فردا 16 تیر 98 است. روزی که احتمالا سرنوشت برجام مشخص خواهد شد. در یک هفته اخیر اروپا با تمام بدعهدی خود نسبت به اجرا کردن اینستکس دست و پای عجیبی می زند. چرا که ایران هفته گذشته ذخایر اورانیوم خود را به بیشتر 300 کیلوگرم افزایش داد و قرار است فردا گام دوم را که عبور از مرز غنی‌سازی 3/67 درصد است بردارد.
ساعاتی تا اجرایی شدن این حکم نمانده است. پایگاه اطلاع رسانی دولت در این رابطه اعلام کرد: همزمان با پایان یافتن مهلت ۶۰ روزه ایران به کشورهای اروپایی، تصمیمات جدید کشورمان در خصوص کاهش تعهدات برجامی فردا در نشست خبری سخنگوی دولت با همراهی عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه و کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام می شود.
این روزها افکار عمومی به دلیل بالاگرفتن تنش ها میان ایران و آمریکا و کم کاری اروپا بسیار مشوش است اینکه چه خواهد شد؟ این نگرانی ها وقتی قوت گرفت که روز گذشته شورای حکام به درخواست آمریکا قرار است روز چهارشبه نشست اضطراری برگزار کند که از سوی کاظم غریب آبادی سفیر کشورمان در وین طنز تلخ تاریخ خواند شد.
کارشناسان حقوق بین‌الملل این روند را بسیار پیچیده می‌دانند که تاکنون نمونه مشابهی در جهان نداشته است. آمریکایی‌ها می‌خواهند بر اساس برجامی که از آن خارج شده‌اند پرونده‌ای را پیش ببرند یا می‌خواهند مانند سالهای قبل برجام با وزن‌کشی سیاسی فشارها بر آژانس برای فرستادن پرونده ایران به شورای امنیت را امتحان کنند>
با قطعنامه 2231 (تایید برجام) جمهوری اسلامی از ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل - ماده 41 (به معنی مجوز حمله نظامی به کشور نامبرده است) در سال 2015-1394 خارج شد. این وضعیت تنها به رای شورای حکام با کشورهای حق رای و تصمیم 16 تیرماه ایران بستگی دارد. برخی کشورهای اروپایی نزدیک به آمریکا هفته گذشته در واکنش به اولین گام اتمی ایران در تعهدات برجامی، تهدید کردند که اگر ایران به برجام باز نگردد پرونده در شورای امنیت به جریان خواهد افتاد.
روز گذشته علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در مصاحبه با پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری گفت: گام دوم نیز از شانزدهم تیرماه ۱۳۹۸ آغاز می‌شود و میزان غنی‌سازی اورانیوم از حد 3/67 درصد بیشتر خواهد شد و تا هر جایی که مورد نیاز فعالیت‌های صلح‌آمیز ما باشد، خواهد رسید. مثلا برای این که ما بتوانیم از اورانیوم در رآکتور بوشهر استفاده کنیم، باید غلظتش حدود ۵ درصد باشد و این کاملا یک هدف صلح‌آمیز است که ما از رآکتور ساخته‌شده‌ی مشترک ایران و روسیه برق استحصال کنیم. همچنین برای دیگر نیازمندی‌های عادی، صنعتی و انرژی کشور که کاملا برای ما حیاتی است. لذا این کار را ان‌شاءالله خواهیم کرد تا آن حدی که مصلحت بدانیم و برای کارهای صلح‌آمیز نیاز داشته باشیم.
این در حالی است که پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری امروز در نماهنگی موضع رهبر انقلاب را بازخوانی کرد. در گزیده اظهارات ایشان آمده است: در قضیه برجام، وظیفه ی اروپایی ها چه بود؟ خب یک فراداد هفت جانبه ای بسته شده بود- شش کشورو ایران این طرف؛ هفت کشور- یک طرف که آمریکا است خارج شد؛ وظیفه ی طرف های دیگر چه بود؟
وظیفه اروپایی ها این بود که می ایستادند در مقابل آمریکا ، می گفتند که ما به تعهدات خودمان پایبندیم، تعهد آنها این بود که تحریم ها به طور کلی برداشته بشود، باید محکم می ایستادند اما با بهانه های مختلف نایستادند. اروپا عملا از برجام خارج شده است.
این در حالی است که رئیس دستگاه دیپلماسی روز چهارشنبه 11 تیرماه پس از جلسه هیئت دولت تصریح کرد: درهیچ کدام از این تعهدات اینستکس یا ساز و کار مالی وجود ندارد، آنچه که وجود دارد ۱۱ تعهد است. اینستکس اگر عملیاتی شود مقدمه‌ای برای اجرای آن ۱۱ تعهد است.
وزیر امورخارجه اضافه کرد: اروپایی‌ها باید آن ۱۱ تعهد را انجام دهند، از آن ۱۱ تعهد اروپایی‌ها در چهارچوب خود برجام مواد ۱ تا ۳ ضمیمه را نگاه کنند. در ماده ۳ ضمیمه ۲ به طور صریح نوشته شده است. اینکه اروپا یک اقدامی کرده و یک قانونی را لغوکردهکافی نیست بلکه آثار آن قانون را باید نشان دهد.
ما به صراحت گفتیم اگر اروپا به برجام متعهد باشد ما هم به برجام متعهد خواهیم بود منتها همانطور که اروپا تعهداتش را انجام می‌دهد ما انجام می‌دهیم. ما از اروپایی‌ها می‌خواهیم که تعهدات‌شان را انجام دهند. تعهدات اروپا بسیار فراتر ازاینستکس است.
ظریف همچنین در گفتگو با نیویورک تایمز گفت: معتقدم برجام بهترین توافق ممکن در خصوص توافق هسته‌ای بود و هست. هیچ‌کدام از طرف‌ها از همه مولفه‌های این توافق خرسند نبودند، اما در آن به همه نگرانی‌های عمده همه طرف‌ها پرداخته شده بود.
وی اضافه کرد: همه طرف‌ها با چشمان باز نسبت به آنچه ممکن بود و آنچه ممکن نبود بر سر این توافق مذاکره کردند. از هیچ چیز غفلت نکردیم. این واقعیت را پذیرفتیم که نمی‌توانیم همه اختلافات را در این توافق حل کنیم و موافقت کردیم که آنها را کنار بگذاریم.
ظریف تأکید کرد: این هم مهم است که خاطرنشان کنیم برجام بر خلاف اظهارات علنی معترضان به آن در همه طرف‌ها، بر اعتماد بنا نشد، بلکه اساس آن درک علنی از بی‌اعتمادی‌های دوجانبه بود. به همین دلیل است که این توافق تا این حد مفصل و با جزئیات است.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در ادامه به بند ۳۶ برجام که ساز و کاری را برای حل مناقشات میان طرف‌ها در خصوص برجام تعبیه می‌کند، اشاره کرد و آن را شاهدی برای بنا شدن برجام بر اساس بی‌اعتمادی توصیف کرد.
وی گفت: بند ۳۶ برجام مثال روشنی است که نشان می‌دهد ما هنگام مذاکره این توافق کاملاً می‌دانستیم که نمی‌توانیم به تعهد غرب اعتماد کنیم.
وزیر امور خارجه ایران یادآوری کرد که ایران در حال حاضر با استناد به همین بند قصد دارد تعهداتش ذیل توافق هسته‌ای را به دلیل خروج آمریکا از آن کاهش دهد.
وزیر خارجه ایران در پاسخ به این سوال که آیا به اعتقاد او می‌توان توافق هسته‌ای را نجات داد گفت: ما تا وقتی که سایر طرف‌ها (اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه و چین) به این توافق متعهد باشند آن را رعایت خواهیم کرد. بقا یا زوال برجام به توانایی و اراده همه طرف‌ها برای سرمایه‌گذاری روی این تعهد بستگی دارد. به طور خلاصه، یک توافق چند جانبه را نمی‌توان به صورت یکجانبه اجرا کرد.
در همین حال رسانه های خبری جهان به تصمیم حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان چشم دوخته اند.
روزنامه یل سوله24 اوره ایتالیا در اینباره نوشت: [آقای] حسن روحانی، رئیس جمهور ایران اعلام کرد که از روز یکشنبه سطح تولید اورانیوم غنی شده افزایش خواهد یافت و نیز نیروگاه اراک بار دیگر راه اندازی خواهد شد. وی طی پیامی که از تلویزیون دولتی این کشور پخش شد به ذکر این موضوع پرداخت و گفت که میزان آن در هر صورت بیشتر از سقفی خواهد بود که در توافق سال 2015 سازمان ملل مقرر شده بود.
اداره کل رسانه های خارجی به نقل از کامرسانت روسیه نوشت: تهران به اتحادیه اروپا و امریکا اولتیماتوم داده است: یا این کشور از امکان صادرات نفتی، تضمن سرمایه گذاری ها، آزادی کشتی رانی و ارتباطات هوایی برخوردار می شود و یا، فعالیت راکتور آب سنگین در اراک را از سر می گیرد و از امکان تولید پلوتونیوم برخوردار می شود. این کشورها تا روز 7 ماه ژوئیه فرصت دارند تا پاسخ دهند. اتحادیه اروپا به امید نجات توافق هسته ای، اجرای سیستم اینستکس را آزمایش می کند. اما، برعکس، واشنگتن معتقد است که ایران با آتش بازی می کند. دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا، احتمال آغاز جنگ نظامی علیه ایران برای پایان دادن به جاه طلبی های هسته ای این کشور را رد نمی کند.
ایران برای ساخت بمب همین فردا تلاش نمی کند، بلکه خواستار برداشته شدن تحریم ها است
پایگاه خبری المانیتور به قلم علی واعظ ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران و استادیار دانشکده روابط خارجی دانشگاه جورج تاون و جرارد آرود ، سفیر سابق فرانسه در امریکا و مدیر کل امور سیاسی و امنیتی وزارت خارجه فرانسه. در آستانه 16 تیرماه نوشت: ایران روز دوشنبه، آگاهانه و برای نخستین بار از هنگام انعقاد برجام، مفاد مربوط به حفظ سطح ٣٠٠ کیلوگرم مورد توافق اورانیوم غنی شده را نقض کرد.
ترامپ مدعی شده بود که خروج امریکا از برجام به انعقاد توافق بهتری منجر خواهد شد، ولی چنین نشد و فرصت درحال ازدست رفتن است.
توافق برجام که به وسیله دیپلمات ها منعقد شد، از حمایت دانشمندان برخوردار بود و مورد اجماع جامعه جهانی قرار داشت، زیرا در عین حل و فصل مشکل برنامه هسته ای ایران، روابط میان ایران و امریکا را منعطف کرد- قدمت این تنش به چهل سال پیش پس از اشغال سفارت آمریکا در ایران باز می گردد.
تهران اکنون از سطح ذخیره مورد توافق اورانیوم غنی شده فراتر رفته است، زیرا هیچ کشوری از ترس تحریم های امریکا، جرات خریداری اورانیوم مازاد آن کشور را ندارد و ایران نیز دیگر مایل به مخلوط کردن آن با مواد خام نیست .
از منظر توافق منع گسترش هسته ای، هیچ نگرانی در این مورد وجود ندارد زیرا ایران نمی تواند بدون پیمودن چندین گام قابل رهگیری، این اورانیوم با عیار پائین را به نوع تسلیحاتی تبدیل و در ابتدا باید چهار یا پنج برابر این میزان، اورانیوم غنی شده تولید کند تا قادر به ساخت تنها یک بمب هسته ای باشد.
تهران دو سوم از سانتریفوژهای خود را به موجب برجام برچید و برای غنی سازی اورانیوم نوع تسلیحاتی باید چندین آبشار از سانتریفوژها را ایجاد کند و آنها را به مدت چندین ماه به چرخش اندازد.
نقض یکی از کم تبعات ترین مفاد برجام را همانند سرنگون کردن پهپاد امریکا از سوی ایران، می توان تنها واکنشی سنجیده برای وادار ساختن اعضای دیگر برجام برای مقابله با فشار حداکثری ترامپ دانست. منطق ایران صریح به نظر می رسد: اگر مقامات ایران با دولتی که سلاح به دست گرفته است با مذاکره موافقت کنند، این موافقت تنها در صورت دستیابی به موضع برتر از طریق احیای برنامه هسته ای خود خواهد بود.
امروز جهان در آستانه جنگ میان ایران و امریکا قرار دارد که تلفات انسانی قابل توجه، تهدید ائتلاف های راهبردی دیرینه و برهم زدن رژیم منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای را به همراه خواهد داشت.
فقط شلیک یک گلوله در سارایوو باعث شد اروپا وارد جنگ جهانی اول شود و خاورمیانه امروز نیز همان شرایط سال ١٩١٤ را سپری می کند.
اگر ترامپ قصد اجتناب از جنگی را دارد که خود می گوید خواستار وقوع آن نیست، باید مسیر را تغییر دهد او باید در مورد بسته لغو تحریم های امریکا ، معکوس شدن مسیر کاهش تعهدات ایران در برجام بیاندیشد .
اروپا نیز نقش مهمی برای ایفا کردن دارد. کاهش تعهدات ایران بر اساس برجام از سوی ایران سنجیده بود. واکنش اروپا نیز باید سنجیده باشد . اروپا باید حمایت خود را از برجام دو برابر کند.
رهبران واشنگتن و تهران در نهایت باید سیاست های حداکثری خود را کنار بگذارند و مشت های گره کرده خود را بگشایند و مذاکرات بدون پیش شرط را برای یافتن راه حل مورد توافق شروع کنند. در غیر این صورت، جنگی فاجعه بار روی خواهد داد که هزینه آن بسیار هنگفت و پیامدهای آن برای جهان در سال های آینده جبران ناپذیر خواهد بود.
