صراط: یلدا از تولد می آید. در فرهنگ ما معنی باززایی می دهد. یلدا اصولا لفظی
عربی است و ریشه "آرامی" دارد، یعنی باززایی آفتاب. برای ایرانیان، شب یلدا
شب اول دی است که ایرانیان از دیرباز باززایی خورشید را جشن می گیرند و با
خوردن میوه های سرخ رنگ مانند هندوانه و انار، دور همدیگر جمع می شوند.
در مسیحیت نیز عیسی را مانند خورشید تلقی کرده اند و گفته اند در بهار متولد شده است، ولی در قرن 15، این تولد را به دی ماه منتقل کرده اند. این آیینها پیوندهای انتزاعی و ذهنی را در میان مردم برقرار می کند، یعنی همه در یک شرایطی، یک آیین را برگزار می کنند. در این شب همه خوشحالند و به یک شکل، به یکدیگر تبریک می گویند.
منتهی امروز، این آیین ها نیز تبدیل به فرصتی برای مصرف و فروش کالا شده. رسانه ها را که می بینید، همه درباره قیمت کالاها در این روزها سخن می گویند. یعنی یلدا شبی شده که تحریک نیازهای مصرفی برخی از مردم، باعث احساس محرومیت در بین این اقشار شود.
هر ملتی در طول سال مراسمی دارند و روزهایی برای بزرگداشت این آیینها ثبت کرده اند. این سنتها جزئی از هویت جمعی آنهاست. در کشور ما نیز شب یلدا از مناسبتهای شاد محسوب می شود. منتهی برگزاری مراسم این شب، با سالهای گذشته تفاوت کرده.
در دهه های گذشته، در شهرهای کوچک، مردم در قدم رس همدیگر بودند، یعنی در محلات با قدم پیاده، با یکدیگر ملاقات می کردند، هر روز همدیگر را می دیدند و احوال پرسی می کردند ولی با پیدا شدن شهرهای بزرگ چند میلیونی، این گسست به وجود آمده و مردم این همبستگی هویتی و هویتهای محلی را از دست داده اند.
در بسیاری از کشورها وقتی هویت محلی از بین می رود، هویتهای ملی و همبستگی های کاری و هویت سمنها، به وجود می آید و افراد ملت و کشور، هویت خود را در سازمانهای جدید می بینند، ولی در جامعه ما، در گذر از اجتماع ملی به جوامع چند میلیونی شهرها، هویتهای قدیمی را از دست داده ایم ولی هویتهای جدید به دست نیاورده ایم. دستگاه های فرهنگی نیز که باید به عملکرد خود برای بازآفرینی این هویتها توجه می کردند، چندان اقدامی نکرده اند. یکی از این هویتهای محلی، آیین برگزاری شب یلداست. زمانی که مردم، آشنایان، همسایه ها و اقوام دور یکدیگر جمع می شدند و شبی را به شاد می گذراندند. امروزه، این آیین را مانند گذشته نمی بینیم.
شب یلدا باید در کتابهای درسی تجلی پیدا کند، ولی اینطور نیست. حتی در رسانه ها نیز این تجلی را چندان نمی بینیم. عوض اینکه در رسانه ها، آیین های محلی شاد تبلیغ شود، درباره سکه و پول و جایزه تبلیغ می کنند. این همه نیاز نیست مردم را به قداست پول و سکه، ارجاع کنیم. پول را مردم جمع می کنند، ولی به چه درد می خورد وقتی خانواده و شادمانی در کهن آیین شب یلدا نباشد؟
در شهرها، مسابقه برای خانه دار و پولدار شدن، باعث می شود این آیین ها از یاد برود و تعادل فرهنگها به هم بخورد. برای همین است می بینیم فرهنگ جدید در شب یلدا، فرهنگ مصرف گرایی است، در تهران، شب یلدا یعنی پرخوری کردن یا به مسافرت رفتن و وقت خود را در جاده ها تلف کردن.
متاسفانه ما نتوانسته ایم هویت جدید ملی را به جای هویتهای محلی که از دست داده ایم، در خود ایجاد کنیم. باید رسانه ها مخاطبان خود را به ریشه ها و آیینهای مردمی و کهن، مانند شادمانی جمعی در شب یلدا ارجاع دهند، نه اینکه قیمت کالاها را اعلام کنند. هر چند باز هم می گویید مبارک باشد این شب به همه مردم ایران.
در مسیحیت نیز عیسی را مانند خورشید تلقی کرده اند و گفته اند در بهار متولد شده است، ولی در قرن 15، این تولد را به دی ماه منتقل کرده اند. این آیینها پیوندهای انتزاعی و ذهنی را در میان مردم برقرار می کند، یعنی همه در یک شرایطی، یک آیین را برگزار می کنند. در این شب همه خوشحالند و به یک شکل، به یکدیگر تبریک می گویند.
منتهی امروز، این آیین ها نیز تبدیل به فرصتی برای مصرف و فروش کالا شده. رسانه ها را که می بینید، همه درباره قیمت کالاها در این روزها سخن می گویند. یعنی یلدا شبی شده که تحریک نیازهای مصرفی برخی از مردم، باعث احساس محرومیت در بین این اقشار شود.
هر ملتی در طول سال مراسمی دارند و روزهایی برای بزرگداشت این آیینها ثبت کرده اند. این سنتها جزئی از هویت جمعی آنهاست. در کشور ما نیز شب یلدا از مناسبتهای شاد محسوب می شود. منتهی برگزاری مراسم این شب، با سالهای گذشته تفاوت کرده.
در دهه های گذشته، در شهرهای کوچک، مردم در قدم رس همدیگر بودند، یعنی در محلات با قدم پیاده، با یکدیگر ملاقات می کردند، هر روز همدیگر را می دیدند و احوال پرسی می کردند ولی با پیدا شدن شهرهای بزرگ چند میلیونی، این گسست به وجود آمده و مردم این همبستگی هویتی و هویتهای محلی را از دست داده اند.
در بسیاری از کشورها وقتی هویت محلی از بین می رود، هویتهای ملی و همبستگی های کاری و هویت سمنها، به وجود می آید و افراد ملت و کشور، هویت خود را در سازمانهای جدید می بینند، ولی در جامعه ما، در گذر از اجتماع ملی به جوامع چند میلیونی شهرها، هویتهای قدیمی را از دست داده ایم ولی هویتهای جدید به دست نیاورده ایم. دستگاه های فرهنگی نیز که باید به عملکرد خود برای بازآفرینی این هویتها توجه می کردند، چندان اقدامی نکرده اند. یکی از این هویتهای محلی، آیین برگزاری شب یلداست. زمانی که مردم، آشنایان، همسایه ها و اقوام دور یکدیگر جمع می شدند و شبی را به شاد می گذراندند. امروزه، این آیین را مانند گذشته نمی بینیم.
شب یلدا باید در کتابهای درسی تجلی پیدا کند، ولی اینطور نیست. حتی در رسانه ها نیز این تجلی را چندان نمی بینیم. عوض اینکه در رسانه ها، آیین های محلی شاد تبلیغ شود، درباره سکه و پول و جایزه تبلیغ می کنند. این همه نیاز نیست مردم را به قداست پول و سکه، ارجاع کنیم. پول را مردم جمع می کنند، ولی به چه درد می خورد وقتی خانواده و شادمانی در کهن آیین شب یلدا نباشد؟
در شهرها، مسابقه برای خانه دار و پولدار شدن، باعث می شود این آیین ها از یاد برود و تعادل فرهنگها به هم بخورد. برای همین است می بینیم فرهنگ جدید در شب یلدا، فرهنگ مصرف گرایی است، در تهران، شب یلدا یعنی پرخوری کردن یا به مسافرت رفتن و وقت خود را در جاده ها تلف کردن.
متاسفانه ما نتوانسته ایم هویت جدید ملی را به جای هویتهای محلی که از دست داده ایم، در خود ایجاد کنیم. باید رسانه ها مخاطبان خود را به ریشه ها و آیینهای مردمی و کهن، مانند شادمانی جمعی در شب یلدا ارجاع دهند، نه اینکه قیمت کالاها را اعلام کنند. هر چند باز هم می گویید مبارک باشد این شب به همه مردم ایران.