او بعد از اتمام جنگ با رویه جدیدتری وارد عرصه هنر مداحی شد. در سال‌های اخیر همان شعرها را با همان مضامین در قالب و شکل جدیدی ارائه می‌دهد که انگار به مذاق مخاطب امروزی خوش‌تر می‌آید و مخاطبان خود را هم دارد. مضمون بیشتر اشعاری که می‌خواند مقاومت، زنده نگه داشتن یاد روزهای حماسی یک ملت و مدح اهل بیت علیهم السّلام است، همان مؤلفه‌هایی که امام(ره) بارها تأکید کرده بودند. آهنگران در طی این بیست و چهار سال که از رحلت امام امت می‌گذرد، اشعار مختلفی را در سوگ پیر جماران اجرا کرده است. به‌بهانه رحلت حضرت امام(ره) با مداح روزهای اول انقلاب به گفت‌وگو نشستیم.
آقای آهنگران، چه شد که وارد حوزه مداحی شدید؟
من از بچگی وارد این حوزه شدم. زمانی که به مسجد محل می‌رفتم و می‌آمدم در مراسم‌های مسجد مانند دعاهای مابین نماز شرکت می‌کردم. فضای داخلی خانه ما هم فضایی مذهبی بود و همین سبب می‌شد تا من خواه ناخواه وارد این فضا شوم و از این صدا در راه دین استفاده کنم. از همان سنین کودکی علاقه به ورود به حوزه مداحی داشتم. از کلاس دوم دبستان تصاویری در ذهن دارم که چطور ادعیه و سرودها را می‌خواندم، و این عشق ماند تا اینکه در مسیر دین قرار گرفت.
شعرهایی را که می‌خواندید بیشتر از چه شاعری انتخاب می‌کردید؟
در اول جنگ شعری با مطلع «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان درود/لاله‌های سرخ پرپرگشته ایران درود» خواندم که شهرت ما هم از همین شعر شروع شد. این شعری از حبیب‌الله معلمی بود که من برای اولین بار با این لحن خواندم. همین شعر زمینه‌ای ایجاد کرد تا بعداً هم از شعرهای ایشان استفاده کنم و در جاهای مختلف جبهه، جلوی رزمنده‌ها، محضر امام(ره) و... بخوانم. با حبیب‌الله معلمی از قبل آشنا و دوست بودم و تا الآن که ایشان به‌دلیل کهولت سن بیمار هستند هم رفاقت خود را حفظ کرده‌ایم.
بیشتر از 95 درصد شعرهایی که من در مداحی‌ها از آن استفاده می‌کردم، همین شعرهای معلمی بود. بیشتر نوحه‌هایی که در رحلت امام(ره) خواندم از همین شاعر بود. نوحه‌هایی مثل «ای لشکر صاحب الزمان، آماده باش، آماده باش!» نیز برای همین معلمی بود. در نوحه بیشتر از شعرهای معلمی استفاده می‌کردم، اما در غزل و مثنوی شاعران مختلفی بودند مانند علی‌رضا قزوه و ... که اجرا می‌کردم. سبک کار معلمی متفاوت بود و بیشتر نوحه و سرود می‌گفت.
خیلی از شعرهایی که اجرا کردید، اوایل انقلاب و در زمان حیات امام(ره) بود. خود حضرت امام(ره) در مورد اشعاری که می‌خواندید ویا نحوه اجرایی که داشتید، نظر خاصی داده بودند؟
حضرت امام(ره) به همه‌چیز دقت داشتند، یکی از ویژگی‌های ایشان این بود که به شعرهایی که می‌خواندم توجه می‌کردند. این امر هم برای من مشوق بود و هم باعث ایجاد حس غرور می‌شد که امام یک امت به شعرها و نوحه‌هایی که می‌خوانم دقت دارند. این نکته را بارها آقای انصاری که در بیت امام(ره) بودند، به من گفته بودند. خوب، آن سالها که اجرا می‌کردیم، جمعیت زیادی به مجلس ما می‌آمدند؛ به‌طوری که گاه بلندگو قطع می‌شد. همین حضور جمعیت اهمیت شیوه اجرا را بالا می‌برد. امام(ره) هم به همین خاطر به شعرها و نحوه اجراها دقت می‌کردند و گاه تذکراتی هم از بیت ایشان به ما ابلاغ می‌شد که خیلی راه‌گشا بود و سبب شد که ما تا الآن این خط را دنبال کنیم.
به این آقا بگویید "حماسی" بخواند
در نکته‌بینی امام(ره) خاطره‌ای به یاد دارم. زمانی شعری را برای سوسنگرد خواندم که الآن محتوای آن را یادم نمی‌آید. فقط خاطرم هست که حماسی نبود و در آن تشویق برای مقاومت دیده نمی‌شد. بیشتر حالت عزاداری برای کشتگان و شهر بود. حضرت امام(ره) وقتی این را شنیدند گفته بودند: به فلانی بگویید اشعار حماسی بخوانند. یک‌بار دیگر شعری از محمدعلی مردانی را برای شهر دزفول خواندم که در آن زمان موشک‌باران شده بود و تلفات زیادی به جای گذاشته بود. مرحوم مردانی هم مقصر نبودند. به ایشان گفتم که شعری می‌خواهم که مظلومیت مردم را نشان دهد، صحنه‌های شهادت و خراب شدن خانه‌ها را معلوم کند، نگفتم که حماسی باشد.
مرحوم مردانی هم شعری با این ابیات «ای عزیزان بار دیگر شد به‌پا غوغای محشر/ آسمان گردیده نیلی گشته عاشورا مکرر» را آورد و ما هم اجرا کردیم. اجرا در مسجد جامع دزفول بود و از طریق تلویزیون هم پخش شد. تمامی موارد یک نوحه به‌خوبی اجرا شد، ملودی داشت، شعر خوبی بود از نظر شاعرانگی و ساختار، اما مؤلفه حماسی در آن رعایت نشده بود. به‌محض اینکه پخش آن از طریق رسانه به اتمام رسید، حضرت امام(ره) پیغام دادند: به ایشان بگویید شعر حماسی بخوانند. امام(ره) حتی به مرثیه‌ها و صحبت‌های قبل از شعرها نیز توجه می‌کردند. یادم هست یک‌بار بعد از اینکه این اتفاقات افتاد، خواستم شعری را در نماز جمعه تهران بخوانم. شعری که انتخاب شد برگرفته از کلام حضرت امام(ره) با عنوان «راه قدس از کربلا می‌گذرد» بود. اما قبل از اینکه شعر را به اجرا درآورم، مرثیه‌ای به‌مدت دو دقیقه برای جنگ‌زده‌ها و ویرانی شهرها و خانه‌های‌شان خواندم. بعد شروع کردم شعر «بهر آزادی قدس از کربلا باید گذشت» را خواندم. بعد به شیراز رفتم. در خدمت امام جمعه شهر شیراز بودم که دیدم از دفتر حضرت امام(ره) تماس گرفتند و گفتند امام(ره) تأکید دارند شعر حماسی خوانده شود. من در وهله اول تعجب کردم و گفتم شعر که برگرفته از کلام امام(ره) بود و کاملاً روح حماسه در آن رعایت شده بود. بعد که دقت کردم دیدم منظور ایشان همان دو دقیقه مرثیه‌ای است که برای مردم جنگ‌زده خوانده‌ام.
همین اتفاق سبب شد که به تهران و بیت امام(ره) بروم و قضیه را جویا شوم. وقتی به جماران رسیدم با دوستان که ملاقات می‌کردم، ناگهان حاج احمد آقا را دیدم و قضیه را جویا شدم. مرحوم حاج احمد آقا گفتند: در آن زمان که شما شروع به خواندن کردید، امام(ره) داشتند با همان رادیوی کوچکی که همیشه داشتند، گوش می‌دادند. به‌محض اینکه مرثیه را خواندید، امام(ره) اشاره‌ای به من کردند و گفتند: مردم ما مردم حماسه و جنگ‌اند. همان موقع از دفتر به آقای مرتضایی‌فر در نماز جمعه، که چندی پیش به رحمت خدا رفته‌اند، اطلاع دادند که به من منتقل کنند. ایشان بزرگواری به خرج داده بودند و چون من تازه اجرایم به اتمام رسیده بود و نخواستند ذوق من را کور کنند، به من چیزی نگفتند. بعد که رفتم شیراز پیگیری کردند و اطلاع دادند. بعد از این رهنمودها و فرمایشات حضرت امام(ره) بود که شعرهای «ای لشکر صاحب زمان» و «خمینی رهبر ایمان» را خواندم.
خاطرم هست روزی برای دیدار با امام(ره) به جماران رفته بودم. آن روز قرار بود مردم عادی به‌خصوص بانوان به دیدار امام(ره) بیایند. در راهرویی که منتهی به حسینیه جماران می‌شد، ایستاده بودیم که ناگهان امام(ره) آمدند. به ایشان گفتیم: آقا، به ما توصیه‌ای بکنید! ایشان فرمودند: خوب بجنگید و خوب پیش روید!
ادامه روحیه مقاومت در دوره رهبری حضرت آقا
همین روحیه حماسه و مقاومت را بعد از امام(ره) در شخص مقام معظم رهبری دیدم. من حضرت آقا را قبل از اینکه رهبری امت را به‌عهده بگیرند می‌شناختم. خوب، ایشان اهل کارهای فرهنگی بودند و ما چند سفر هم داشتیم. حضرت آقا عین امام(ره) به مسائل فرهنگی توجه می‌کردند و حتی جزئی‌تر مسائل را برای ما تقسیم بندی می‌کردند و می‌گفتند. مثلاً فرموده‌اند: در مداحی‌ها دقت کنید و شعرها را تقسیم‌بندی کنید؛ بخشی از شعرتان مربوط به مسائل امروز باشد و... . طوری در مورد مداحی و شعر صحبت می‌کنند و نظراتشان آن‌قدر دقیق است که انگار خودشان مداح هستند.
شما به‌عنوان یک مداح یکی از تریبون‌های فرهنگی انقلاب شناخته می‌شوید. بارها خود امام(ره) و حضرت آقا بر مسائل فرهنگی کشور و انقلاب تأکید داشتند. ما در سال‌های اخیر شاهد فعالیت سیاسیون انقلابی در عرصه بین الملل برای بیان و رساندن پیام انقلاب هستیم، به نظر شما نقش اهالی فرهنگ ما در این حوزه خالی نیست؟
صدا و سیما مکرر بیانات و رهنمودهای امام(ره) را در قالب وصیت‌نامه و ... نشان می‌دهند. در این قضیه خیلی از سیاسیون در پی مسائل نفسانی و فشار استکبار سبب شده است تا گمان کنند که مسیر عوض شده و این صحبت‌ها و تأکیداتی که امام(ره) داشتند، دیگر ضرورت ندارد اجرا شود و ادامه یابد، اما به‌لطف خداوند کسی بعد از ایشان آمده که بعد از امام با وجود تمام این حرف‌ها و حدیث‌ها راه ایشان را ادامه می‌دهد و سازش نمی‌پذیرد. رهنمودها و تدبیر ایشان بود که سبب شد ما از مسیر کلی منحرف نشویم. خوب، مردم هم با شرکت در روزهایی که نماد مقاومت و انقلاب است، مانند 22 بهمن و روز قدس که یادگار امام است، پشتیبانی خود را نشان دادند.
کارهای روی زمین مانده فرهنگی زیاد است
این قضیه را هنرمندان و شاید سازمان‌های فرهنگی ما آن‌طور که باید انجام دهند، پیگیری نکرده‌اند. اگر راهی مانده به‌برکت امام و رهبری و مردم است که باید به دیگران منتقل شود. کارهای انجام شده از سوی سازمان‌ها و نهادها در خور و اندازه وسعت شخصیت امام و انقلابی که به‌رهبری ایشان به پیروزی رسید، نبود. موج بیداری اسلامی در کشورهای همسایه تأثیراتی است که حرف و اعتقاد امام(ره) بر مردم این کشور گزاشته است. با توجه به همین امر باید خیلی بیشتر از آنچه تاکنون بوده است، فعالیت کنیم.
حالا نمی‌دانم سازمان‌ها درگیر کمبود بودجه بوده‌اند یا کم‌کاری خود هنرمندان بوده است، در هر صورت شخصیت امام آن‌طور که باید در گذر آثار هنری به تصویر کشیده نشده است، مثلاً در همین حوزه شعر، باید بعد از چند سال از رحلت امام چندین دفتر شعری در این رابطه داشته باشیم، اما وقتی می‌خواهیم نوحه‌ای بخوانیم باید به شعرا بگوییم که شعری بگویند یا در اشعار قبلی تمرکز کنیم. حتی خود بنیادی که امور امام را به‌عهده دارد، به‌جز پخش سخنرانی‌های ایشان کار خاصی نکرده باشد. البته در این میان هم کارهایی انجام شده است، مثلاً شعر «یاد امام و شهدا» که حاج سعید حدادیان آن را اجرا کرده است، یک نمونه موفق از کار فرهنگی در این حوزه است که نتیجه خوبی را هم به‌دنبال داشته است.
اینکه می‌گویند «خامنه‌ای خمینی دیگر است» واقعاً صدق می‌کند
فرمودید رویّه امام(ره) تأکید بر حفظ روحیه پایداری در حوزه‌های مختلف اعم از فرهنگ است، شیوه کار حضرت آقا در این زمینه به‌چه‌نحوی است؟
وقتی می‌گوییم که «خامنه‌ای خمینی دیگر است» واقعاً صدق می‌کند. فعالیت‌های حضرت آقا را که می‌بینم، عین کارهایی است که امام انجام می‌دادند. بعد از رهبری ایشان انگار وصیت‌نامه امام(ره) دارد به‌صورت کامل اجرا می‌شود. انگار حضرت آقا وصیت‌نامه امام(ره) را نصب العین خود کرده‌اند و هرروز آن را مرور می‌کنند. اگر فرمایشات ایشان نبود، الآن زمزمه سازش با دیگران بلندتر شنیده می‌شد. همه به این امر اذعان دارند که این حضرت آقا بود که مسیر امام را حفظ کردند و از راه اصیل انقلاب دور نشدند.