۲۲ آذر ۱۳۸۸ - ۰۹:۴۰

سوت پايان در ايستگاه آخر

کد خبر : ۳۵۳
کیهان نوشت:مجموعه اتفاقات روزهاي 16 و 17آذر حاوي پيام هاي بسياري در مورد تغيير مشخصات فضاي سياسي و اجتماعي ايران پس از انتخابات است، پيام هايي كه اگر به درستي درك شود، قاعدتا بايد ذهنيت و رفتار بسياري از بازيگران را دچار تحولات اساسي كند.
تحولات اين دو روز، قبل از هر چيز محصول هفته ها برنامه ريزي داخلي و خارجي پس از 13آبان بوده است. در داخل ايران، رئوس جريان فتنه عميقا به اين نتيجه رسيده بودند كه بايد هر طور شده آبروريزي 13آبان را جبران كنند و الا جنبش سبز براي هميشه خواهد مرد. بويژه براي آن بخش از اين جريان كه تصور مي كند حفظ شكاف ها و اختلاف هاي درون حكومت از هر چيزي مهم تر است، بوجود آوردن يك ناآرامي قابل اعتنا در تهران به دو دليل حياتي بود؛ اول اينكه، اين عده مدت هاست دريافته اند بدون وجود يك فشار مطمئن از پايين امكان چانه زني موثر در بالا وجود ندارد. دليل دوم هم اين است كه جريان فتنه مدت هاست بابت ميرا شدن حضور خياباني بدنه اجتماعي خود نگران است و از روز قدس به اين طرف دائما سعي كرده كاهش سبزهاي خياباني را به روش هاي مختلف توجيه كند و همه چيز را به آينده اي احاله بدهد كه اين جنبش در آن همه رقبا را مقهور خواهد كرد. براي اصلاح طلبان بسيار حياتي بود كه بتوانند با استفاده از جريان دانشجويي به عنوان فعال ترين بخش بدنه اجتماعي خود، در روز 16آذر حادثه اي بزرگ ايجاد كنند تا ثابت شود حرفهاي آنها در مورد زنده و رشد يابنده بودن جريان سبز، صرفا توجيه و دل خوش كنك نبوده است.
طرف خارجي هم براي مشاركت در اين برنامه ريزي- كه عمدتا از روش هاي رسانه اي و امنيتي انجام شد- دلايل خاص خود را داشت. آمريكايي ها اكنون در آستانه يك تصميم گيري دشوار درباره ايران هستند. يك راه پيش پاي آنها اين است كه با پذيرش كامل برنامه هسته اي ايران به عنوان يك برنامه تجاري پيشرفته، نگاه امنيتي خود به آن را كنار بگذارند و با خارج كردن برنامه هسته اي ايران از دستور كار مذاكرات آينده، براي جلب مشاركت ايران در حل گرفتاري هاي منطقه اي خود تلاش كنند. گزينه دوم پيش روي آمريكايي ها اما بر اين مبنا استوار است كه براي متوقف كردن ايران هنوز يك شانس ديگر هست و آن هم اين است كه جريان معترض در ايران كه ديدگاه هايي بسيار نزديك به غرب دارد آنقدر قوت بگيرد كه بتواند نظام را از درون مهار كند. آمريكايي ها عقيده دارند اگر اين شانس به اندازه كافي جدي باشد ارزش دارد كه با اعمال يك دور جديد از تحريم ها آن را تا سرحد امكان تقويت كنند. مدت هاست به نظر مي رسد غربي ها به اجتناب ناپذير بودن راه اول يقين كرده اند و تنها چيزي كه آنها را از نهايي كردن آن بازمي دارد اين است كه نمي توانند در اين باره تصميم بگيرند كه جريان سبز در ايران آنقدر قوي هست كه ارزش سرمايه گذاري داشته باشد يا نه. آمريكايي ها، هم از طريق تبديل كردن رسانه هاي خود به سازمان نرم تدارك آشوب و هم از راه گسيل تروريست به ايران براي پروژه «كشته سازي» (كه به صرفه ترين پروژه سرويس هاي اطلاعاتي غربي در ماه هاي گذشته عليه نظام بوده) سعي كردند از نااميد شدن اين آخرين اميد خود جلوگيري كنند و به خود دلداري بدهندكه راه نپذيرفتن ايران هسته اي هنوز مسدود نيست.
براي اين هر دو دسته، اتفاقات روزهاي 16 و 17آذر بايد سخت غيرمنتظره بوده باشد. براي فهم دقيق آنچه اين نوشته قصد دارد نتيجه بگيرد ابتدا توجه به يك تفكيك نظري مهم لازم است. اين تفكيك بر فهم تفاوت هاي دو مفهوم «سرمايه راي» و «سرمايه آشوب» استوار است. سرمايه راي اصلاح طلبان در تهران (اين بحث محدود به تهران است) همان بود كه روز 22خرداد پاي صندوق راي آمد. سرمايه آشوب آن بخشي از سرمايه راي- به اضافه يك جريان خارج از سبد راي- اصلاح طلبان است كه به دلايل مختلف از «اراده براندازي» گرفته تا «باور به تقلب» آنقدر راديكال شد كه هزينه ايستادن جلوي نظام و نافرماني در خيابان را پذيرفت. تمام برآوردهاي پس از انتخابات نشان مي دهد هم سرمايه راي و هم سرمايه آشوب اصلاح طلبان پس از انتخابات ريزش كرده و اگر از برخي پيچيدگي ها بگذريم اين نكته بديهي است كه شيب سقوط نمودار سرمايه آشوب اصلاح طلبان، از شيب سقوط نمودار سرمايه راي آنها بسيار بيشتر بوده است. همه آنها كه روز 22خرداد در تهران به ميرحسين موسوي و مهدي كروبي راي دادند، بعد از آن روز به عنوان آشوبگر به خيابان نيامدند. در بهترين حالت روز 25 خرداد 88 تعداد آشوبگران مضربي از هزار بود و پس از آن آنقدر سقوط كرد كه در روز 16آذر به مضربي از صد و در مواردي ده رسيد. آشكار شدن ماهيت واقعي موسوي به عنوان موجودي متوهم كه در مورد خط امامي و انقلابي بودن خود دروغ مي گويد، اثبات اين موضوع كه ادعاي تقلب دروغي بيش نبوده است، بالا رفتن هزينه حضور در خيابان، قطعي شدن اين موضوع كه حركت اعتراضي حتي از حيث رسيدن به حداقلي ترين اهداف خود بي نتيجه است و نهايتا از دست رفتن پشتوانه سياسي آشوب درون حكومت با آغاز موج آشتي از جانب سران فتنه، 5 عامل اصلي بوده است كه شتابي خارق العاده به ريزش سرمايه آشوب اصلاح طلبان داده است. تحليل رابطه ميان تغييرات نمودار سرمايه آشوب و سرمايه راي البته محتاج رسيدگي به پيچيدگي هاي بسياري است كه اينجا جاي آن نيست اما اين مقدار را ظاهرا خود سران اصلاح طلب هم قبول دارند كه وقتي سرمايه آشوب از دست رفته است، اصرار به تداوم حركت هاي خياباني كل جريان را بي منطق و فاقد خرد نشان خواهد داد و از اين طريق ممكن است سرمايه رايي هم كه در خانه نشسته است شروع به تجديدنظر در ديدگاههاي خود و ريزش تدريجي كند.
16 آذر احتمالا آخرين ايستگاهي است كه دسته دوم توانست نظر خود را غالب كند. برنامه هماهنگ اصلاح طلبان داخلي و دوستان بيروني شان اين بود كه در اين روز جنبش دانشجويي را تا حداكثر مقدار ممكن درون دانشگاه فعال كنند، خود در بيرون دانشگاه شبكه هاي اجتماعي ديگري را كه در اين سال ها در قالب پروژه «ايجاد اپوزيسيون حرفه اي» ساخته اند فعال كنند و بعد در موقعيتي مناسب اين دو جنبش را به هم پيوند بدهند و يك ناآرامي وسيع در تهران ايجاد كنند. اولين اشكال آنجا بروز كرد كه بر خلاف انتظار سران جريان فتنه جامعه دانشگاهي كشور - استاد و دانشجو - تقريبا هيچ اعتناي جدي به درخواست هاي التماس گونه آنها براي به هم ريختن دانشگاه ها در روز 16 آذر نكرد. در بهترين حالت عدد آشوبگران در هيچ كدام از دانشگاه هاي تهران به بيشتر از 1000 نفر نرسيد و تنها عده اي معدود كه حتي از بدبينانه ترين برآوردهاي اتاق فكر جريان فتنه هم پايين تر بود حاضر شدند نقش آپاچي را در دانشگاه ايفا كنند. عدم همراهي جامعه دانشگاهي با فتنه گران در حالي كه درون دانشگاه ديگر خبري از نيروهاي انتظامي و امنيتي نبود و نمي توانند ادعا كنند ترس مانع از حضور آنها شده، فقط يك معنا مي تواند داشته باشد و آن هم اين است كه پايگاه جريان فتنه در ميان دانشگاهيان - كه خود آن را فعال ترين بخش بدنه اجتماعي خود مي نامند - بسيار ضعيف تر از آن چيزي است كه ادعا مي شود و اين جريان به تدريج كه از 22 خرداد فاصله گرفته ايم به دليل اصرار بر هوچي گري و غيرمنطقي بودن هر چه بيشتر پايگاه خود را در ميان گروه هاي نخبه از دست داده است. نكته مهم تر اما هنوز مانده است. يك تئوري جاافتاده در ادبيات مربوط به پروژه شبكه سازي اجتماعي هست كه مي گويد جنبش دانشجويي زودتر از همه جنبش هاي اجتماعي فعال مي شود و جنبش هاي ديگر فعال نمي شوند مگر اينكه جنبش دانشجويي به آنها بپيوندد. در روز 16 آذر جنبش دانشجويي به آن معنا كه فتنه گران خواهان آن بودند به هيچ وجه فعال نشد بلكه برعكس نوعي خيزش دانشجويي در مسير عكس و در جهت دفاع از ارزش هاي اسلام و انقلاب شكل گرفت. در نتيجه، جنبش دانشجويي كه خود فعال نشد نمي توانست به ديگر جنبش هاي اجتماعي بپيوندد و به آنها انرژي بدهد. فتنه گران در روز 16 آذر همه تلاش خود را در اين راه كردند. در موارد متعدد گزارش هايي وجود داشت كه آشوبگران در چند دانشگاه تهران پشت نرده هاي دانشگاه يا جلوي سردر آن تجمع كرده اند يا حتي در مواردي براي چند دقيقه از دانشگاه خارج شدند به اين اميد كه بيرون دانشگاه هم تجمعي شكل بگيرد و به آنها بپيوندد و نهايتا بتوانند آشوب دانشگاهي را به آشوب شهري تبديل كنند ، اما حتي يك مورد از اين تحركات موفق نشد. علاوه بر اين، مطابق برخي اطلاعات موثق برخي سران فتنه در مكان هايي نزديك دانشگاه هاي تهران و اميركبير مستقر شده و منتظر بودند كه اگر آشوب هاي درون دانشگاه شعله ور شد و تعداد قابل توجهي از دانشگاهيان به آن پيوستند، آن وقت آنها هم از لانه هاي خود خارج شوند و با به راه انداختن تظاهرات خياباني به سمت دانشگاه ها شرايط را براي دست دادن آشوب هاي درون و بيرون دانشگاه مهيا كنند. با وجود همه اين مقدمات در بيرون دانشگاه هيچ اتفاقي نيفتاد. براي اولين بار از 22 خرداد 1388 و با اينكه حجم تبليغات انجام شده توسط همكاران خارجي جريان فتنه براي تحريك مردم تهران به تجمع در روز 16آذر چندين برابر موارد مشابه قبلي بود هيچ تجمعي هرچند كم رونق و كم تعداد بيرون دانشگاه شكل نگرفت و اساسا به همين دليل هم بود كه سران فتنه هيچ كدام به سمت دانشگاه نرفتند. كل ماجراي 16آذر با بي اعتنايي محسوس و معنادار مردم مواجه شد و همه چيز به همان آبروريزي درون دانشگاه محدود ماند. اين چيزي نيست كه كسي بتواند آن را تكذيب كند يا به تبليغات دولتي و حكومتي نسبتش دهد. موضوع آنقدر آشكار و غيرقابل كتمان بود كه حتي حرفه اي ترين رسانه هاي غربي را هم به اشتباه انداخت و آنها به اين دليل كه تصور مي كردند هر عكسي كه پرتعدادتر است لابد مربوط به معترضان است، عكس تجمع دانشجويان بسيجي را با آشوب گران اشتباه گرفتند و بي آنكه حتي لحظه اي فكر كنند در حال اشتباه هستند آن را به انضمام تحليل هايي پر آب و تاب منتشر كردند.
اينجاست كه مي توان نتيجه گرفت. براي نتيجه گيري يك تفكيك نظري ديگر هم البته لازم است. قبلا گفتيم كه براي فهم صحيح وضعيت فعلي بايد ميان سرمايه راي و سرمايه آشوب و نحوه تاثيرگذاري متقابل آنها بر هم تفكيك كرد. اكنون لازم است توجه كنيم كه سرمايه اجتماعي (راي يا آشوب) را به دو شكل مي توان مشاهده كرد: «خودانگيخته» يا «سازمان يافته» و ميان اين دو تفاوت مهمي وجود دارد. سرمايه اجتماعي خودانگيخته محصول مشاركت آگاهانه، خودجوش و بدون هدايت بيروني مردم در حمايت از يك گروه سياسي است در حالي كه سرمايه اجتماعي سازمان يافته، اساسا محصول برنامه ريزي، آموزش و هدايت مستمر يك هسته بيروني است. حوادث روزهاي 16 و 17 آذر(كه در 18آذر با وجود آنكه اين روز هم جزئي از برنامه بود، كاملا از بين رفت) به ما كمك مي كند به روشي ماتريسي دريابيم كه اصلاح طلبان در 5 ماه گذشته چه بلايي سر سرمايه اجتماعي خود آورده اند. سرمايه راي خودانگيخته اصلاح طلبان به دليل اشتباهات پي در پي آنها در ماه هاي گذشته اكنون در يك وضعيت كاملا بحراني است. سرمايه راي سازمان يافته آنها هم، اكنون وجود خارجي ندارد، هيچ وقت هم نداشته است. روزهاي 16 و 17 آذر نشان داد سرمايه آشوب خودانگيخته اصلاح طلبان به صفر رسيده چرا كه هيچ بخشي از مردم تهران به معدود آشوبگراني كه به حمايت آنها دل بسته بودند حتي نگاه هم نكرد. تنها چيزي كه اكنون براي اصلاح طلبان باقي مانده يك سرمايه آشوب سازمان يافته است كه اختيار آن را عمدتا گروه هاي تروريست مرتبط با سرويس هاي اطلاعاتي دشمن به همراه عده اي انگشت شمار در داخل به دست گرفته اند آن هم جز نمايش هاي مضحك و به وجود آوردن آبروريزي هاي پي در پي براي فتنه گران - كه بي ترديد در كاهش سرمايه راي آنها بسيار موثر است - هنر ديگري ندارد. اين بدترين خبر ممكن براي همه كساني است كه به جريان فتنه اميد بسته بودند. 16 آذر همانطور كه سران فتنه قبلا خود هم تاكيد كرده بودند به واقع ايستگاه آخر بود، ايستگاهي كه نشان داد مردم از فتنه گران بريده و آنها را به حال خود رها كرده اند و ته سبد جريان فتنه گر جز مشتي اراذل باقي نمانده است. آقاي موسوي و حاميانش طي ماه هاي آينده بايد خيلي چيزها را توضيح بدهند. اما در ميان همه آن سوال هاي مقدر، پاسخ يكي از آنها حتما شنيدي است: چگونه ظرف كمتر از 6 ماه بلايي چنين سهمگين سر سرمايه اجتماعي خود آوردند؟!
مهدي محمدي