عبدالباری عطوان، تحلیلگر معروف جهان عرب
عبدالباری عطوان این گونه مطلبش را آغاز می کند: کشورهای خلیج [فارس] دچار بحران ترس هستند و همواره به دنبال کسی می گردند که از آنها حمایت کند و از هر قدرت منطقه ای بزرگ نگرانی دارند؛ آنها از انقلاب ایران به رهبری امام روح الله خمینی ترسیدند و عراق را برای مقابله با این انقلاب تجهیز کردند و خواستند آن را از بین ببرند و مانع از انتقال این انقلاب به سواحل غربی خلیج [فارس] شوند، اما طولی نکشید که نگرانی آنها از انقلاب ایران به پایان رسید، اما بار دیگر نسبت به همان کسی که برای نجات خود انتخاب کرده بودند، نگران شدند و نفوذ بالای صدام حسین را تهدید برای خود دانستند، به همین علت برخی از همین کشورها وی را محاصره کردند و او را به انجام اشتباه اشغال کویت واداشتند، به این ترتیب بود که نیم میلیون نظامی آمریکایی نه برای اخراج وی از کویت به صورت شکست خورده بلکه برای ویران کردن عراق و خوار و ذلیل کردن وی بعد از اشغال کویت وارد منطقه شدند. شاید بتوان گفت نگرانی روزافزون این کشورها از ایران هسته ای تازه ترین پرده این سریال است.
عربستان سعودی که نقش رهبری کشورهای خلیج [فارس] را بر عهده دارد یا همانطور که دوست دارد آنها ریاض را برادر بزرگتر بخوانند؛ از افزایش سطح برنامه هسته ای ایران و میزان بالای غنی سازی اورانیوم در این کشور نگران بود و این نگرانی را با درخواست از جورج بوش رئیس جمهور آمریکا برای "بریدن سر افعی ایران" مطرح کرد، چرا که این کشور با آمریکا مانند سگ‌های شکاری رفتار می کرد، البته ریاض نمی دانست که این سگ، پیر می شود و دندان هایش به زودی کند خواهند شد و با خسته شدن از این کار او را تنها خواهد گذاشت یا به دنبال صاحب گله‌ای جدید برای خود خواهد گشت. صاحبی که احتمالا سخاوتمندتر از وی است یا مأموریت‌هایش هزینه کمتری دارد.
اتفاقی که یک شنبه در ژنو روی داد، باعث شد که ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را در حد بالا متوقف کند و اورانیوم غنی سازی شده خود را نیز اکسید کند، به گونه‌ای که دیگر برای مصارف نظامی قابل استفاده نباشد، از سوی دیگر ایران از تولید هر سانتریفیوژ جدید منع شده است. حال دیگر چه توجیهی برای ادامه نگرانی‌های عربستان وجود دارد؟ مسلم است که ادامه نگرانی‌های این کشور به علت تبدیل شدن ایران به یک قدرت بزرگ است، قدرتی که باید بر خلاف منافع عربها نفوذ منطقه ای با آن تقسیم شود.
ما با آقای عبدالله العسکر رئیس مجلس شورای عربستان سعودی در این سخن اختلاف عقیده داریم که گفت خواب ساکنان خاورمیانه بعد از توافق مذکور آشفته خواهد شد؛ ما کاملا بر خلاف این موضوع را اعتقاد داریم، چرا که تمام منطقه و خلیجی ها آسوده خواهند خوابید؛ چون شبح جنگ ولو به صورت موقت از منطقه رخت بر بسته است، علاوه بر اینکه بر طبق آن سخن مشهور که "خیر ممکن است در درون شر نهفته باشد"؛ شاید این توافق بتواند زنگ بیدار شدن عربها و سعودی‌ها از خواب عمیقشان را به صدا در آورد.
مقامات سعودی و دیگر مسئولان خلیجی باید قبل از سرزنش دیگران خود را سرزنش کنند، آنها که هم پول و هم نگرانی داشتند، باید روی خوار شدن از سوی آمریکایی ها حساب باز می کردند و از همان ابتدا این موضوع را به دقت مورد بررسی قرار می‌دادند؛ آنها باید مواضع آمریکا در منطقه را به دقت بررسی می‌کردند و اولویت‌های جدید آنها را شناسایی کرده و تمامی احتیاط‌های لازم را در این راستا برای ایجاد جایگزین‌های مناسب و از جمله تکیه بر قوای درونی و ایجاد پروژه خیزش فرهنگی، سیاسی و نظامی پیشرفته از جمله در زمینه فن آوری هسته ای عربی فراهم می‌کردند.
سعودی‌ها این روزها در محافل مخفی سخن خود را می گویند یا دست کم اینگونه به آنان نسبت داده می‌شود، آنها از دو گزینه اساسی تعامل با تحولات ناگهانی کنونی در مواضع غرب و آمریکا در به رسمیت شناختن ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای بزرگ و تقسیم نفوذ خود با این کشور خبر می‌دهند، آنها معتقدند این روند به انزوای هم پیمان سنتی عربی آنها منجر شده است. این دو گزینه عبارتست از:
اول: دستیابی به بمب هسته‌ای از سوی پاکستان و امضای توافقنامه ای دوجانبه با این کشور. البته بمب هسته ای پاکستان تنها در اختیار این کشور نیست و بدون توافق با آمریکا، این کشور نمی‌تواند آن را به ریاض بدهد. جلب رضایت آمریکا نیز اگر نگوییم غیر ممکن است، باید بگوییم رسیدن به آن سخت خواهد بود. نکته قابل توجه این است که برنامه اتمی پاکستان از سوی آمریکا ایجاد شده تا مانعی بازدارنده در برابر بمبهای اتمی هند باشد که با حمایت شوروی سابق در اوج جنگ سرد به آن دست یافته بود.
در این صورت عربستان سعی خواهد کرد مأموریت هایی که آمریکا آنها را انجام نمی‌دهد، یعنی تخریب تاسیسات هسته ای ایران؛ به عهده اسرائیلی‌ها بگذارد، بویژه اینکه این دو نگرانی‌های مشترکی در این زمینه دارند. عربستان سعودی در صورتی که به هر کدام از این گزینه ها پناه ببرد، اشتباهی بزرگ را مرتکب شده است، چرا که با این وجود خود را در معرض خطرات بزرگی قرار داده که آمادگی مقابله با آنها را لااقل در دوره کنونی و در سایه فروپاشی که منطقه شاهد آن است، ندارد. بویژه اینکه بخواهد این اقدامات را به عنوان واکنش یا از روی خشم و انفعال دنبال کند.
دوم: ائتلاف با اسرائیل. این ائتلاف خط قرمزی است که نه تنها نباید از آن عبور کرد، بلکه فکر کردن در مورد آن هم جایز نیست، بویژه در شرایط کنونی که ایران و هم پیمانان این کشور توجه خاصی به دستور کاری فلسطین و مسجد الاقصی دارند. حتی اگر به ادعای سعودی ها این رویکرد ایران جنبه تاکتیکی داشته باشد، باز هم این کار درست نیست.
گزینه سومی که ما ندیده ایم در بیست سال اخیر جز به ندرت در زبان مقامات سعوی شنیده شود، گزینه تکیه بر توان داخلی عربی بر اساس راهبردهای مسالمت آمیز از طریق برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و توقف سیاست تکیه بر هم پیمانان خارجی و اطمینان بیهوده به حمایت و یاری آنها در شرایط سخت است. در این زمینه دیگر میلیاردها دلار برای خرید سلاح برای راضی کردن این کشورها و مقابله با دشمنی که اصلا مشخص نیست هزینه نخواهد شد.
من شخصا امید داشتم که عربستان سعودی اولین استقبال کننده از توافق هسته ای ایران باشد و اولین کشوری باشد که گروهی را برای تبریک این توافق به ایران اعزام کند و گفتگوهای خود را با مقامات این کشور در راستای همکاری و تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی و تقریب مذاهب و پایان دادن به حملات تحریک آمیز طایفه ای از طریق موتور فتنه انگیزی منطقه ای آغاز کند. این اتفاق گر چه دیر شده، اما هم اکنون نیز مفید خواهد بود، چرا که ایران از طریق فعالیت های دیپلماتیک و توسعه پروژه های نظامی و هسته ای داخلی، در راستای طرح مذاکراتی کاملا بررسی شده خود توانسته به قدرت بالا و به رسمیت شناخته شدن از سوی جامعه بین الملل دست پیدا کند.
ناله و زاری واکنش مناسبی به توافق ایران با غرب نیست؛ بلکه انتقاد از خود
و اعتراف به کوتاهی‌های خود و باز کردن چشم ها به سوی آینده وخروج از ایده
تکیه به دیگران و همچنین توحید صفوف عربی و تحقق مساوات و عدالت و احترام
به حقوق ملت ها و توزیع عادلانه ثروت و مبارزه با فساد از جمله اقداماتی
است که می‌تواند در این زمینه کارآیی داشته باشد.
عربستان که بودجه‌ای سالیانه به مبلغ 600میلیارد دلار دارد که همگی از درآمدهای نفتی است و 30 هزار دانشجو در بزرگترین دانشگاه‌های دنیا دارد؛ هیچ رتبه جهانی بالایی در هیچ یک از رشته‌های علمی به دست نیاورده است و همواره از نگرانی ها و ترس‌هایش شکایت می کند، حال ما درباره کشورهای فقیر چه بگوییم؟ این در حالی است که اسرائیل با قدمت شصت ساله‌اش از نظر تکنولوژی در دنیا اول است و کره جنوبی بعد از این کشور قرار دارد، آیا این برای ما خجالت آور نیست؟
ایران در زمان غیبت جایگاه عربی، آرمان فلسطین را دنبال می کند و
توانمندی‌های دفاعی و هجومی خود را برای دفاع از خود با قدرت و اعتماد بر
هم‌پیمانان قوی که آنها را به خوبی انتخاب کرده، دنبال می‌کند، ایران در
این راستا هیچ نگرانی از ناوهای هواپیمابر آمریکا و صدها کشتی جنگی این
کشور که به همراه موشک‌های پاتریوت در خلیج [فارس] مستقر شده‌اند، ندارد.
حتی مانورهای آمریکا در منطقه نیز با مانور متقابلی از سوی ایرانی‌ها همراه
شده و اگر آمریکا می‌دانست که با استفاه از زور علیه ایران می تواند آن را
شکست دهد و پیروز از جنگ خارج شود، لحظه ای در این کار تردید نمی کرد.
امیدوارم که تمامی عربها و نه تنها سعودی‌ها از ایران درس بگیرند، شاید در این حالت از ترس و نگرانی‌های خود نیز رها شوند و به این ترتیب به امتی تبدیل شوند که انزوا یا خنجر زدن از پشت به آنها مانند صد سال گذشته آسان نباشد.
