صراط: با توجه به نقش‌آفرینی قابل توجه ویترین اقتصاد و نقش اصلی آن در تامین مالی هلدینگ‌ها و شرکت‌ها و لزوم ابهام‌زدایی از فضای ویژه کنونی گفت‌وگویی تفصیلی با محمودرضا خواجه‌نصیری، مدیر بورس‌های سازمان بورس انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
محمود رضا خواجه نصیری، متولد 1355 دارای مدرک کارشناسی الکترونیک، کارشناسی ارشد توسعه اقتصادی و برنامه ریزی و دانشجوی دکتری مدیریت مالی است. به گفته وی یکی از دلایل تغییر رشته در مقاطع مختلف تحصیلی قرار گرفتن در جابگاه های مدیریتی مختلف از آی تی تا مدیریت بورس‌های سازمان بورس است.
وی از سال 1380 به عنوان سرپرست مدیریت فناوری خراسان فعالیت خود را آغاز کرد. در سال 83 به عنوان دبیر هیئت نظارت در سازمان کارگزاران مشغول به کار شد و به مدت 7 سال است که مدیریت امور بورس های سازمان بورس و اوراق بهادار را بر عهده دارد.
در این گفت‌وگوی دو ساعته، به سؤالات و ابهاماتی درباره دلایل کاهش عرضههای اولیه در شرایط مثبت بازار، نقش دولت در ماه‌های ابتدایی آغاز به کار و عدم عرضه سهام شرکت‌های دولتی، شایعات دخالت سازمان بورس در شاخص و روند عرضه و تقاضا، وضعیت فعلی بورس‌های 4 گانه (فرابورس، بورس تهران، بورس کالایی و انرژی)، امکان تغییر محدودیت دامنه نوسان قیمت و آزاد کردن معاملات، افزایش زمان معاملات بازارهای سهام، آخرین تحولات سهام عدالت و بورس ایده پاسخ داده شده است.
همچنین بحث کاهش کارمزدها و سازوکار هدایت آن در این گفت‌وگو مورد بررسی قرار گرفته که تقدیم مخاطبان می‌شود.
*شفافیت را فدای سرعت عرضه نمی کنیم
دلیل عدم حضور شرکت‌های تازه‌وارد برای عرضه اولیه با توجه به شرایط مثبت بازار سرمایه چیست و آیا برنامه‌ای برای افزایش عرضههای اولیه دارید یا خیر؟
خواجه‌نصیری: هم‌اکنون با توجه به حساسیتی که وجود دارد باید تمام شرکت‌ها در ارائه اطلاعات به صورت بسیار شفاف عمل کنند و یکی از دلایل عدم حضور شرکت‌های تازه‌وارد نقایص در اطلاعات آنان بود. همانطور که بازار پرتقاضاست به دنبال افزایش عرضه‌ها هستیم، اما شفافیت عرضه‌ها نباید فدای سرعت شود. در گذشته تجربه تلخی در یکی از عرضههای اولیه به وجود آمد که عامل اصلی آن ابهام در اطلاعات این شرکت بود که موجب زیان سرمایه‌گذاران شد.
آیا دولت در کاهش ورود شرکت‌های تازه‌وارد نقشی داشته یا خیر؟
خواجه‌نصیری: یکی از بحث‌های کاهش عرضههای اولیه در 6 ماهه گذشته تغییر دولت و تصمیم‌گیری‌های جدید در این بخش بود، علی‌الظاهر با حمایت دولت فعلی در آینده با همکاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها عرضه‌ها تسریع خواهد شد.
*به نقطه حباب نرسیدهایم
یکی از مهمترین مباحث در بازار سهام، شائبه حبابی بودن آن است آیا چنین چیزی را قبول دارید؟
خواجه‌نصیری: در بحث حباب یک سری فاکتور‌ها دخیل هستند ،در این صورت قیمت‌های ایجاد شده با ارزش ذاتی و واقعی تناسبی ندارند، به لحاظ کلی می‌توان گفت قیمت برخی صنایع متناسب با سودآوری رشد کرده است و در برخی سهام شرکت‌ها رشد غیرعادی و بیش از قیمت واقعی به وجود آمده است که ریسک کاهش قیمت در سهام این شرکت‌ها وجود دارد.
با توجه به شرایطی که اشاره کردید، کلیت بازار حبابی است یا خیر؟
خواجه‌نصیری: به نقطه حباب نرسیدهایم. در صورتی که عرضه‌ها به اندازه کافی و مطلوب انجام نشود و رشد بازار کماکان بدون استراحت ادامه داشته و یکنواخت باشد، وضعیت نگران‌کننده خواهد بود و باید فکر اساسی برای بازار کرد.
پس از حذف معاملات گروهی یا به اصطلاح «ددد»، برنامه‌ای برای افزایش زمان معاملات دارید و چه ساز و کاری در این زمینه پیش خواهید گرفت؟
خواجه‌نصیری: پس از حذف خرید گروهی «ددد» زمان معاملات 30 دقیقه افزایش یافت و بیشتر کردن زمان معاملات بستگی به معاملات در بازار دارد و باید بررسی کنیم که بازار تا چه حد کشش دارد. پس از حذف خرید گروهی و اطلاع‌رسانی‌های انجام شده، زمان معاملات تا حدی افزایش یافت.
*افزایش دامنه نوسان به شرط بلوغ بازار
برنامه‌ای برای تغییر دامنه نوسان قیمت و یا حجم مبنا دارید؟
خواجه‌نصیری: دامنه نوسان قیمت، حجم مبنا و افزایش بیشتر زمان معاملات نیاز به زمان بیشتری دارد و در این خصوص باید بگویم هرچه به درجه بلوغ بازار نزدیک‌تر شویم، تصمیم‌گیری در این موارد آسان‌تر خواهد شد. در این شرایط باید به درجه‌ای از اطمینان برسیم.
رسیدن به درجه بلوغ شامل چه پارامتر‌هایی می‌شود و اینکه مشخصا چه عواملی موجب رسیدن بورس به درجه بلوغ می‌شود؟
خواجه‌نصیری: عکس‌العمل بخش حقوقی و مشخص آنان در شرایط مختلف بازار، فعالیت بازارگردان‌های حرفه‌ای، عدم نگرانی از سهام شناور شرکت‌ها، حضور نهاد‌های تخصصی، افزایش شفافیت شرکت‌های حاضر در بازار، حذف «ددد» (پیش‌تر انجام شد)، و توسعه معاملات از جمله مهمترین عواملی است که بازار سهام را به درجه بلوغ نزدیک می‌کند. در این شرایط می‌توانیم نسبت به بیشتر کردن نوسان قیمت و پس از آن آزاد کردن بازار اقدام کنیم.
نقطه ایده‌آل بازار کجاست؟
خواجه‌نصیری: افزایش دامنه نوسان نتیجه بلوغ بازار است و به نوعی می‌توان گفت تغییرات بازار سهام نتیجه تجارب آراست؛ در این شرایط می‌توان فروش استقراضی را فراهم کنیم و آرزو می‌کنیم پس از رسیدن بازار سهام به درجه بلوغ به یک ایده‌آل برسیم و زمانی به این نقطه خواهیم رسید که بازار به صورت ساختاری خودش را کنترل کند.
دلیل عدم شمول رفع گره معاملاتی برخی شرکت‌ها چیست و عملا گره این شرکت‌ها چه زمانی باز می‌شود؟
خواجه‌نصیری: گره معاملاتی شرکت‌هایی که سهام شناور بسیار پایینی دارد نه با دستورالعمل بازار سرمایه بلکه با عرضه سهامدار عمده باز خواهد شد.
گفته می‌شود سازمان بورس در نحوه عرضه و تقاضای بازار دخالت کرده و تقاضای ایجاد شده در بازار را کنترل می‌کند آیا اساسا چنین چیزی صحیح است؟
خواجه‌نصیری: قبل از حذف خرید گروهی «ددد» بخشی از معاملات و خرید‌ها به صورت غیرعادی بود و نگرانی‌هایی را درباره اینکه سفارشات به پشتوانه مشتریان نباشد ایجاد می‌کرد، در این شرایط به گونه‌ای قیمت‌ها به شکل غیرعادی افزایش یا کاهش تجربه می‌کرد، به هر حال در برخی شرایط احساس می‌کنیم که فعالیت کارگزاران همسو با بازار نباشد. با همکاری مدیریت فناوری نقاط نگران‌کننده در معاملات در قالب نرم‌افزار فعلی معاملات (ای بی اس یا نامک)به صورت هشدار‌هایی ارسال خواهد شد؛ هر بازاری در دنیا بدون استثنا نیاز به مدیریت و کنترل دارد و نمی‌شود همه چیز را به حال خود رها کرد، بنابراین در این باره نظارت‌های لازم را اعمال می‌کنیم.
*پاسخ به شائبه دخالت در بازار
در برخی مواقع نیز شنیده می‌شود، در نماگر بازار (شاخص) کنترل‌هایی اعمال می‌شود، آیا نماگر بازار و افزایش و کاهش آن برای متولی این بازار اهمیتی دارد؟
خواجه‌نصیری: شاخص یک نماگر است و کنترل شاخص به صورت عدد برای ما مهم نیست بنابراین به شاخص به عنوان هدف یا تارگت نگاه نمی‌کنیم بنابراین تعادل در عرضه و تقاضا برای بنده و همکارانم در اداره نظارت و ادارات زیرمجموعه دارای اهمیت است و در این صورت نه تنها به صورت روزانه بلکه به طور لحظه‌ای بازار رصد می‌شود. به عبارتی دیگر هدف شاخص نیست و کلیت بازار با توجه به وظایف سازمان بورس برای رسیدن به اهدافی مانند حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران برای ایجاد بازاری کارا و منصفانه قابل اهمیت است.
* کاهش کارمزد معاملات آن لاین شمیشر دولبه است/ پیشنهاد سازمان بورس
افزایش تعداد دفعات معاملات و حضور سرمایه‌گذاران جدید در بازار سرمایه، بیشتر از طریق نرمافزارهای آنلاین صورت پذیرفته است. در این خصوص طی هفته‌ها و ماه‌های گذشته، سرمایه‌گذاران شاهد ایجاد اختلال و کندی سرعت بوده‌اند. در این باره سازمان بورس برای افزایش سرعت زمان معاملات و ارتقاء سیستم‌های نرم‌افزاری چه اقداماتی انجام داده است؟
خواجه‌نصیری: سیستم معاملات آنلاین در حقیقت از سال 88 آغاز شده و در سال 89 تکمیل شد. این ساختار جوان است و نسبت به فعالیت 3 ساله رشد خوبی داشته است؛ واقعیت این است که رشد بازار سرمایه به دنبال ارتقاء سیستم‌های معاملاتی آنلاین بوده است. سیستم آنلاین بورس از حساس‌ترین سیستم‌های معاملاتی دنیا هستند و میزان در دسترس بودن، قابلیت اتکاء و آمادگی بالای آنان از مهمترین مشخصه‌های آنان است. در معاملات برخط، سرمایه‌گذاران قطعی‌ها را نمی‌پذیرند. برای ارتقاء آنان نیاز به سیستم قوی و جامع داریم.
آیا برای ارتقاء نرم‌افزار معاملاتی و ایجاد ظرفیت‌های جدید شرکت‌های ارائه دهنده خدمات، اقدامی صورت گرفته است یا خیر؟
خواجه‌نصیری: طی این مدت با توجه به سرمایه‌گذاری‌های ایجاد شده و افزایش حجم معاملات، اختلالی در روند بورس ایجاد نشد و شرکت‌های نرم‌افزاری همواره به دنبال توسعه و ارتقاء سیستم‌های معاملاتی هستند و از آنان خواسته شده تا ظرفیت‌های فعلی را چند برابر کنند.
پس از افزایش حجم معاملات سرمایه‌گذاران و بسیاری از فعالان بازار درخواستی مبنی بر کاهش کارمزد معاملات آنلاین داشته‌اند. در این خصوص برخی نیز معتقدند که با افزایش میزان دسترسی و ارتقاء نرمافزارهای معاملاتی، میزان سرمایه‌گذاری‌ها در بخش آی تی برای ارتقاء نرمافزارهای معاملاتی بیشتر شود. در این باره چه ساز و کاری هم برای کیفی‌سازی معاملات و هم به صرفه بودن سرمایه‌گذاری در بورس اندیشیده‌اید؟
خواجه‌نصیری: اینکه کارگزاران بخشی از سرمایه‌گذاری‌هایشان را در بخش آی تی انجام دهند، یک اصل است و در این خصوص بخشی از کارمزد معاملات می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم در توسعه نرمافزارهای برخط استفاده شود و یا اینکه کارگزاران بخشی از درآمد‌هایشان را صرف این حوزه کنند. بعضا کارگزاران به دنبال ایجاد ظرفیت‌های جدید نیستند و معمولا بخش کوچکی از کارگزاران این موضوع را به دوش کشیدند. کاهش کارمزدهای معاملاتی شمشیر دو لبه است که حسن آن این است که هزینه سرمایه‌گذاران را کاهش و معایب آن کاهش درآمد ارکان بازار خواهد بود.
پیشنهاد شما چیست؟
خواجه‌نصیری: اگر کارگزاران و دیگر بخش‌ها بخشی از درآمد‌هایشان را در ارتقا و توسعه سیستم‌های الکترونیکی اختصاص دهند، کاهش کارمزدها می‌تواند اتفاق نیفتد چرا که این درآمد‌ها منجر به ارائه سرویس‌دهی بهتر به سرمایه‌گذاران و رضایتمندی بیشتر آنان خواهد شد، در غیر این صورت اگر کارمزدها منجر به سودآوری بیشتر صاحبان سهام کارگزاری‌ها شود و افزایش سرویس‌ها و خدمات الکترونیکی اتفاق نیفتد ممکن است کارمزد را برای کاهش هزینه معاملات از سرمایه‌گذاران کمتر دریافت کنیم.
پیشنهاد می‌کنید که بخشی از کارمزدها صرف افزایش خدمات الکترونیکی و ارتقاء دسترسی به معاملات برخط شود، در این صورت میزان سرمایه‌گذاری کارگزاران به چه شکلی کنترل خواهد شد؟
خواجه‌نصیری: تزریق درآمد‌ها به سمت بهبود سرویس‌های معاملاتی و ارتقاء نرم‌افزاری برخط، بررسی می‌شود و در صورت بهبود شرایط سرویس‌دهی با توجه به افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش، کاهش کارمزدها بعید به نظر می‌رسد اما در غیر این صورت کارمزدها می‌تواند کاهش پیدا کند.
*دلایل توقف برخی نمادها و عدم توقف برخی دیگر
سیاست سازمان بورس برای توقف نمادها چیست و اینکه چرا اخیرا برخی شرکت‌ها به صورت گروهی متوقف شده در حالیکه دیگر شرکت‌ها در گروه‌های مختلف شرایط یکسانی داشته‌اند همچنان بدون هیچ توقفی، در حال معامله هستند.
خواجه‌نصیری: اخیرا اقدام به توقف برخی شرکت‌ها در بازار پایه فرابورس کردیم، در این بازار شرکت‌های کمتر شفاف حضور دارند اما به هر قیمتی در شرایط معاملاتی یکسان در بازار حضور دارند.شرکت‌هایی که هنوز طرح هستند و روی خاک قرار داشته و اطلاعاتی ندارند رشدشان منطقی نیست. تشکیل صف‌های طویل در اینگونه سهم‌ها می‌تواند در آینده خاطره تلخی در ذهن سرمایه‌گذاران آنان ایجاد کند. قرار شد این شرکت‌ها پس از رسیدن به نقطه شفاف مجددا بازگشایی و در صورت عدم شفاف‌سازی به بازار پایه توافقی منتقل از طریق کارگزاران معاملات آنان پیگیری شود.
برای دیگر شرکت‌ها، چنین اقداماتی مبنی بر توقف آنان انجام خواهد شد یا خیر؟
خواجه‌نصیری: در چنین فضای معاملاتی اگر صنایع مختلف به دلایل غیرمنطقی، افزایش یا کاهش داشته باشند و اینکه شواهدی دال بر غیرمنطقی بودن معاملات آنان وجود داشته باشد، اقدامات لازم انجام خواهد شد.
*عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا ادامه می یابد
در خصوص عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا ابهاماتی مبنی بر توقف عرضه این محصولات به وجود آمد آیا اساسا خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا مشکلی را حل می‌کند و اینکه پس از رایزنی‌ها و جلسات پیاپی که میان سازمان بورس و مدیران ارشد صنایع پتروشیمی برگزار شد، چه تصمیماتی اتخاذ شده است؟
خواجه‌نصیری: بنابر گزارشاتی که داریم درصدی از عرضه‌ها کاسته شده تا حدودی افزایش قیمت به وجود آید و بعضا گزارش شده که شرکت‌های پتروشیمی به صورت مزایده‌ای و خارج از بورس محصولات را می‌فروشند؛ با توجه به رایزنی‌های انجام شده عرضه محصولات از طریق بورس تداوم خواهد داشت؛ عرضه محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالایی مصوبه سال 1386 هیئت وزیران و تاکید آنان بر این موضوع بود. زمانی که فروش محصولات پتروشیمی به خارج از بورس منتقل شود یعنی به فضایی سیاه و غیرشفاف وارد خواهد شد و مسیری که طی خواهد شد ایجاد رانت و معاملات غیرشفاف را رقم خواهد زد و به عبارت دیگر خروج محصولات پتروشیمی از بورس تخلف بوده و زمینه جرایم مختلف را فراهم می‌کند.
*تبدیل شرکت استانی سهام عدالت به صندوق
در حوزه سهام عدالت و آخرین مباحث درباره معاملاتی شدن آن، سازمان بورس چه اقداماتی انجام داده است؟
خواجه‌نصیری: در حوزه سهام عدالت و معاملاتی شدن آن، سازمان بورس به طور جدی در حال پیگیری است. دو اقدام اجرایی از جمله اصلاح ساختار و پیشنهاد ساختار فنی مناسب با آن و ای تی اف (صندوق سرمایه‌گذاری سهام عدالت ایران) در حال بررسی است.
سازمان خصوصی‌سازی و مجلس با کدام یک موافقت کرده‌اند؟
خواجه‌نصیری: اصلاح ساختار با همکاری سازمان خصوصی‌سازی، مجلس شورای اسلامی و وزارت اقتصاد در حال پیگیری است که به نظر می‌رسد اجماع متخصصین تغییر ساختار از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به صندوق سرمایه‌گذاری عدالت ایران باشد.
سازمان بورس چه اقدامات مهمی در حوزه معاملاتی شدن سهام عدالت انجام داده است؟
خواجه‌نصیری: طراحی و تدوین اساسنامه، بحث فنی و امکان معاملات، فراهم کردن سرویس‌های الکترونیکی برای نزدیک به 43 میلیون سهامدار عدالت سراسر کشور، تخصیص کد معاملاتی، ایجاد دسترسی در قالب سیستم جامع سهام عدالت با محوریت سپرده‌گذاری مرکزی، ایجاد سیستم فنی بسیار عظیم و هوشمند معاملات برای پشتیبانی این تعداد از سهامداران و طراحی نحوه کسب و کار از جمله اقداماتی است که سازمان بورس در حوزه سهام عدالت پیگیری و برخی از آنها را عملیاتی کرده است.
*راه‌اندازی سامانه پس از معاملات به موازات سهام عدالت
سامانه پس از معاملات سپرده‌گذاری مرکزی چه زمانی راه‌اندازی می‌شود؟
خواجه‌نصیری: سامانه پس از معاملات از ابتدای دی ماه با انجام تست‌های آزمایشی و داده‌های واقعی مورد ارزیابی قرار گرفته و به موازات سهام عدالت راه‌اندازی خواهد شد؛ در حوزه سهام عدالت از بستر‌های نرم‌افزاری سپرده‌گذاری مرکزی استفاده خواهد شد و یکی از کاربردهای سیستم جدید در حوزه سهام عدالت است؛ در نهایت سال آینده شاهد انتقال اطلاعات از سیستم قدیمی به سیستم جدید پس از معاملات سپرده‌گذاری مرکزی خواهیم بود. به دلیل حجم بالای اطلاعات و ساختار‌های اطلاعاتی، این کار بسیار دشوار به نظر می‌رسد که بدون هیچ مشکلی انجام خواهد شد.
یکی از جدید‌ترین ابزارهایی که در آینده برای تامین مالی پروژه‌ها به بازار سرمایه می‌پیوندد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پروژه خواهد بود و در این خصوص وزارت مسکن و وزارت نفت درخواست‌هایی را به سازمان بورس ارسال کرده‌اند. آخرین اقدامات در این خصوص چیست؟
*صندوق پتروشیمی‌ها؛نخستین صندوق تامین مالی بورس
خواجه‌نصیری: بسیاری از طرح‌ها برای تامین مالی از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد بازار سرمایه خواهند شد و در این خصوص بخشی از صنعت، پتروشیمی، مسکن و شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به تشکیل ابزارهای جدید، تامین مالی خواهند شد. در این صورت بخشی از صندوق‌ها در اختیار مردم قرار گرفته تا از مزیت‌ها و ظرفیت‌های آن بهره‌مند شوند. در این حوزه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها بهترین فرصت برای جذب منابع دانسته و در حوزه مسکن و پتروشیمی ابراز علاقه کرده‌اند.
نزدیک‌ترین صندوقی که راه‌اندازی خواهد شد در چه حوزه‌ای است؟
خواجه‌نصیری: در حوزه پتروشیمی با عنوان صندوق مدیریت بخش پتروشیمی در حال بررسی است و با توجه به تفاهمنامه بورس و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به نظر می‌رسد اولین صندوقی باشد که به زودی فعال خواهد شد.
بورس ایده چه زمانی راه‌اندازی می‌شود؟
خواجه‌نصیری: دستورالعمل بورس ایده در کمیته تدوین مقررات نهایی شده و به تائید کمیته فقهی سازمان بورس نیز رسیده است و پس از ابلاغ دستورالعمل زمینه انجام معاملات فراهم خواهد شد؛ در این خصوص معاملات علمی فناوری و سازمان ثبت مالکیت‌های صنعتی همکاری‌هایی با فرابورس و سازمان بورس داشته‌اند که امیدواریم در زمستان امسال شاهد راه‌اندازی آن باشیم.
*راه‌اندازی قراردادهای سلف موازی استاندارد در بورس کالا
قراردادها سلف موازی استاندارد کالا در چه مراحلی قرار دارد؟
خواجه‌نصیری: دستورالعمل قراردادهای سلف موازی استاندارد بورس کالا تصویب شده و گام بعدی راه‌اندازی نرم‌افزار معاملاتی آن تا 15 دی ماه خواهد بود و در زمستان نیز اولین معاملات سلف موازی بورس کالا در حوزه میلگرد فعال خواهد شد و در صورت موفقیت‌آمیز بودن آن شرکت‌های تولید‌کننده کالا به راحتی تامین مالی خواهند شد.
بورس انرژی تاکنون برای ورود ابزارهای جدید و کالاهای نفتی اقدامات خوبی انجام داده و در این حوزه شاهد معاملات موفق میعانات گازی و دیگر کالاها در این بورس هستیم؛ بورس انرژی چه برنامه‌هایی برای آینده دارد؟
خواجه‌نصیری: بورس انرژی هم به نظر می‌رسد تعاملات خوبی میان وزارت نفت و نیرو برقرار کرده و دولت جدید هم کمک خواهد کرد که حجم معاملات بورس انرژی ایران افزایش یابد.