صراط: حافظه تاریخی ملت ایران از عدم پایبندی کشورهای غربی به تعهدات خود همواره باعث بدبینی و بی اعتمادی مردم به کشورهای غربی است. ایران با سر تیمی حسن روحانی؛ طی سالهای 82 و 83 در مذاکرات با سه کشور اروپایی بیانیه ها و تعهداتی را متعهد شد و در مقابل طرف غربی نیز تعهداتی را به ایران قول داد اما آنچه اتفاق افتاد مطابق تعهدات نبود؛ در یک نگاه کلی به روند تعهدات و نتایج حاصله طی این سه سند تاریخی می پردازیم.
بیانیه تهران 29 مهر 1382 (21 اکتبر 2003)
تعهدات ایران
1)همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پاسخ به الزامات و سؤالات باقی‌ماندۀ آژانس به صورت شفاف و حل و فصل آن‌ها و اصلاح هرگونه قصور احتمالی
2)امضای پروتکل الحاقی و آغاز فرآیند تصویب آن و اجرای پروتکل الحاقی تا پیش از تصویب آن، به عنوان یک اقدام حسن نیت
3)تعلیق تمامی فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری به صورت داوطلبانه، به صورتی که آژانس تعریف می کند
تعهدات E 3
1)شناسایی حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای برابر با معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای
2)اجرای کامل تصمیمات ایران که توسط مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأیید برسد، باید موجب شود که شورای حکام آژانس وضعیت کنونی را حل و فصل نماید
3)این امر (تعلیق غنی سازی) موجب خواهد شد راه برای گفتگو بر مبنای همکاری‌های درازمدت باز شود و از این طریق، به تمامی طرف‌های موردنظر درباره برنامه تولید انرژی هسته‌ای ایران اطمینان داده خواهد شد. به محض این‌که نگرانی‌های بین‌المللی از جمله نگرانی‌های سه کشور کاملاً برطرف شود، ایران می‌تواند انتظار داشته باشد که به طور آسان‌تری به فن‌آوری مدرن و اقلام دیگری در حوزه‌های مختلف دست یابد
نتایج:
1. تعهدات ایران فوری و الزام آور ولی تعهدات E 3 کلی و غیرالزام‌آور
2. گذاشته شدن سنگ بنای تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای در بیانیه تهران
3. تعلیق یک اقدام اعتماد ساز و برای یک دوره کوتاه مدت بود، اما تبدیل به رویه بعدی و دائمی E 3 شد
4. بیانیه تهران ترجمه قطعنامه 40 روز پیش شورای حکام آژانس یعنی 12 سپتامبر 2003 بود
5. علی لاریجانی: در این مذاکرات گفتید چند هفته تعلیق کنید، ما کلیه مسائل را حل می‌کنیم و شما راهتان را ادامه دهید، چند هفته چند سال شد و شما نپذیرفتید
موافقتنامه بروکسل 4 اسفند 1382 (23 فوریۀ 2004)
تعهدات ایران
1)ارائۀ اظهارنامه ها برطبق پروتکل الحاقی و راستی آزمایی آن‌ها توسط آژانس.
2)تعلیق مونتاژ و آزمایش سانتریفیوژها
3)تعلیق ساخت داخلی قطعات سانتریفیوژ.
4)اعمال تعلیق فعالیت‌های غنی‌سازی نسبت به تمامی تأسیسات موجود در ایران.
تعهدات E3
1)کار فعال برای شناسایی تلاش‌های ایران در اجلاس ژوئن 2004 شورای حکام به منظور عادی کردن اجرای پادمان‌ها و پروتکل الحاقی در ایران.
2)اعتقاد به این که اجرای تعهدات ایران، به تقویت فرایند رابطه سازی بین اتحادیه اروپا و ایران کمک خواهد کرد و راه گفتگو با ایران را که از دو ماه بعد و با هدف توافق در مورد تضمین های درازمدت مربوط به برنامۀ تولید نیروی هسته‌ای ایران صورت می پذیرد، مهیا خواهد کرد.
نتایج:
1. صدور قطعنامه دیگری در شورای حکام آژانس علیه ایران (علی‌رغم تلاش ایران و اذعان این کشور به تعلیق) در اجلاس ژوئن 2004
2. خارج نکردن مسئله هسته‌ای ایران در اجلاس ژوئن 2004 از دستور کار شورای حکام
3. صدور قطعنامه علیه ایران در اجلاس‌های سپتامبر و نوامبر 2004 در حالی که تمامی فعالیت‌های ایران تعلیق شده بود و ایران به صورت داوطلبانه پروتکل را به اجرا در آورده بود
4. حسن روحانی: تعهد ایران در تهران برای بحث غنی‌سازی، کوتاه مدت و داوطلبانه بود. تعهد ما این بود که غنی‌سازی نکنیم، هنوز هم نمی خواهیم غنی‌سازی انجام دهیم و گاز به سانتریفیوژ وارد کنیم. در بروکسل ما دامنۀ تعلیق را گسترش دادیم و قطعه سازی را متوقف کردیم، اما تعهدی که در بروکسل به اروپا دادیم از نظر ما تمام شده است. در بروکسل قرار بود که ایران دامنۀ تعلیق غنی‌سازی را گسترش دهد و اروپا نیز پرونده را ببندد، اما چون اروپا عمل نکرد ما هم متعهد نیستیم. (خبرگزاری مهر، کنفرانس مطبوعاتی دکتر حسن روحانی، 30/3/1383)
موافقتنامه پاریس 25 آبان 1383 (15 نوامبر 2004)
تعهدات ایران
1)طبق ماده 2 NPT، به‌دنبال اکتساب سلاح‌های هسته‌ای نبوده و نخواهد بود
2)همکاری کامل و شفاف با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
3)ادامۀ اجرای داوطلبانۀ پروتکل الحاقی تا تصویب آن
4)ادامۀ تعلیق براساس داوطلبانه و به منظور اعتمادسازی بیشتر و گسترش آن تا شامل تمامی فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری و به‌ویژه این موارد گردد
5)ساخت و واردات سانتریفیوژهای گازی و قطعات آن‌ها، مونتاژ، نصب، آزمایش یا اداره سانتریفیوژهای گازی، کار در مورد جداسازی پلوتونیوم یا ساخت یا اداره هر تأسیسات جداسازی پلوتونیوم، و تمامی آزمایش‌ها یا تولید در هر نوع تأسیسات تبدیل اورانیوم
6)آژانس، در جریان این تعلیق قرار خواهدگرفت و از آن برای راستی‌آزمایی و نظارت بر تعلیق دعوت خواهد شد
7)حفظ تعلیق مادامی که مذاکرات در مورد یک موافقتنامه ترتیبات درازمدت که مورد قبول طرفین باشد پیگیری می‌شود، حفظ خواهد شد و برای ادامه کل فرآیند ضروری خواهد بود
8)حفظ تعلیق مادامی که مذاکرات در مورد یک موافقتنامه ترتیبات درازمدت که مورد قبول طرفین باشد پیگیری می‌شود، حفظ خواهد شد و برای ادامه کل فرآیند ضروری خواهد بود
9)این موافقتنامه، تضمین‌های عینی فراهم خواهد کرد که برنامه هسته‌ای ایران منحصراً برای مقاصد صلح‌جویانه می‌باشد
تعهدات E3
1)تعلیق، یک اقدام اعتماد‌ساز داوطلبانه است و نه یک تعهد حقوقی
2)حمایت از گزارش مدیرکل به شورای حکام در‌صورتی که ضروری می‌بیند و در چارچوب اجرای موافقت نامه پادمان ایران و پروتکل الحاقی
3)حمایت از مدیرکل آژانس برای دعوت از ایران برای پیوستن به گروه کارشناسی رهیافت‌های چندجانبۀ چرخه سوخت هسته‌ای
4)از سرگیری مذاکرات با اتحادیه اروپا در مورد موافقتنامه تجارت و همکاری پس از راستی آزمایی تعلیق
5)حمایت فعال از شروع مذاکرات الحاق ایران به WTO
تعهدات مشترک ایران و E3
1)تأکید بر تعهد خود بهNPT
2)آغاز مذاکرات با هدف دستیابی به موافقتنامه مورد قبول طرفین در مورد ترتیبات درازمدت. این موافقتنامه، تضمین‌های عینی برای مقاصد صرفاً صلح‌جویانه برنامه هسته‌ای ایران و همچنین تضمین‌های محکم در 3)مورد همکاری‌های هسته‌ای، فنی و اقتصادی و تعهدات قطعی در مورد موضوعات امنیتی فراهم می‌کند. در این خصوص یک کمیتۀ راهبری با سه کارگروه سیاسی و امنیتی، هسته‌ای، اقتصادی و فناوری ایجاد خواهد شد
4)تأکید بر قصد خود مبنی بر مبارزه با تروریسم، شامل فعالیت‌های القاعده و دیگر گروه‌های تروریستی نظیر منافقین
5)تأیید حمایت مداوم از فرآیند سیاسی در عراق با هدف استقرار یک دولت منتخب، طبق قانون اساسی
نتایج:
1. در 29 سپتامبر همین سال قطعنامه‌ای در شورای حکام علیه ایران صادر شد که از ایران خواسته شده بود پروتکل را به تصویب مجلس برساند
2. ابراز نگرانی از سیاست پنهانکاری تا اکتبر 2003 و تولید UF6 تا 22 نوامبر
3. گسترش تعلیق که از 22 اکتبر 2004 اجرایی شد، طی دو مرحله در 25 و 29 نوامبر 2004 مورد تأیید آژانس قرار گرفت
4. عدم خروج پرونده ایران مطابق با وعده‌های داده شده
اما ایران با این سبقه تاریخی امروز پای میز مذاکره توافقنامه دیگری را امضا کرده است. که به توافق "ژنو 6 " معروف شده است. در توافقنامه ژنو در کنار سه کشور اروپایی چین، روسیه و آمریکا نیز پای میز مذاکره نشسته اند. در این توافقنامه که روز 3 آذر 1392 (24 نوامبر 2013) منعقد شد تعهدات طرفین به شرح ذیل بود:
تعهدات ایران
1)196 کیلوگرم مواد 20 درصد ایران کلا خنثی می شود با این تفاوت که نیمی از آن قابل غنی سازی مجدد است
2)غنی سازی بالای 5 درصد کلا تعلیق می شود
3)فعالیت در اراک و نطنز و فردو گسترش نمی یابد
4)در نطنز ماشین جدید نصب نمی شود
5)ماشین های جدید نصب شده ولی فعال نشده، فعال نمی شود.
6)ماشین های خراب در فردو و نطنز صرفا با ماشین هایی از همان نوع جایگزین می شود.
7)4 آبشار در فردو اورانیوم را تا 5 درصد غنی می کند.
8)12 آبشار دیگر در فردو فعال نمی شود.
9)در فردو ارتباطی بین آبشارها برقرار نمی شود
10)در اراک آب سنگین به تاسیسات حمل نمی شود
11)هیچ نوع فعالیت بازفرآوری انجام نمی شود
12)هیچ نوع تاسیسات بازفرآوری ساخته نمی شود
13)راکتور اراک سوخت گذاری نمی شود
14)سوخت جدید برای راکتور اراک تولید نمی شود
15)سوخت تولید شده برای راکتور اراک تست نمی شود
16)مواد 5 درصد بیش از 10 هزارکیلوی فعلی که در آینده تولید می شود اکسید خواهد شد
17)اطلاعات مربوط به طرح و نقشه‌های ایران برای تأسیسات هسته‌ای به آژانس ارائه می شود.
18)توصیف و شرحی کامل از ساختمان هر یک از سایت‌های هسته‌ای ارائه می شود
19)توصیف و شرحی کامل از گستره عملیات‌های هر یک از تأسیساتی که به طور خاص به فعالیت‌های هسته‌ای مشغول هستند ارائه می شود
20)ارائه اطلاعات در مورد معادن
21)ارائه اطلاعات درباره شرکت‌های نورد اورانیوم
22)ارائه اطلاعات درباره منبع مواد
23)نهایی کردن توافق درباره پادمان ها در اراک
24)دسترسی به بایگانی دوربین های آفلاین
25)دسترسی به کارگاه های مونتاژ
26)دسترسی به تولید چرخنده های سانتریفیوژ
27)عدم تولید ماشین بیشتر در کارگاه ها جز برای جانشینی
و تعهدات شش کشور
1) فراهم کردن امکان ماندن صادرات نفت ایران در حد فعلی و توقف روند کم کردن 20 درصد از آن هر 6 ماه و دریافت مقدار مورد توافقی از پول نفتی که از این پس فروخته می شود.
2) برقراری بیمه حمل و نقل برای ثادرات نفت ایران با میزان فعلی
3) تعلیق تحریم صادرات پتروشمی ایران
4) تعلیق طلا و فلزات گرانبها
5) تعلیق تحریم خودرو
6) تعلیق تحریم قطعات هواپیما
7) تعلیق تحریم خطوط هوایی بویژه ایران ایر
8) عدم اعمال تحریم جدید در شورای امنیت
9) عدم اعمال تحریم جدید در اروپا
10) عدم اعمال تحریم جدید در امریکا
11) ایجاد یک کانال مالی با استفاده از عواید نفتی خود ایران که در خارج از این کشور مسدود شده برای خرید محصولات خوراکی و کشاورزی، دارو، ادوات پزشکی و خسارات پزشکی که در خارج بر ایران تحمیل شده است
توافقات انجام شده از سوی ایران و 6کشور غربی بدور از نامتوازن بودن امتیازات مستلزم ضمانت اجرایی است که با توجه به سابقه انجام تعهدات در معاهدات قبلی از یک سو؛ فشار اسرائیل و کنگره آمریکا برای اعمال تحریم بیشتر علیه ایران از سوی دیگر نشان از عدم پایبندی طرف مقابل و وجود نگاه بدبینانه در مذاکرات به طرف مقابل دارد.
منبع: وطن آنلاین