما ما باز هم از این حلقه عبور کردیم.
**در صحبت هایتان روی فراجناحی بودن سریال تاکید کردید، اما زمان پخش ظاهرا این موضوع ازسوی برخی درک نشده و با اعمال فشار تلاش کردند که محتوای سریال تغییر کند. این تغییرات به کار لطمه نزد؟
افشار: آنهایی که این حرف ها را می زنند بیایند ثابت کنند که ما فراجناحی نبوده ایم. اتفاقا در سکانسی محمد می‌گوید پرونده‌ای از طرف واجا به ما داده‌اند تا روی آن تحقیقاتی انجام دهیم و این موضوع دایره همکاری بین نهادها و سازمان ها را نشان می‌دهد که ما همه دستگاه هایی را که مربوط به یک موضوع ملی می شود را به خدمت گرفتیم و این موضوع را شما به وفور می بینید. ما هرجا هر پرونده ای را می خواهیم ورق بزنیم و ورود کنیم اتفاقا صحبت از این میشود که قوه قضاییه اجازه ورود داده است و این نشان می دهد که همه دستگاه ها هم سو با منافع ملی حرکت می کنند و هیچ وقت هم ما چنین قصدی نداشته ایم و اگر موردی باشد همین الان و در مرحله پس تولید هم جلوی آن را می گیریم که بخواهیم این شائبه به وجود بیاید که همکاری ها جناح بندی شده باشد.
**اما ظاهرا این اتفاق افتاده است.
افشار: ما چنین کاری نکرده ایم. حالا اگر کسی ریگی به کفش داشته باشد و بخواهد برداشت متفاوتی ارائه بدهد، متعلق به خودش هست. من با امیر ارتش هم این روزها در ارتباط بوده ام و دوستان ارتشی دیگر هم از ما تشکر کرده اند. و ارگان های دیگر هم همینطور.
**به ارتش اشاره کردید که اتفاقا قسمت اول سریال درگیر حاشیه ای شد که اختلاف نظر بر سر دستگیری آقازاده ای در هواپیما روی داد و اینکه در این کار ارتش دخالت داشته و نه سپاه.
افشار: واقعا نمی‌دانم که چرا برخی افراد با هدف و غرض‌ورزی خاصی چنین مسائلی را بیان می‌کنند. من تجربه چنین چیزهایی را در سریال کیمیا داشته‌ام در حالی که تعدادی از بازیگران کیمیا در نقش خانواده ارتشی بازی می‌کردند، اما ما همان زمان با شیطنت‌هایی از طرف افرادی که دغدغه شخصی داشتند مواجه بودیم وگرنه برای رسیدن به صحنه فاخری که در سریال دیدید بی انصافی است که برویم دنبال مختصات فنی هواپیما و مسائل این چنینی. اگر من می توانستم با یک ماکت هم این کار را بکنم؛ انجام می دادم و هیچ وقت نمی رفتم ریسک کنم و چند جنگنده بلند کنم که آن بخشها را بگیریم.این نکته هم مهم است که برخی اعلام نشده که سرنخ ها از دست نرود و ضعف ساختار رسانه‌ای هم در این بین تأثیرگذار باشد.
** طراحی قصه ها به چه شیوه ای بوده است؟ در یکسری از نقدها عنوان می شود که فلان موضوع غیر واقعی بوده، آیا مسیرها در دل سریال واقعی بود یا معماها و گره ها و داستانک های متصل به قصه جیسون رضاییان هم واقعی هستند و یا اقتضاء درام به حساب می آیند؟
افشار: در توضیحاتی قبل از شروع سریال این را می‌گوییم که همه اتفاق‌ها برگرفته از واقعیت هستند اما شبیه سازی شده اند، خودتان بهتر می دانید که حتی مستندترین اتفاق‌های واقعی تا زمانی که دراماتیزه و پرداخت هنری نشود، جذابیت لازم را نخواهد داشت و طبیعی است که نویسنده و ما تا جایی که در توانمان هست، پی رنگ های نمایشی را تقویت می کنیم. تمامی اتفاقات بر اساس واقعیت است اما پرداخت به آن از زوایای گوناگون و نگاه هنری حاکم بر کار از سوی ما سازندگان اعمال شده است. مثلا شما در سریال امام علی (ع) نیز چیزی که می بینید نعل به نعل در تاریخ اتفاق افتاده است اما کاملا دراماتیزه شده است.
**در کنار آنها موضوعاتی هم بوده که اتفاقا آقای افشار بتواند خیلی صریح به آنها بپردازد و واقعیت را تصویر کند؟
افشار: برخی موارد ویژگی ظاهری ندارد برای مثال قاتل یا جاسوس ویژگی ظاهری خاصی ندارد و این کار را خیلی سخت می کند که شما بخواهید در یک زمان کوتاه و فضای دراماتیک بروید سر اصل مطلب و در این شرایط به سمت مسیری می رویم که مخاطب را معطل نکنیم و پل بزنیم و از گذشته عبور کنیم و برویم سر اصل مطلب وگرنه باید ۱۰۰ قسمت سریال بسازیم.
**به عنوان مثال گفتند که برخی اتفاق‌ها مثل قراردادن سیم‌کارت در زیر تابلوی یک میدان واقعی بوده، شما تا چه اندازه از این ترفندهای واقعی در کار بهره برده اید؟
افشار: ما به دلیل اینکه آدرس دقیقی ندهیم مجبور بودیم آدرس مشابه بگذاریم، اما در حالت کلی شگردها و شیوه های نیروهای امنیتی که بچه های ضدجاسوس عمل می کنند، قابل استفاده و برملا کردن نیست ولی سعی کردیم شگردهای جاسوس‌ها را برملا کنیم اما شیوه‌های ضدجاسوسی را زیاد رو نکردیم.اما آنچه که شما در سریال می بینید واقعی است.
**جیسون رضاییان در ایران به همراه همسرش زندگی می‌کرده، اما ما این بخشها را نمی‌بینیم. ظاهرا قصد تصویر زندگی شخصی او مد نظر نبوده است.
افشار: بخش‌هایی از زندگی شخصی او را می‌بینیم که البته ترجیح داده‌ایم خارج از کشور باشد. چون داخل ایران مشکلات ساختاری در به تصویر کشیدن داشتیم. به خاطر بحث محدودیت‌های حجاب خارج از کشور را ترجیح دادیم. عملکرد شغلی و فعالیت‌های جاسوسی او بیشتر برایمان اهمیت داشت.
**آقای افشار درباره انتخاب بازیگران هم توضیح بدهید مخصوصا تیم امنیتی که بحث‌هایی مبنی بر جوان بودن این گروه مطرح شد.
افشار: مهمترین دغدغه هر کارگردان برای تولید یک اثر انتخاب‌های جلو و پشت دوربین است ما در جلسه‌های مشاوره با تهیه کننده و نویسنده ابعاد شخصیت‌ها را تحلیل کردیم و از جایی به بعد همه چیز به من سپرده شد. سعی کردم شخصیت‌هایی که در این سریال داشتیم را با روحیات بازیگرش منطبق کنم و بازیگر مورد نظر ویژگی‌های لازم را داشته باشد و یک جاهایی نیز دور از کلیشه حرکت کنیم. در کنار این موارد انضباطی، اخلاقی و حرفه‌ای بازیگران نیز برایم به شدت اهمیت دارد. من حاضر نیستم با بازیگرانی کار کنم که اخلاق حرفه‌ای و انضباطی را رعایت نکنند. در انتخاب بازیگران نقش‌های مأموران امنیتی که همان سربازان گمنام بودند دلم نمی‌خواست از چهره‌های معروف بازیگری و سلبریتی‌ها استفاده کنم کما اینکه اگر این کار را می‌کردم جذاب‌تر هم می‌شد. اما این ریسک را کردیم و از بازیگران کمتر شناخته شده استفاده کردیم. کمترین سنی که بین این مأموران داریم شخصیت داوود است که ۲۳ سال دارد و بالاترین‌شان هم ۳۷ سال. در همان جلسه‌های ابتدایی که قبل از شروع سریال با مشاوران داشتیم اینکه تعدادی از مأموران امنیتی با وجود سن و سال کم بسیار باهوش بودند و مشرف به زبان بین‌المللی و در کار متخصص. برایمان بسیار جذاب بود و خیلی خوب جواب داده است. معتقدم ما بهترین انتخاب‌ها را در زمینه بازیگران‌مان داشته‌ایم و اگر بازیگر چهره‌ای می‌خواست چنین نقشی بازی کند برایش سخت بود. همه بچه‌ها با دغدغه آمدند و پرتلاش حاضر شدند. من از تمام انتخاب‌هایم راضی هستم. ما در گروه‌مان بازیگری نداشتیم که بی‌انگیزه بوده و نگاه صرفاً مالی به پروژه داشته باشد و جالب است بدانید بسیاری از بچه‌های گروه گاندو در حال حاضر و بعد از پایان کار درگیر مسائل امنیتی و به روز دنیا و کشورمان شدند و این اخبار را به صورت روزانه دنبال می‌کنند که از دستاوردهای کوچک سریال محسوب میشود.
** پسر خودتان هم در نقش یکی از نیروهای امنیتی سریال گاندو بازی می‌کند.
افشار: پسرم دانشجوی رشته بازیگری است و سال‌هاست که مشغول به کار است. او در سریال کیمیا هم نقش کوتاهی داشت.
افشار: همانطور که آقای امینی گفتند خودشان و برخی دوستان به حضور علی در این سریال اصرار کردند. در ادامه نیز ما بازیگرهای زیادی از اقصی‌نقاط ایران مثل آذربایجان، تبریز، ارومیه، بندرعباس و ... داشتیم و با توجه به ظرفیت محدودی که وجود دارد در همه کارهایم سعی می‌‌کنم از بازیگران با استعداد غیر تهرانی نیز استفاده کنم. ضمن اینکه من اولویت برایم شایسته‌سالاری است و اگر علی از پس کار برنمی‌آمد، قطعا او را انتخاب نمی‌کردم.
** یکی از بازیگران دیگر شما هم خانم رابعه اسکویی بودند که اولین حضورشان در جلوی دوربین پس از قطع همکاری با یکی از شبکه های خارجی بود. انتخاب ایشان به چه شکل صورت گرفت؟
افشار: با خانم اسکویی از قبل همکاری داشتم و تعدد و زیاد بودن بازیگر منجر شد که همه به صورت یکسان از نقش‌ها بهره نبرند و بالاخره مشکلات اقتصادی و سرخوردگی‌هایی پیش آمد. خانم اسکویی از جمله بازیگران خوب و بااستعدادی بود که نتوانست این عرصه را تحمل کند و رفت و وقتی که برگشت او هم یک انسان و همکار است و دیدم که بهترین فرصت است تا از دوستان و عزیزان خواهش کنم تا او بتواند برگردد و خوشبختانه این اتفاق افتاد و البته نقشش بسیار کوتاه بود و تنها به اندازه‌ای که ما بتوانیم برایشان یک مسیری باز کنیم و امیدوارم که بتواند به راهش ادامه بدهد.
**جیسون رضائیان از آن دسته از خبرنگارهایی است که با افراد بسیاری در سطح بالا رفت و آمدهایی داشته است، اما ما در سریال این رفت و آمدها را نمی‌بینیم. آیا شما به خاطر ترس از فشارهای بیرونی و محدودیت با جزئیات به این بخش نپرداخته‌اید یا نه عمدی در کار نبوده است؟
افشار: ما به اینها دامن نزدیم تا به کسی برنخورد و ضمن اینکه فعالیت خود را می‌کند و ما می‌دانیم که او در حال کار خود است و در ادامه سریال رفت و آمدهای او را به خارج از ایران خواهید دید و او سعی کرده با نفوذی که در دست داشته نمایندگانی را برای خود دست و پا کند.
**ظاهرا او در مراسم‌ها و نشست‌های رئیس جمهور هم حضور داشته؟
افشار: نمایندگانش حضور داشته‌اند.او آدم با نفوذی بوده که با همین نفوذ هم برای خود منابع بسیار قوی دست و پا کرده بوده است.