وحدت حوزه‌ودانشگاه یعنی ‌این حرف‌آقا

به گزارش صراط به نقل از سياست نامه: مسئله فقه اگر چه با ارائه نظریه ولایت فقیه از سوی امام(ره) برای تشکیل حکومت سیاسی و مرکزی به کار گرفته شد، اما در ابواب خودش همواره با سؤالات گوناگون روبرو بوده است. مقام معظم رهبری چندين بار در انتقادی از حوزویان تأکید کردند که نیاز به کرسی‌های آزاد فقهی در حوزه قم برآورده نشده است. البته ایشان پیش از این نیز درخصوص عدم‌پیگیری کرسی‌های آزاداندیشی به‌صورت عام تأکید کرده بودند. در این ارتباط با حجت‌الاسلام محسن غرویان، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، گفت‌وگو کردیم.

آیا فقه می‌تواند پاسخگوی همه مسائل جامعه باشد؟
بله. مقام معظم رهبری روی نکته مهمی تأکید کردند و آن کمبود بحث‌های حکومتی و فلسفه حکومت و سیاست در حوزه علمیه است. شاید بیشتر از ۵ یا ۶ نفر در قم، تدریس ولایت فقیه و مباحث فلسفه سیاست حکومت دینی را ندارند و این بسیار کم است. سخن رهبری مبتنی بر نیاز شدید به این مباحث بود. نکته دیگر این است که ما باید ببینیم فقه را چه معنا می‌کنیم؟ فقه یکسری منابع دارد که مشخص و شامل کتاب، سنت، روایات، اخبار و احادیث هستند ولی یکی از منابع فقه ما عقل است. عقلانیت یکی از منابعی است که فقیه باید از آن و سایر منابع اشاره شده متناسب با هر زمان در جهت استنباط مسائل جدید استفاده کند. اگر ما چنین نگاه وسیعی به فقه داشته باشیم، هیچ منافاتی ندارد که در نظرات فقهی خودمان از علوم انسانی، فلسفه‌ها، افکار و اندیشه‌های جدید استفاده کنیم.

تعبیر ایشان از ولایت فقیه را از همین منظر تفسیر می‌کنید؟
اینکه مقام معظم رهبری فرمودند ولایت مطلقه به این معناست که ولی فقیه این آزادی را دارد تا در برابر مسائل مختلف و مستحدثه انعطاف داشته باشد، این همان نگاه باز به فقه است. اگر ما با این نگاه به استنباط مسائل بپردازیم و دایره استنباط را وسیع بگیریم، فقه ما می‌تواند پاسخگوی مسائل جدید در حوزه اقتصاد، سیاست و سایر مسائل مورد نیاز باشد اما اگر نگاه بسته‌ای به فقه داشته باشیم، فقه نمی‌تواند جوابگو باشد. نگاه امثال حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری به فقه نگاه بازی است و به‌نظر من پاسخگوست.

فقه محدود به یکسری بایدها و نبایدها است یا قادر به ورود در جزئیات نیز هست؟
من معتقد هستم که ما باید نگاه جامعی به فقه داشته باشیم و نگاه جامع، هم در کلیات است و هم در جزئیات. اصولاً ذات فقه ما برای پاسخگویی به مسائل و مصادیق جزئی است، یعنی فقه باید به حل مشکلات رفتاری و زندگی در حوزه‌های مختلف اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی، تربیتی، خانوادگی و... بپردازد و به این معنا فقه هم یکسری دیدگاه‌های کلی دارد و هم در جزئیات نظر می‌دهد و همان طور که عرض کردم هیچ منافاتی بین فقه و سایر رشته‌های علوم انسانی دانشگاهی وجود ندارد. ما از همه این داده‌های علوم انسانی می‌توانیم استفاده کنیم.

آیا مسئله ای وجود دارد که وجه اشتراکی با فقه نداشته باشد و به عبارت دیگر فقه درخصوص آن نظر خنثی داشته باشد؟
دیدگاه شخصی خودم این است که ما هر مسئله ای که داشته باشیم، می توانیم یک دیدگاه فقهی در موردش مطرح کنیم، یعنی ما بی نظر نداریم و فقه در هر مسئله ای بایدها و نبایدهایی با عباراتی نظیر «بهتر این است» یا «بدتر این است» مطرح می کند. این چنین نیست که ما یک مسئله خنثی از دیدگاه فقهی داشته باشیم. بسیاری از فقها نیز همین دیدگاه را دارند.

رهبرانقلاب در سخنان خودشان تأکید داشتند که پس از بررسی مسائل حکومتی در حوزه باید آنها را به جامعه دانشگاهی سپرد. این فرآیند چگونه قابل تحقق است؟
آن نگاه مشروعیت و عدم مشروعیت را حوزویان ارائه می دهند، اما بحث های روشی، کاربرد و اجرا را ما باید به دانشگاهیان ارائه کنیم. تلفیقی از دین و علم، فقه و علوم جدید مدنظر مقام معظم رهبری است. ما در حال حاضر همچنان این بحث را داریم که آیا بانکداری بدون ربا امکان پذیر است یا نه؟ این یک بحث فقهی است؟، این که ربا چیست؟ مصادیقش کجاست؟ آیا تجارت الکترونیک تجارت محسوب می شود یا نه و در کدامیک از ابواب فقهی ما قرار می گیرد که این ها بحث های حوزوی است. اما روش اجراء این تجارت الکترونیک با استفاده از علوم، ابزارها و تکنولوژی جدید به دانشگاه مربوط می شود. این مسئله راه حل دارد. اگر جلساتی باشد، امکان پذیر است. ترکیب بین احکام فقهی و فرمول های اجرایی ناشدنی نیست.

این همگرایی چه الزاماتی دارد؟
من معتقد هستم که ما در وحدت حوزه و دانشگاه باید همین کارها را بکنیم، نه صرف این که یک شعاری بدهیم و چند سخنرانی بگذاریم و سپس بگوییم وحدت حوزه و دانشگاه حاصل شده است. وحدت حوزه و دانشگاه همین چیزی است که مقام معظم رهبری اشاره فرمودند. ما آن همت لازم را تاکنون به خرج نداده ایم وگرنه امکان پذیر است.

بحث نظام سازی همواره در انقلاب وجود داشته است. فکر می کنید این نظام سازی مبتنی بر فقه به چه میزان زمان نیاز دارد؟ رهبری گفتند که در این خصوص باید صبر کنیم. این صبر به چه معنا است؟
به طور دقیق و مشخص نمی توان برای این مسئله زمان مشخص کرد. من فکر می کنم منظور ایشان از صبر کردن این است که صبر کنیم تا شرایط و مقتضیات زمان و مکان موضوعات و مسائل جدید و مستحدثه ای را برای ما مطرح کنند و بر ما فشار بیاورند تا ما بنشینیم برای آن ها فتوا و فکر جدیدی را از نظر فقهی ارائه کنیم. موضوعات جدیدی مانند شبیه سازی یا کاشت نطفه در رحم برای تولید فرزند ضرورت هایی هستند که در یک زمان خاص بر ما تحمیل می کنند تا بنشینیم و در مورد آن ها فتوا و نظر فقهی بدهیم.