محمد سرشار: از پنجم مرداد ماه ۱۴۰۱، دو شبکه تلویزیونی «شما» و «ایران‌کالا» برای بار دوم تعطیل خواهند شد.
ماجرای تولد و مرگ این دو شبکه، نمادی آشکار از شیوه مدیریت رسانه ملّی در ایران است.
شبکه تلویزیونی «بازار» در سال ۱۳۹۰ (دوره آقای ضرغامی) راه‌اندازی شد، اما به دلیل شکست در جذب مخاطب، در سال ۱۳۹۴ (دوره آقای سرافراز) تعطیل گردید. سپس در سال ۱۳۹۵ (دوره آقای علی‌عسکری) با نام جدید «ایران‌کالا» دوباره راه‌اندازی شد و در سال ۱۴۰۱ (دوره آقای جبلی) به دلیل شکست مجدد در جذب مخاطب تعطیل شد.
شبکه تلویزیونی «شما» هم در سال ۱۳۹۰ راه‌اندازی شد، اما به دلیل شکست در جذب مخاطب، در سال ۱۳۹۴ تعطیل گردید. سپس در سال ۱۳۹۵ دوباره راه‌اندازی و در سال ۱۴۰۱ به دلیل شکست مجدد در جذب مخاطب تعطیل شد.
طبیعتاً در یک نظام مدیریتی سالم، «آزموده را آزمودن خطاست» و امکان ندارد در عرض یک دهه، دو خطای راهبردی تکرار شوند، اما در سازمان صدا و سیما ـ به عللی که اکنون مجال گفتن آن نیست ـ بستر لازم برای چنین تصمیمات بزرگ اشتباهی، مهیا و قابل تکرار است.
به این بهانه تصمیم گرفتم پیشنهادم در سال ۱۳۹۵ را ـ که پس از مطالعه گسترده نظرسنجی‌ها و به بهانه بازآرایی شبکه‌های تلویزیونی برای رییس جدید سازمان صدا و سیما نوشته بودم ـ بازنویسی و به شکل عمومی منتشر کنم. شاید گوش شنوایی برای آن باشد.
سازمان صدا و سیما باید از یک «سازمان اداری» به یک «سازمان رسانه‌ای» تبدیل شود و باید برای مدیریت ادراک مخاطب، راهبرد‌های علم «بازاریابی» را بیاموزد.
در بازاریابی، راهبرد «بخش‌بندی» (Segmentation) مخاطب یک راهبرد اساسی است.
تلویزیون می‌تواند مخاطب خود را براساس «ویژگی‌های فردی»، «گرایش به قالب‌های تلویزیونی» و «گرایش به موضوعات محتوایی» بخش‌بندی کند.
• ویژگی‌های فردی شامل سن (خردسال/ کودک/ نوجوان/ جوان/ ... / کهنسال)، جنسیت، زبان، نژاد/قومیت، دین/مذهب، جغرافیا (جهانی/ ملّی/ محلی)، میزان خودشکوفایی و... هستند.
• قالب‌های تلویزیونی پُرطرفدار شامل فیلم سینمایی، سریال، مستند، پویانمایی، مسابقات ورزشی و... هستند.
• موضوعات محتوایی پرطرفدار در ایران نیز می‌توانند سبک زندگی، ورزش، اقتصاد، هیأت‌های مذهبی، انقلاب اسلامی و... باشند.
سازمان صداوسیما بودجه محدودی دارد و طبیعتاً نمی‌تواند در شرایط کنونی، به سراغ تأسیس شبکه‌های تلویزیونی جدید برود، اما می‌تواند با هرس و بازطراحی شبکه‌های تلویزیونی موجود، نقاط قوت خویش را تقویت کند و روند ترسناک ریزش مخاطب را متوقف سازد.
بر این اساس پیشنهاد می‌کنم شبکه‌های تلویزیونی به شکل زیر بازآرایی شوند:
۱. «شبکه یک» به عنوان شبکه موضوع‌محور «انقلاب اسلامی» در جغرافیای «ملّی» بازطراحی و «شبکه افق» در آن ادغام شود.
۲. «شبکه دو» به عنوان شبکه موضوع‌محور «سبک زندگی» با توجه ویژه به جنسیت «زن» در جغرافیای «ملّی» بازطراحی شود و «شبکه نسیم» و «شبکه سلامت» در آن ادغام شوند.
۳. «شبکه سه» به عنوان شبکه «جوان» در جغرافیای «ملّی» بازطراحی شود و برنامه‌های خانوادگی آن به شبکه دو منتقل شوند.
۴. «شبکه چهار» به عنوان شبکه مخاطب‌محور «نخبگان» در جغرافیای «ملّی» به راه خود ادامه دهد.
۵. «شبکه پنج» به عنوان «شبکه استان تهران» در جغرافیای «محلی» بازطراحی و به معاونت استان‌ها منتقل گردد.
۶. «شبکه پویا» به عنوان شبکه مخاطب‌محور «خردسال» و موضوع‌محور «مهد کودک» در جغرافیای «ملّی» ارتقا یابد و در یک فرکانس مستقل پخش شود.
۷. «شبکه نهال» به عنوان شبکه مخاطب‌محور «کودک» و موضوع‌محور «دبستان» در جغرافیای «ملّی» ارتقا یابد و در یک فرکانس مستقل پخش شود.
۸. «شبکه امید» به عنوان شبکه مخاطب‌محور «نوجوان» و موضوع‌محور «دبیرستان» در جغرافیای «ملّی» بازطراحی شود.
۹. «شبکه آی‌فیلم فارسی» به عنوان شبکه قالب‌محور «سریال‌های ایرانی و خارجی» در جغرافیای «ملّی» به معاونت سیما منتقل و «شبکه تماشا» در آن ادغام شود.
۱۰. «شبکه نمایش» به عنوان شبکه قالب‌محور «فیلم‌های سینمایی ایرانی و خارجی» در جغرافیای «ملی» به راه خود ادامه دهد.
۱۱. «شبکه مستند» به عنوان شبکه قالب‌محور «مستند» در جغرافیای «ملّی» به راه خود ادامه دهد و «شبکه آموزش» در آن ادغام شود.
۱۲. «شبکه ورزش» به عنوان شبکه موضوع‌محور «ورزش» در جغرافیای «ملی» به راه خود ادامه دهد.
۱۳. «شبکه جام‌جم» به عنوان شبکه مخاطب‌محور «فارسی‌زبان» در جغرافیای «جهانی» بازطراحی و به معاونت برون‌مرزی منتقل شود.
۱۴. «شبکه قرآن و معارف» به عنوان شبکه موضوع‌محور «هیأت‌های مذهبی» در جغرافیای «ملّی» بازطراحی شود.
این مدل آرایش رسانه‌ای، یک هسته اولیه ۱۲ شبکه‌ای را در جغرافیای «ملّی» براساس راهبرد بخش‌بندی مخاطب براساس بضاعت کنونی تلویزیون را در اختیار رسانه ملّی قرار خواهد داد که هم حافظ مخاطب کنونی و هم جامع موفقیت‌های چهل ساله صداوسیما است.
مجدداً تأکید می‌کنم راه‌اندازی شبکه‌های تلویزیونی جدید در شرایط انقباضی اقتصاد کشور، یک خطای راهبردی است و کمکی به افزایش مخاطب صداوسیما نخواهد کرد.
پی‌نوشت: منظور از بخش‌بندی مخاطب در جغرافیای «ملّی»، حذف برنامه‌های خارجی و انحصار پخش برنامه‌های ایرانی نیست؛ بلکه باید برنامه‌های جذاب ایرانی و خارجی مناسب کلّ ملت ایران از آن شبکه ملّی پخش شوند و نگاه تهران‌محور بر آن شبکه‌ها حاکم نباشد.