همشهری: تاریخ ورزش ایران ورزشکاران زیادی را با کسب عنوان قهرمانی در رشته‌های مختلف به مردم معرفی کرده که هر کدام می‌توانستند با ادامه فعالیت‌های حرفه‌ای خود ، به قهرمانی ماندگار در عرصه ورزش تبدیل شوند.
در گذر همین تاریخ ، ورزشکاران زیادی بودند که بدون توجه به موقعیت خود ، در دام اشتباهات فردی افتادند و به این درجه از محبوبیت و ماندگاری دست پیدا نکردند. اما گروهی از همین افراد با استفاده از تلاش‌هایی پهلوانانه ، قهرمانی و پهلوانی را در کنار یکدیگر به دست آوردند و هر چند نتوانستند در دنیای فعلی ماندگاری داشته باشند اما تا ابد به عنوان یک ورزشکار پهلوان ، در اذهان باقی می‌مانند.
گزارش نخست پرونده ویژه تماشاگر معرفی ورزشکارانی است که بعد از کسب قهرمانی راهی جبهه‌های جنگ شدند و در این دوران به درجه رفیع شهادت نائل شدند. همزمان با فرا رسیدن هفته دفاع مقدس، این شهدای ماندگار به شما معرفی می‌شوند.
لازم به توضیح است که در میان دیگر شهدای جاودان ، ورزشکاران دیگری نیز حاضر بودند که به فراخور سوژه ، در دیگر صفحات به مروری زندگی آن‌ها و توجه ویژه‌شان به موضوع ورزش پرداخته‌ایم.
شهدای فوتبالیست
یک بازی فوتبال ماندگار، بوی شهادت و خون و دلاوری ورزشکاران را به خود گرفت. دیداری که در ایلام برگزار شد و بمباران هواپیماهای جنگنده عراقی ، درست روی زمین فوتبال انجام شد و منجر به شهادت بسیاری از فوتبالیست‌ها و تماشاگران فوتبال شد. اما فوتبالیست‌های دیگری هم بودند که در سطح استان و کشور مدال‌آوری کردند و البته دوران زندگی فوتبالی‌شان با شروع جنگ ، به رشادت‌هایی با لباس رزمندگان همراه شد.
1
محمّدرضا آذر : داور رسمی فدراسیون فوتبال و از مربیان استعداد‌یاب فوتبال خوزستان بود. شهید آذر در حال تست‌گیری از نوجوانان علاقه‌مند به فوتبال در مسجد‌سلیمان به شهادت رسید.
2
منوچهر برزویى: فوتبالیست تیم منتخب استان همدان و بازیکن تکنیکی منتخب استان بود. درست در روزهایی که انتظار می‌رفت برزویی بتواند به تیم‌های مطرح لیگ برود ، با حضور در جبهه به درجه رفیع شهادت نائل شد.
3
ابوالفضل پارسا: بازیکن تیم فوتبال بانک ملی تهران بود. شهید پارسا در چند عملیات شرکت کرد و به شهادت نرسید اما چند ماه بعد از آخرین حضور خود در جبهه ، زمانی که در شهر ایلام در حال بازی تدارکاتی با یکی از تیم‌های استان بودند در بمباران هوایی به شهادت رسید.
4
عباس چراغدار: بازیکن تیم‌های شاهین و داراب خوزستان و دانشجوی رشته اقتصاد بود. شهید چراغدار همزمان با عضویت در تیم شاهین ، راهی جبهه شد و در منطقه عملیاتی عین‌خوش به شهادت رسید.
5
مهدى زراعتى: بازیکن تیم فوتبال منتخب اصفهان که موفق شد در سن 16سالگی به همراه این تیم قهرمان کشور شود ، در عملیات والفجر5 به شهادت رسید.
6
جمشید زمانى: شهید زمانی که اهل تهران بود در تیم‌های آزادی و توحید بازی کرد و بعد هم به اردوی آماده‌سازی تیم ملی فوتبال نوجوانان دعوت شد. وی در سال 1367 به درجه شهادت نائل شد.
7
محمّد شاملو: شهید شاملو بعد از قهرمانی تیم منتخاب ملایر در مسابقات فوتبال استان همدان ، به تیم منتخب استان دعوت شد اما در حاشیه تمرینات تیم منتخب به دلیل بمباران هوایی جنگنده‌های عراقی به شهادت رسید.
8
ناصر شاملى: از فوتبالیست‌های بنام خوزستان که در تیم‌های استقلال خوزستان و صنعت نفت آبادان بازی می‌کرد. شهید شاملی همزمان در بهداری آبادان کمک حال نیازمندان بود و در حین کار به دلیل اصابت ترکش موشک‌های دوربرد دشمن به شهادت رسید.
9
شاپور عبدالمحمدى: شهید عبدالمحمدی از بازیکنان تیم ملی فوتبال جوانان اهل گیلانغرب بود. وی در سال1366 به دلیل اصابت ترکش به کمرش به شهادت رسید.
10
حسن غازى اصفهانى: شهید اصفهانی در تیم نوجوانان سپاهان اصفهان چهره شد و به دلیل تکنیک بالای خود در سن 16سالگی به تیم بزرگسالان این باشگاه پیوست. وی در سال1366 به شهادت رسید.
11
اکبر فرامرزى‌پور: بازیکن تیم فوتبال دارایی بود در زمان جلال طالبی. شهید فرامرزی‌پور بعد از خداحافظی کوتاه‌مدت از فوتبال به جبهه رفت و در سال1362 به شهادت رسید.
12
ناصر فکرى نوش‌آبادى: شهید نوش‌آبادی از فوتبالیست‌های تیم منتخب کاشان بود که توانست چند سال در تیم منتخب استان حضور داشته باشد. وی در سال 1359 در آبادان به شهادت رسید.
13
حاج محمّدرضا گائینى: هفتمین فرزند خانواده گایینی‌ها با حضور در تیم فوتبال حکیم نظامی قم توانست قهرمان مسابقات فوتبال مرکزی شود و بعد هم به عضویت تیم منتخب کشور در بیاید. در دوران دانشگاه نیز عضو تیم منتخب اصفهان بود. وی در سال1363 به شهادت رسید.
14
عبدالرضا گلشنى بختیارى: بازیکن تیم منتخب استان ایلام یک بار موفق شد در لباس تیم دارایی ایلام به مسابقات لیگ دسته اول جام قدس راه پیدا کند. در حین مسابقات وی به جبهه رفت و بعد از 48ساعت به درجه شهادت نائل شد.
15
مجید گل میرزایى: شهید گل میرزایی عضو تیم منتخب استان لرستان بود و یک بار نیز به اردوی آماده‌سازی تیم ملی جوانان دعوت شد. وی در سال 1366 به شهادت رسید.
16
محمود گودرزى: بازیکن تیم فوتبال دارایی که یک بار کیهان ورزشی در سال52 از وی به عنوان ستاره روزهای آینده فوتبال ایران نام برده بود در سال67 در جریان عملیات مرصاد با اصابت ترکش به سرش به شهادت رسید.
17
زوریک مرادى: رزمنده مسیحى که توانسته بود در تیم منتخب ارامنه کشور به جایگاه بالایی دست پیدا کند در سال 1359 در جریان حمله عراق به ایران در روزهای ابتدایی جنگ به شهادت رسید.
18
صادِ مزدستان: شهید مزدستان اهل قائمشهر بود و بعد از درخشش در تیم منتخب این شهر با نظر صالح‌نیا تیم ملوان بندر انزلی فراخوانده شد. وی همزمان با این پیشنهاد ، عازم جبهه شد و در سال1361 به فاصله 10روز بعد از ازدواج ، به شهادت رسید.
19
محمّد مظلومى: شهید مظلومی از بازیکنان تیم منتخب استان مازندران بود که به اردوی تیم ملی فوتبال کشورمان دعوت شد اما به دلیل همزمانی با جنگ ، از حضور در اردوی تیم ملی سرباز زد. وی در منطقه عملیاتی عین‌خوش در سال 1361 به شهادت رسید.
20
پرویز مهدیان جویبارى: این بازیکن تیم فوتبال ملوان بندر‌انزلی از جمله بازیکنان تکنیکی آن روزهای فوتبال ایران بود. شهید جویباری در سال1365 در منطقه عملیاتی حاج عمران به شهادت رسید.
کشتى:
1
ایرج آسمانى : قهرمان کشتی استان اردبیل در سال1365 در جریان درگیری با نیروهای ضد انقلاب در منطقه جلدیان به درجه شهادت رسید.
2
محمّدرضا ایوبى : کسب 9مدال طلا و نقره از مسابقات کشتی قهرمانی کشور ، شهید ایوبی را در زمره کشتی‌گیران بنام روزهای ابتدایی انقلاب اسلامی معرفی کرد. وی در سال1360 به شهادت رسید.
3
عبدالمهدى پیرحیاتى : شهید پیرحیاتی در ایلام متولد شد و در کنار قهرمانی‌های متعدد کشتی در استان ، کار مربیگری این رشته و فعالیت در رشته فوتبال را هم ادامه داد. شهید پیرحیاتی در سال1359 به شهادت رسید.
4
احمد تقى‌زاده : شهید تقی‌زاده از جمله ورزشکارانی بود که عنوان جهانی داشت. وی در مسابقات کشتی ارتش‌های جهان نایب‌قهرمان شده بود و قهرمان کشور نیز بود. او در سال 1361 به شهادت رسید.
5
على‌اصغر جابرى : قهرمان بنام کشتی خراسان از سن هفت‌سالگی این رشته ورزشی را دنبال کرد و به سرعت به عنوان قهرمان نامی خراسان مطرح شد. وی در منطقه بستان به شهادت رسید.
6
علیرضا جدیدالاسلامى : کشتی‌گیر خرم‌آبادی وزن 68کیلوگرم تیم منتخب کشتی استان و تیم منتخب مسابقات کشوری در سال 1365 در منطقه عملیاتی حاج‌عمران به درجه شهادت نائل شد.
7
مرتضى حمزه دولابى : قهرمان کشتی استان تهران زمانی که قرار بود برای حضور در مسابقات ارتش‌های جهان به ونزوئلا اعزام شود ، اردوی تیم ملی را ترک کرد و عازم جبهه شد. وی که فرماندهی گردان رجایی را بر عهده داشت در سال 1362 به شهادت رسید.
8
شهرام حیاتى : شهید حیاتی از اعجوبه‌های کشتی استان تهران بود. این شهید بعد از یک سال فعالیت در کشتی توانست مقام سوم مسابقات استانی را به دست بیاورد . شهید حیاتی در سال 1361 به درجه شهادت نائل شد.
9
عبدالرحیم دوره‌گرد : دروازه‌بان تیم منتخب استان خوزستان در مسابقات کشتی قهرمانی کشور هم موفق بود و توانست به مقام سوم دست پیدا کند. وی در سال 1359 به شهادت رسید.
10
انوشیروان رضایى : متخصص فن معروف تندر، قهرمان کشتی کشور و دارنده چند مدال کشوری و استانی و از اهالی لرستان در سال 1358 در خرمشهر به درجه شهادت نائل شد.
11
علیرضا رمضان‌پور: وی در سال 1346 به دنیا آمد و در دوران نوجوانی موفق به کسب رتبه اول مسابقات کشتی قهرمانی کشور شد. شهید رمضان‌پور در جریان عملیات کربلای یک در سال 1365 به شهادت رسید.
12
داریوش ریزوندى : شهید ریزوندی رکورددار قهرمانی در مسابقات کشتی کشوری است. وی در 9دوره مسابقات کشتی به مقام‌های قهرمانی دست یافت و هیچ‌گاه مدال نقره و برنز نگرفت. شهید ریزوندی در سال1361 به شهادت رسید.
13
از دیگر کشتی‌گیران مطرح کشور که به درجه شهادت نائل شدند می‌توان به این افراد اشاره کرد: شهدای گرانقدر یدا... فیضى سرایدشتى، غلامرضا سلحشور ، محمود شهبازى ، منصور عبادى ، حسن علیدخت ، اژدر فرجامى هره‌دشت ، جهانبخش لرستانى ، علیرضا مازنى ، عبدا... مختارى ، اسدا... مسافرى ، اصغر منافى‌زاده ، على‌اکبر نجفى تیرتاشى ، محمّدعلى هفت‌تنانیان.
والیبال:
1
سعید ابوالحسنى : شهید ابوالحسنی از والیبالیست‌های شهرستان آستارا بود. وی درست در روزی که به تیم منتخب گیلان دعوت شد راهی جبهه شد و در سال 1367 به دلیل اصابت ترکش به کمرش شهید شد.
2
محمود اژدرى : والیبالیست و رزمی‌کار به دنیا آمده شهرستان شمیران از توابع تهران بود. این ورزشکار تیم منتخب استان تهران در سال 1359 در حین نگهبانی از کارخانه انرژی اتمی به دلیل اصابت ترکش توپ دشمن به شهادت رسید.
3
محمّدکریم پیرحیاتى: عضو تیم والیبال ایوان غرب و از اهالی استان ایلام بود. شهید پیرحیاتی در سال 1359 در منطقه عملیاتی سومار به شهادت رسید.
4
محمّدرضا حسین بیگى : شهید حسین‌بیگی در سه رشته ورزشی به طور تخصصی فعالیت می‌کرد. عضویت در تیم منتخب فوتبال استان لرستان ، قهرمان مسابقات دوومیدانی استان و بالاخره عضویت در تیم منتخب والیبال و قهرمانی در مسابقات کشوری به همراه این تیم از افتخارات شهید حسین‌بیگی بود.
5
مرتضى دارآفرین : متولد خرمشهر و والیبالیست معروف منطقه بندر امام خمینی بود. شهید دارآفرین عضو تیم منتخب والیبال خوزستان هم بود. وی در سال 1366 به شهادت رسید.
6
رسول رهبرالوندى : شهید رهبر الوندی کاپیتان تیم والیبال منتخب آذربایجان شرقی بود و توانست به دلیل تکنیک بالای خود در هنگام بازی به تیم ملی ایران هم دعوت شود. وی در منطقه عملیاتی تپه‌انگشتی در سال 1364 به شهادت رسید.
7
منصور قافله‌باشى : متولد شهر رشت و مربی سازنده این استان در رشته والیبال بود. شهید قافله‌باشی همزمان با مربیگری برای دفاع از میهن راهی جبهه شد و به شهادت رسید.
بسکتبال:
1
صمد اقدمى : شهید اقدمی در تبریز به دنیا آمد و در دوران جوانی به دلیل اندام ورزیده و آماده و تکنیک بالا به سرعت جزو بهترین بازیکنان بسکتبال شد. وی به اردوی تیم ملی نیز دعوت شد. شهید اقدمی در سال 1361 به شهادت رسید.
2
تورج پیریایى : شهید پیرپایی از بسکتبالیست‌های شاغل در استان لرستان بود. وی بازیکن تیم استقلال دورود بود که توانست به تیم منتخب استان نیز راه پیدا کند. شهید پیرپایی در سال 1365 به شهادت رسید.
3
فرامرز جلیل‌زاده : این شهید متولد خرمشهر بود که به دلیل مشکلات جنگی به همراه خانواده به مهران کوچ کردند. در این سال‌ها شهید جلیل‌زاده در تیم منتخب پناهندگان جنگی به بازی مشغول بود و از سوی مربیان استان خوزستان نیز به عنوان یک ستاره به تیم منتخب استان دعوت شد. شهید جلیل‌زاده در سال 1365 به شهادت رسید.
4
بهروز عبدى‌زاده : شهید عبدی‌زاده در همان دوران نوجوانی به عضویت تیم منتخب بسکتبال استان تهران درآمد. وی در حالی که در مقطع راهنمایی تحصیل می‌کرد عازم جبهه شد و در سال 1367 به شهادت رسید.
هندبال:
در تاریخ رشته هندبال نیز ورزشکاران بنام بسیاری بوده‌اند که در دوران دفاع مقدس به شهادت رسیده‌اند. از جمله این افراد می‌توان به على‌اکبر قدس ، حشمت ا... کریمیان و محمّدعلى محمّدى اشاره کرد.
دوومیدانى:
دو دونده حرفه‌ای که سابقه عضویت در تیم‌های ملی را داشتند در ایام جنگ به شهادت رسیدند؛شهیدان گرانقدر محمود حسینى باب‌انارى و حسنعلى هاشمى‌نسب.
اسکواش – سوارکاری
در دو رشته اسکواش و سوارکاری به دلیل قدمت پایین‌تر فعالیت حرفه‌ای ، دو ورزشکار بنام در میان شهدای هشت سال دفاع مقدس حضور دارند. شهید عوض شرافتى و شهید مهدى آرمى در اسکواش و سوارکاری جزو ورزشکاران معروف ایران بودند.
وزنه‌برداری
در صفحات بعد مروری خواهیم کرد بر خاطرات شهدایی که رشته‌های قدرتی نظیر وزنه‌برداری را دنبال می‌کردند اما از دیگر وزنه‌برداران معروف کشورمان که شهید شدند می‌توان به این افراد اشاره کرد: اسماعیل اعلمى ، على اصغر بریزى ، جهانگیر دانش ، حسن شیرعلى‌نژاد ، حشمت‌ا... قلى‌پور.
شنا
شناگران حاضر در اردوهای تیم ملی در قالب رزمنده‌های نیروی دریایی و غواصانی که در عملیات‌های شبانه حاضر بودند به جنگ اعزام می‌شدند. از شناگران معروفی که به شهادت رسیدند می‌توان به این اسامی اشاره کرد: على برخوردارى، على‌اصغر تاجیکى و سیدضیا حسین‌زاده نودهى.
تنیس
ورزشکاران بنام رشته تنیس نام بسیاری از ورزشکاران این رشته که در ایام دفاع مقدس به درجه شهادت نایل شده‌اند را شنیده‌اند. از مهم‌ترین تنیسورهای کشورمان که در هشت سال دفاع مقدس به شهادت رسیده‌اند می‌توان به شهدای گرانقدر، ابراهیم امیراحمدى ، محمود جمالیان و پیمان موسوى ایلاقى اشاره کرد.
ورزش‌های رزمی
ورزشکاران معروف رشته‌های مختلف رزمی که دارای عناوین متعدد قهرمانی بودند تعداد بسیار زیادی از شهدای ورزشکار را شامل می‌شدند. در این‌جا تعدادی از مطرح‌ترین این ورزشکاران را معرفی می‌کنیم: حمیدرضا شیخ باقر مهاجر ، على پاجانى ، ابراهیم جدیرى هلالى ، محسن صادقى ، عباس طحانى ، امیر طلایى ، محمّد قوچانى ، پرویز عطایى آجویى ، محمّدرضا آریمایى ، محمّدحسین گیتى‌نما ، محمّد مختارى ، شهید معصومى ، ابراهیم نصرآزادانى ، علیرضا نقى‌زاده ، غلامرضا نوراللّهى.
بوکس
ورزشکاران بوکسور کشورمان نیز فعالیت مثمرثمری را در دوران دفاع مقدس داشتند. این ورزشکاران در گروه‌های چریکی و شناسایی عملیات حضور فعال و اثرگذاری داشتند. از شهدای معروف رشته ورزشی بوکس می‌توان به این نفرات اشاره کرد: عنایت‌ا... رئیس نافچى ، بهزاد قائدى ، شاپور محمّدى قایقچى ، اسماعیل خادم همدانى و نورا... کاظمیان.
شهید ولی‌زاده ؛ یک فوتبالیست ، یک ژورنالیست
شهید محمد‌مهدی ولی‌زاده کاخکی هر چند در زمره ورزشکاران حرفه‌ای شاغل محسوب نمی‌شد اما در زمینه همکاری با رسانه‌های ورزشی جزو فعال‌ترین افراد بود. محمد‌مهدی ولی‌زاده نخستین همکاری رسمی خود با رسانه‌های ورزشی ایران را در سال 1360 به انجام رساند.
در این سال گروهی از معلمان ورزش عضو در انجمن اسلامی معلمان تهران در‌صدد راه‌اندازی یک نشریه ورزشی به نام «ورزش و ارزش» برآمدند. شهید ولی‌زاده که آن‌روزها 17سال سن داشت طرحی را با همین عنوان برای اعضای این گروه کشید و به دفتر مرکزی انجمن اسلامی فرستاد.
در کمال ناباوری این طرح به عنوان طرح برگزیده انجمن انتخاب و به عنوان لوگوی اصلی نشریه «ورزش و ارزش» مورد استفاده قرار گرفت. در توضیح طرح پیشنهادی شهید ولی‌زاده می‌توان به استفاده از جمله «نه شرقی ، نه غربی ، جمهوری اسلامی ایران» در طرح گرافیکی اشاره کرد که به گواه کارشناسان با توجه به سن کم شهید ولی‌زاده ، یک اقدام حرفه‌ای محسوب می‌شد.
طرح فوق در روزنامه آن روزهای کیهان ورزشی نیز به چاپ رسید و در تمامی شماره‌های منتشر شده از این نشریه در یک صفحه کامل منتشر شد. شهید ولی‌زاده همزمان با همکاری خود در رسانه‌های ورزشی ، فوتبال را به صورت نیمه‌حرفه‌ای دنبال می‌کرد و یک سال بعد از همکاری رسمی با نشریه «ورزش و ارزش» در سن 18سالگی در منطقه دشت‌عباس به درجه رفیع شهادت نائل شد. شهید محمد‌مهدی ولی‌زاده کاخکی را می‌توان جوان‌ترین طراح لوگوهای ورزشی در عرصه رسانه دانست.
از گود زورخانه تا قله شهادت؛
پهلوانِ شهید رخصت!
تاریخ فراموش نمی‌کند شکوه‌هایی را که به چشم دیده و طنین غرورانگیزی که شنیده. حنجره زمان هنوز هم آن حماسه‌های سرخ را فریاد می‌زند. فراموش نکنیم معراج پاره‌های تن عزیزان‌مان را که پس از بوسه و تبرک ملائک بر زمین گرم فرو می‌بارید...
پهلوان شهید اسدا...(شاپور) نعمت‌الهی
پهلوان شاپور نعمت‌الهی خرداد‌ماه1331 در شهر خرم‌آباد در خانواده‌ای مذهبی دیده به جهان گشود. دوران کودکی و نوجوانی را با ورزش و تحصیل سپری کرد و همواره در کنار پدر در کلیه مراسم‌های مذهبی و اجتماعی شرکت می‌کرد.
بعد از پایان سربازی به استخدام آموزش‌وپرورش در آمد و سال‌ها معاون دبیرستان‌های خرم‌آباد بود و در کارهای مردمی عام‌المنفعه شرکت داشت. وی به ورزش باستانی علاقه داشت و توانست در دو رشته «کباده» و «سنگ» در استان لرستان مقام اول را به دست آورد. او در رشته کشتی پهلوانی به مقام پهلوانی استان و در رشته شیرجه نیز به مقام‌های کشوری نائل شد. همچنین در شنا و کوهنوردی زبانزد بود.
پهلوان ابوالقاسم شرح‌دهی
پهلوان شرح‌دهی پیشکسوت ورزش باستانی بود و به دلیل کمک‌های خیر‌خواهانه نزد مردم به «جوانمرد» مشهور بود. با شروع جنگ تحمیلی حاج‌قاسم با وجود سن زیاد و داشتن داماد و عروس راهی جبهه شد.
در جبهه دلاوری‌های زیادی از خود نشان داد و به واسطه همین تلاش‌ها در بین رزمندگان به فردی دلاور معروف شده بود. او سرانجام با مسئولیت فرماندهی تیپ در سوم خرداد سال61 همزمان با آزادسازی خرمشهر در منطقه ام‌الرساس بر اثر اصابت ترکش به شهادت رسید.
پهلوان جعفر پاشایی
در دوران ابتدایی همراه با تحصیل به ورزش باستانی روی آورد و وارد گود زورخانه شد. بعدها به کشتی پرداخت و جزو چهره‌های مطرح کشتی تهران شد و در مسابقات کشتی جوانان تهران به پیروزی‌های قابل توجهی دست یافت. با پیروزی انقلاب به ارتش پیوست و در مسابقات کشتی ارتش هم صاحب پیروزی‌های زیادی شد و عاقبت در شهریور سال61 در پاسگاه زید به شهادت رسید.
پهلوان شهید محمدهادی زینی
محمدهادی ورزش باستانی را به‌صورت حرفه‌ای انجام می‌داد و در سال59 نیز در استان یزد صاحب مقام شده بود. در جبهه برای بالا بردن روحیه رزمندگان و توان رزمی آنان در مقر شهید عاصی‌زاده اهواز (مقر تیپ18 الغدیر یزد در خوزستان) با کندن گودال و پهن کردن ماسه‌های رملی بر کف آن زورخانه جالبی برپا کرده بود.
محمدهادی همه‌فن‌حریف بود و چون دیپلم فنی داشت با استفاده از پوکه‌های گلوله توپ، وزنه زورخانه ساخته بود و برادر رزمنده دیگری نیز با یک قابلمه بزرگ ضرب می‌زد.
