عليرضا عبدالله
روسها و دوراهی "تهران-واشینگتن"
هفته گذشته در آستانه دیدار "باراک اوباما" و "دیمیتری مدودف"، رئیسان جمهور آمریکا و روسیه در نشست آسیا – اقیانوسیه در سنگاپور، "سرگئی اشماتکو" وزیر انرژی روسیه، در مورد زمان آغاز به کار نیروگاه اتمی بوشهر گفت که "برنامه اعلام شده راه اندازی این نیروگاه تا آخر سال 2009 عملی نخواهد شد". وی دلیل این تعویق را بروز برخی مشکلات و مسائل فنی عنوان کرد. این مقام روسی با این وجود تاکید کرد که روسیه به تعهدات خود در قبال تکمیل و راه اندازی نیروگاه بوشهر پایبند است.
این درحالی است که مسئول هسته‌ای روسیه در ماه فوریه گذشته اعلام کرده بود که طبق برنامه تا پایان سال 2009 نیروگاه اتمی بوشهر به اتمام خواهد رسید، اما این وعده مدام با تاخیر مواجه شده است.
در این میان، اوباما و مدودف در تازه ترین دیدارشان در سنگاپور به ایران هشدار دادند که زمان برای حل مناقشه هسته ای ایران از راه دیپلماتیک در حال از دست رفتن است.
اوباما مدعی شد: این، مایه تاسف است که ایران هنوز قادر نیست به آنچه او طرح خلاقانه جامعه جهانی برای کاستن از نگرانی ها درباره ماهیت برنامه هسته ای ایران خواند، پاسخ مثبت دهد.
رئیس جمهور روسیه نیز هشدار داد در صورتی که پیشرفتی در این زمینه به دست نیاید، راه های دیگری مد نظر قرار خواهند گرفت.
به گزارش وب سایت فارسی "بی بی سی"، مدودف مشخص نکرده که چه ابزاری مورد استفاده قرار خواهد گرفت اما تحلیلگران می گویند احتمال دارد تحریم های سفت و سخت تری علیه ایران وضع شود.
وی گفت: "هدف ما روشن است، یک برنامه هسته ای آشکار و شفاف به جای برنامه ای که مایه حساسیت و نگرانی سایرین شود."
مدودف با این حال افزود: او هنوز امیدوار است که ایران متقاعد شود اورانیوم غنی شده خود را برای تبدیل به سوخت هسته ای به روسیه بفرستد.
در این راستا، در رویدادی تقریبا همزمان با اعلام تاخیر در راه اندازی نیروگاه بوشهر از سوی مقامات روسی، "سرگئی ایوانف"، معاون نخست وزیر این کشور نیز از عدم تحویل سامانه موشکی اس 300 به ایران در مقطع کنونی سخن گفت.
وی چندی پیش اعلام کرد: که روسیه هم اکنون سیستم های دفاعی موشکی ضدهوایی اس-300 را به ایران عرضه نمی کند. به گزارش خبرگزاری ریانووستی روسیه، ایوانوف به خبرنگاران گفت: "چنین عرضه هایی در حال حاضر انجام نمی شوند".
با این موضعگیری های متناقض دولتمردان مسکو بود که مقامات ارشد نظامی ایران زبان به شکوه از بدقولی ها و بی مسئولیتی روس ها گشودند و برای چندمین بار آنها را به مفاد متن قرارداد همکاری دفاعی تهران و مسکو در زمینه فروش سامانه های موشکی اس 300 ارجاع دادند که با تاخیری 6 ماهه روبرو شده است.
سرلشکر فیروزآبادی، رییس ستاد کل نیروهای مسلح و عالی رتبه ترین مقام نظامی جمهوری اسلامی ایران با طرح این پرسش از روس ها که " چرا موشک های دفاعی اس 300 ارسال نمی شود؟ "، تصریح کرد: ما از دوستان روس در همسایه شمالی گله داریم.
وی با بیان اینکه " آیا استراتژیست های روسیه اهمیت ژئوپولتیک ایران را در امنیت روسیه در نظر نمی گیرند؟" ادامه داد: چرا باید موشک های دفاعی اس - 300 که با تفاهم دو دولت برای اقدامات دفاعی از ایران مورد توافق قرار گرفته است، مجوز ارسال دریافت نمی کند و بیش از 6 ماه است از وقت تحویل آن ها از طرف روس تخطی شده است. امیدواریم این یادآوری دوستان روسی را به تسریع در تحویل مورد قرار داد تشویق کند.
در این بین، وزیر دفاع نیز در چند موضعگیری جداگانه به طور تلویحی از تاخیر مسکو در اجرای این توافق نامه انتقاد کرد و گفت: در موضوع خرید "اس 300" با روسیه قرارداد داریم و فکر نمی‌کنیم برای طرف روسی مناسب باشد که در دنیا به عنوان یک همکار نامطمئن جلوه‌گر شود.
وی تاکید کرد: اگر روسیه نیز همینطور فکر کند باید به قرارداد خود عمل کرده و تحت تاثیر فشار صهیونیست‌ها قرار نگیرد، البته ما امیدواریم هرچه سریع تر این موضوع حل و فصل شود.
سردار احمد وحیدی در واکشنی دیگر تصریح کرد: انتظار ایران از روسیه تحویل به موقع سامانه اس 300 است و انتظار داریم طرف روسی به تعهداتش به موقع عمل کند.
وی با تاکید بر اینکه انتظار داریم طرف روسی به تعهداتش سر وقت مقرر شده عمل کند، یادآور شد: البته قرار شده طرف روسی این تاخیر را به حداقل رسانده و نسبت به تعهدات خود سریعتر عمل کند.
البته این پایان ماجرا نبود، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز به جمع منتقدان راهبرد دفاعی و هسته ای روسیه در قبال جمهوری اسلامی پیوستند و از زبان رییس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس هشتم اعلام کردند: "بحث هایی که در رابطه با اس 300 مطرح می شود اگر موضع رسمی روسیه باشد نشان دهنده فصل جدیدی از بدقولی آنهاست."
حشمت الله فلاحت پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز اظهار داشت: مقامات روسی یکبار یگر ایران را به بهای بالاتر به امریکایی ها فروختند.
عوض حیدرپور، دیگر عضو این کمیسیون هم بدقولی روسها برای تحویل سامانه موشکی اس 300 به کشورمان را ناشی از استوار نبودن حکومت روسیه به مبانی اخلاقی و دینی و همچنین فشارهای استکبار جهانی خواند.
به گزارش خبرگزاری ها، آغاز ماجرای خرید موشک های روسی اس 300 از سوی ایران به اوایل سال 84 باز می گردد؛ زمانی که همکاری تهران و مسکو در زمینه نظامی و فنی رشد وسیعی یافت و در همین سال تهران خواهان کمک روسیه برای ایجاد یک سامانه دفاع موشکی شد.
در همان زمان بود که مسکو استفاده از سامانه اس 300 را برای دفاع از تهران و 4 منطقه دیگر شامل مرکز صنعتی اصفهان، پایگاه اصلی نیروی دریایی در بندرعباس، نیروگاه بوشهر و پایانه‌های نفتی آبادان و خرمشهر، را به طرف ایرانی پیشنهاد کرد.
سامانه اس 300 به دلیل ویژگی های خاصی که دارد یکی از پیشرفته ترین سیستم های دفاع موشکی در جهان به حساب می آید، این موشک بر خلاف موشک های "تور ام یک" که دو ساله پیش از سوی این کشور تحویل ایران شده بود و برد آن محدود به 12 کیلومتر است و فقط قادر به شناسایی و انهدام اهداف تا ارتفاع 6 کیلومتری است، توانایی سرنگونی هواپیماهای جنگنده و موشک های کروز در شعاع 145کیلومتری را داراست و تا ارتفاع 27 کیلومتری هم می تواند اهداف پروازی را مورد هدف قرار دهد. برد این موشک‌ها به 300 کیلومتر می‌رسد و یک سیستم دفاع هوایی با توان کار بالاست که در هر نوع شرایط آب وهوایی قابلیت عملیاتی شدن دارد و توانایی حمله به هواپیما با مانور بالا، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک و هر هدفی را داراست که دارای سرعت بالا باشد.
روسها مدعی اند این سیستم دفاعی، توانایی مقابله با سیستم موشک‌های پاتریوت آمریکایی را داراست.
به نوشته ریانووستی، سیستم های اس- 300 ویژه دفاع از موسسات صنعتی، نهادهای دولتی، پایگاه های نظامی و مقرهای فرماندهی در برابر حملات هوایی و فضایی دشمن هستند. این سیستم قادر به نابودسازی اهداف بالستیک بوده و از قابلیت واردسازی ضربه به اهداف زمینی نیز برخوردار است. تازه ترین مدل سیستم اس- 300 می تواند هواپیماهای دشمن را در فاصله 150 کیلومتری و ارتفاع 27 کیلومتری نابود کند.
خصوصیات منحصر به فرد موشک ها اس 300 باعث شد که مقامات رژیم صهیونیستی بیشترین واکنش ها را در مقابله با خرید این سامانه از سوی تهران نشان دهند . در یکسال اخیر مقامات تل آویو در سفرهای رسمی آشکار و حتی محرمانه به مسکو – که تازه ترین این سفرها سه ماه گذشته توسط بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر افراطی اسراییل انجام شد – فشارهای زیادی را به مقام های کرملین برای امتناع از تحویل این سامانه های پیشرفته موشکی به ایران اعمال کرده اند.
تحلیل و تبیین مولفه های تاثیرگذار در رفتار روسیه با ایران و چرایی این برخوردها، هدف اصلی این نوشتار است که جز با توجه به زمینه یا بافت (Context ) اصلی این رویداد و تحولات مرتبط با آن در چارچوب مناسبات قدرت در سطح جهانی امکان پذیر نیست.
* ترسیم زمینه (بافت) کنونی
1) اراده سیاسی مقامات کاخ سفید و کرملین در رفع چالش ها و تعارض های بین المللی موجود در مسیر روابط دو کشور با تمرکز ویژه بر موضوع سپر دفاع ضدموشکی آمریکا
دولت باراک اوباما در اواسط شهریورماه گذشته اعلام کرد که از برنامه خود در ارتباط با استقرار سیستم دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک صرفنظر کرده و سامانه موشکی جدیدی را جایگزین آن خواهد کرد که به گفته پنتاگون موثرتر از سیستم قبلی است.
رییس جمهوری آمریکا در آن مقطع با بیان اینکه "تصمیم وی برای انصراف از اجرای برنامه دفاع موشکی در اروپا، به دلیل مخالفت روسیه نبوده است،" تاکید کرد: البته اگر تصمیم جدید ما سبب شود که روسیه با ما در زمینه مقابله با تهدید موشک های بالیستیکی ایران یا برنامه هسته ای این کشور، همکاری موثرتری داشته باشد، این به نفع ما خواهد بود.
به باور صاحبنظران مسایل نظامی، دو تحول مهم زمینه ساز اتخاذ این تصمیم بوده است: نخست، تمایل اوباما برای نشان دادن اینکه در عمل خواهان ایجاد تغییر در سیاست خارجی امریکا در قبال روسیه است و دوم؛ بهره مندی از همکاری روسیه برای وارد آوردن فشار بیشتر به ایران.
برخی ناظران آگاه نیز معتقدند، اعلام تصمیم تازه اوباما احتمالا حکایت از توافق پنهانی سه جانبه میان روسیه، آمریکا و اسراییل بر سر مساله ایران دارد، چرا که اعلام این تصمیم به صورت آشکارا متعاقب سفر محرمانه نتانیاهو به روسیه و مذاکرات وی با مدودف و پوتین صورت می گیرد.
این در حالیست که اوباما با تصمیم تازه خود، تنها سیستم دفاع موشکی خود را "تغییر شکل" داده است. این تغییر شکلی نه ماهوی ظاهرا براساس ارزیابی های جدید دولت آمریکا از توانمندی های موشکی ایران صورت گرفته است.
در واقع، دولت اوباما در واقع از استقرار سیستم دفاع موشکی خود در اروپا صرف نظر نکرده است، بلکه تنها دیدگاه دولت قبلی در ارتباط با تهدید موشکی ایران و معنای آن برای کشورهای اروپایی را از بین می برد. ایده قدیمی در این باره این بود که ایران تمام تلاش خود را می‌کند تا موشک‌های بالیستیک دور بردی را که قابلیت اصابت به اروپا و امریکا را داشته باشد، بسازد، هرچند که چنین موشک‌هایی را در زرادخانه خود ندارد. بنابراین در ابتدا تمام تلاش دولت‌های امریکا بر این پایه بود تا رادارهایی را که قابلیت مقابله با این موشک‌های دور برد را دارند به کار گیرد.
دیدگاه جدید این است که ایران پیشرفت چندانی در زمینه موشک‌های دور برد نداشته و پیش‌بینی می‌شود که ایران پیشرفت بیشتری در زمینه موشک‌هایی با برد نزدیک و متوسط دارد که این نوع موشک‌ها بیشتر اروپا و کشورهای آسیایی را تهدید می‌کنند.
بنابراین اوباما برنامه خود را در ارتباط با سیستم دفاع موشکی برای مقابله با موشک‌های دور برد ایرانی تغییر داد و سیستمی را جایگزین آن کرد که به گفته پنتاگون موثرتر از سیستم قبلی است. هرچند که تغییر نیز یک ریسک بزرگ به شمار می‌رود اما آنچه بوش نیز درصدد آن بود نیز از خطر به دور نبود.
نکته قابل تامل این است که آمریکا با تغییر شکلی – و نه ماهوی – طرح سپر دفاع ضد موشکی جورج بوش بدنبال استقرار سیستم های جدید در ترکیه و اسراییل که از لحاظ موقعیت جغرافیایی بسیار نزدیک تر از جمهوری چک و لهستان به ایران است، می باشد.
از نگاه استراتژیست ها، این اقدام کم سابقه آمریکایی ها، نقطه عطفی در روابط واشنگتن – مسکو در دوران پسا جنگ سرد ارزیابی می شود که می تواند تا حد زیادی از تعارض ها و موانع موجود در گسترش روابط دو کشور بکاهد و مناسبات روسیه با کشورهای دیگر از جمله جمهوری اسلامی ایران را با تحولات و نوساناتی عمیق روبرو سازد.
2) شکل گیری روندهای معطوف به گسترش همکاری های نظامی و منطقه ای روسی – عربی با تاکید ویژه بر عربستان سعودی
با توافقات پنهانی اواخر تابستان دیمیتری مدودف، رییس جمهوری روسیه با بنیامین نتانیاهو در مسکو که پس از تکذیب های چندباره دو طرف بالاخره از سوی کرملین وشخص مدودف تایید شد، شواهد موجود از بازی جدید روسیه در اجرای موافقتنامه های همکاری های دفاعی و نظامی متعارف با جمهوری اسلامی ایران حکایت دارد.
در این میان، مطرح کردن نام عربستان سعودی به عنوان مشتری بالقوه و البته با قیمت بیشتر برای محموله های موشکی پیشرفته ساخت روسیه همچون "اس 300" و "اس 400" که در روزنامه ها و خبرگزاری های رسمی و نیمه رسمی مسکو نیز بازتاب یافت، نشان از بروز تحولاتی تازه و تاثیرگذار بر روند همکاری های تهران و مسکو در زمینه دفاعی و نظامی دارد.
ریانووستی، خبرگزاری رسمی روسیه چندی پیش نوشت: در صورتیکه مسکو از عرضه مجموعه های موشکی ضدهوایی اس - 300 به ایران امتناع کند، عربستان سعودی از روسیه محموله بزرگ تسلیحات خریداری خواهد کرد.
ریانووستی افزود: صحبت درباره عرضه تسلیحات روسی به مبلغ دو میلیارد دلار است که این مبلغ در آینده می تواند به 7 میلیارد دلار نیز برسد. شمار تسلیحاتی که در آینده ریاض می تواند خریداری کند، از مدرن ترین سیستم های دفاع ضدهوایی اس - 400 می باشد.
البته روس ها هرگونه ارتباط میان تاخیر در تحویل این سامانه ها به ایران با مساله فروش مجموعه های موشکی "اس 300" و "اس 400" به عربستان سعودی را تکذیب کرده و اعلام کرده اند: عدم عرضه اس 300 به ایران ربطی به روابط با عربستان ندارد!
در این میان، این مساله از دو زاویه قابل بررسی است:
از یکسو، توجه به این مهم ضروری است که برخی اقدامات و تحرکاتی که گاه و بیگاه از سوی برخی کشورها و مقامات عرب منطقه علیه جمهوری اسلامی ایران انجام می شود، تاثیر پذیری آنها از راهبرد تبلیغاتی اسراییلی – غربی "ایران هراسی" می باشد. تحرکات سران سعودی و شیطنت های آنها در روند همکاری های متعارف نظامی تهران و مسکو نیز در چارچوب این راهبرد کلی قابل طرح و بررسی است. این فضا سازی ها و اقدامات بویژه همزمان با رزمایش ها و دستاوردهای مختلف دفاعی جمهوری اسلامی ایران شدت بیشتری به خود گرفته و می گیرد.
در حالیکه جمهوری اسلامی ایران بارها و در صحنه ها و عرصه های مختلف ثابت کرده همواره دوست همسایگان خود بوده و پیشرفت هایی که در سال های اخیر در عرصه های علمی، فنی، هسته ای، نظامی و دفاعی بدست آورده است علیه هیچ یک از این کشورها نیست.
از سوی دیگر، پاسخ مدودف به درخواست های مقام های رژیم صهیونیستی و ایالات متحده آمریکا مبنی بر امتناع روسیه از فروش این موشک ها به ایران، به شیمون پرز رئیس جمهور رژیم صهیونیستی گفت که بار دیگر این مسئله را بررسی خواهیم کرد.
به باور ناظران آگاه، تحلیل این پاسخ این است که روسها برای رضایت نسبی اسرائیل این امید را در آنها ایجاد کرده‌اند که بار دیگر موضوع را بررسی خواهند کرد و البته همین بررسی تحویل احتمالی این موشک‌ها به ایران را با تأخیر روبه‌رو خواهد کرد و از دیگر سو، پاسخ قاطعی مبنی بر جلوگیری از فروش این موشک‌ها نیز نداده اند؛ موضوعی که برای ایران می‌تواند پیام امیدبخشی مبنی بر انجام این معامله در آینده باشد.
همچنین روس ها از این رهگذر سعی دارند با برجسته سازی مداوم و در دستور کار قرار دادن ویژه مساله فروش "اس 300" به ایران برای بازاریابی منطقه ای و جهانی از یکسو و استفاده از آن در چانه زنی های دیپلماتیک با غرب درمسایل مختلف منطقه ای همچون خاورمیانه و آسیای میانه و قفقاز بهره برداری نمایند.
3) اعمال فشار گسترده آمریکا بر روسیه در قبال مسائل هسته ای و موشکی ایران
از زمان طرح مساله هسته ای ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 1381 و پس از آن ارجاع این مساله به شورای امنیت سازمان ملل متحد، آمریکایی ها همواره از نوع نگاه راهبردی روسیه به پرونده هسته ای ایران انتقاد داشته اند که با طرح قراردادهای مربوط به همکاری های دفاعی و نظامی مسکو با تهران بویژه در عرصه موشکی (تور.ام.یک و اس 300" دامنه این انتقادها فراتر رفته و تا حد زیادی جنبه درگیری ها لفظی به خود گرفته است.
در موضوع هسته ای، هرچند دستاورد دیپلماسی روسیه در برابر ایران در مقاطعی به صورت موقت از تشدید تحریم ها علیه تهران جلوگیری کرده اما برآیند کلی این دیپلماسی پیامدی جز ارجاع مساله به شورای امنیت و سپس صدور سه قطعنامه تحریم آمیز ضد ایران نداشته است. با این حال، آمریکایی ها در چارچوب دیپلماسی هسته ای خود که همواره ایران را ناقض تعهدات بین المللی و خواهان دستیابی به تسلیحات هسته ای معرفی کرده و در چارچوب آن هرگونه همکاری شفاف و گسترده با آژانس را کف توقعات به زعم آنها جامعه جهانی از این کشور می داند، از عدم همکاری کامل و تام روسیه و چین با اردوگاه کشورهای غربی به رهبری واشنگتن در این مقوله ناخرسند هستند و گاه و بیگاه با تشدید تهدیدهای دیپلماتیک، از مسکو (و پکن) می خواهند که با آمریکا همراهی کامل نشان دهد. تسری دامنه این ناخرسندی به حوزه مباحث دفاعی و موشکی شکل دیگری به خود می گیرد که مقامات کرملین هرگز نخواسته اند در این حوزه نیز اهداف راهبردی آمریکا را به چالش کشیده و خود را از برخی امتیازات اقتصادی و راهبردی محروم کنند.
از این منظر، فشارهای سیاسی و اقتصادی غرب در شکل استفاده از اهرمهای اقتصادی در قطع کمک به روسیه و تحریم شرکت های طرف قرارداد با بخش های مختلف نظامی و اقتصادی ایران موجب شده است روسها برای رابطه هسته ای و نظامی خود با ایران محدودیت هایی را قایل شوند. به عنوان مثال روسیه به فروش تسلیحات با کیفیت پایین به ایران مبادرت می ورزد و یا بر سر عقد قرارداد فروش تسلیحات نظامی محدودیت قایل می شود.
در این میان، شواهد تاریخی و بررسی عملکرد روسها در خاورمیانه- بویژه در قضیه حمله آمریکا به رژیم صدام حسین ، به عنوان متحد نزدیک مسکو- نشان می دهد که در شرایط بحرانی نمی توان به حمایت سیاسی و نظامی روسها برای مقابله با تهاجم آمریکا امیدوار بود. چرا که روسیه بدلیل وابستگی های اقتصادی در شرایط فعلی برای نجات از بحران فعلی و بازسازی اقتصادی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی شدیدا به غرب به ویژه آمریکا چشم دوخته است. از این رو، محدوده روابط ایران و روسیه مشخص است. روسها در نگرش روابط با ایران ملاحظات سیاسی و نظامی آمریکا را مدنظر خواهند داشت، لذا باید گفت گرچه روسها از همکاریهای اقتصادی و نظامی با ایران استقبال می کنند ولی مرزی برای آن قائل هستند و نمی خواهند با گسترش روابط میان دو کشور به روابط مسکو _ واشنگتن آسیبی جدی وارد سازند. تنها انتظاری که می توان داشت آن است که روسها در بهترین وضعیت ممکن تحت ملاحظاتی از حق وتوی خود در شورای امنیت به نفع ایران استفاده کنند. مسلما در این امر نیز روسها با احتیاط عمل خواهند کرد، از این رو به نظر می رسد نگاه روسیه به روابط با ایران بیشتر تاکتیکی باشد تا استراتژیک.
4) تداوم نگاه راهبردی روسیه به مساله ایران به عنوان یک برگ برنده در برابر غرب برای کسب امتیازات فراوان سیاسی، امنیتی و اقتصادی
در ادامه موارد یاد شده، نوع نگاه "امتیاز محور" روسیه به مسائل مرتبط با حوزه ایران در مقابل آمریکا و غرب حائز اهمیت فراوانی است.
روسیه از بالا رفتن تنش میان ایران و کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا، مطلع است و خواهان بهره‌گرفتن از این فرصت برای، اثبات جایگاه خود در معادلات منطقه است. باید پذیرفت، روسیه مانند سایر بازیگران بین‌المللی از منظر منافع ملی کشورش، به جریانات منطقه ای می نگرد. این مهم در اظهارنظر اخیر یک کارشناس روسی که در خبرگزاری ریانووستی نیز نمود یافته، مورد تاکید قرار گرفته است.
"الکساندر سوتنیچنکو" کارشناس مرکز مطالعه خاور نزدیک نیز می گوید: "مسکو سعی دارد بین آمریکا و ایران مانور دهد و علامت هایی متضاد می فرستد، تصمیم گیری نهایی را به درازا می کشاند و می ترسد که مبادا از یک سو به سویی دیگر رود و روابط با دیگری خراب شود. اما هم در ایران و هم در غرب از انتظار اینکه چه زمانی روسیه این را تعیین می کند، خسته شده اند".
"رجب صفروف" مدیر کل مرکز مطالعات ایران معاصر معتقد است: "پس از امتناع آمریکا از استقرار تجهیزات سپر ضدموشکی خود در اروپا و نزدیک سازی مواضع دو کشور در رابطه با قرارداد جدید کاهش تسلیحات تهاجمی استراتژیک، روسیه آماده امتناع از بیطرفی در مسئله ایران و ایستادن در جهت غرب است."
5) استفاده از اهرم فشار قراردادهای موشکی در پیشبرد اهداف هسته ای همسو با غرب در جهت متقاعد سازی تهران به پذیرش طرح پیشنهادی آژانس مبنی بر تبادل سوخت هسته ای
واکاوی دیپلماسی هسته ای روسیه در سالهای اخیر به خوبی این مدعا را اثبات می کند که این عضو دائم شورای امنیت به هیچ وجه تمایل ندارد قبل از اینکه وضعیت پرونده هسته‌ای ایران مشخص شود، تعهدات خود را در مورد نیروگاه بوشهر انجام دهد. هرچند که اهداف راهبردی و سیاسی خود را در پس اشکالات و دلایل فنی و تکنیکی پنهان کرده باشد.
شانه خالی کردن چند باره روس ها از تعهدات خود در راه اندازی نیروگاه بوشهر پس از دیدار هفته گذشته مدودف با اوباما شکلی جدی به خود گرفته است. با تهدیدها و هشدارهای آمریکا در این خصوص، روسیه نیز تا یک ماه گذشته با تشدید تحریم ها علیه ایران مخالفت می ورزید، اکنون عدم پاسخ ایران به پیشنهاد اخیر محمد البرادعی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی موسوم به طرح "تبادل سوخت هسته ای" را زمینه ساز تصویب قطعنامه تحریم آمیز دیگری علیه ایران ارزیابی کرده است.
طبق پیشنهاد اخیر مطرح شده از سوی البرادعی، اورانیوم غنی شده با درصد اندک ایران برای ادامه روند غنی سازی ابتدا به روسیه و سپس برای نظارت بیشتر به فرانسه انتقال یافته و پس از غنی سازی به تهران تحویل داده می شود تا به عنوان سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی این کشور به کار رود. در مقابل، ایران نیز باید 80 درصد اورانیومی را که تاکنون در داخل کشور غنی سازی کرده است به آژانس تحویل دهد. البته آژانس ترکیه را نیز به عنوان گزینه جایگزین فرانسه در قالب این طرح پیشنهاد داده است.
ایران هنوز جواب نهایی و رسمی به طرح تبادل سوخت البرادعی نداده اما برخی مقام های ایرانی پیشنهاد نگهداری اورانیم غنی شده در کشور ثالت تحت نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی را رد کرده اند.
از نگاه تحلیلگران، توجه به این امر نیز مهم است که حزب روسیه متحد که «مدودف» و «پوتین» را به قدرت رساند از یک سو ارتباط با ایران را با در نظر گرفتن ملاحظاتی در سیاست‌های خود دارد و هم گرایش و نزدیکی به آمریکا وغرب را. با در نظر گرفتن این مسئله چندان دور از ذهن نیست که روسها بخاطر ارتباط خود با غرب راه‌اندازی نیروگاه بوشهر را برای حل پرونده هسته‌ای به تأخیر بیندازند.
در واقع روسیه نشان داده است تا زمانی که منافع ملی‌اش تحت تأثیر قرار نگرفته است موضعگیری بهتری در قبال ایران و یا سایر کشورهای دیگر داشته است.
این در حالی است که روسیه همواره به ادامه مذاکرات و راهکارهای دیپلماتیک در قبال ایران نیز تأکید داشته است اما مقامات این کشور در گفت‌وگو با آمریکایی‌ها گزینه تحریم را هم مد نظر داشتند.
این تغییر موضع روسیه در گفتار و همچنین تاخیر آنها در صحنه عملیاتی راه اندازی نیروگاه بوشهر در چارچوب فوق قابل بررسی است.
* فرجام سخن:
به هر رو، از یکسو، تعویق مکرر راه اندازی نیروگاه بوشهر و تاخیر چند ماهه در تحویل سامانه های موشکی اس 300 به ایران ، بی اعتمادی به روسها را در میان افکار عمومی ایران تشدید کرده است. این در حالیست که افکار عمومی ایران از یک بی اعتمادی تاریخی نسبت به روسیه رنج می برد .
از سویی دیگر، در فضایی که جمهوری اسلامی ایران و روسیه به سوی برقراری یک روابط استراتژیک و راهبردی حرکت می‌کنند، عدم انجام تعهدات طرفینی می‌تواند آسیب جدی به روابط وارد کند.
به نظر می‌رسد که همواره نگاه جمهوری اسلامی ایران به روسیه با توجه به نگرش ایران به ساختار قدرت در عرصه بین المللی و تقویت نظام چند قطبی در مقابل دنیای تک قطبی، وجود یک روسیه تاثیرگذار و قدرتمند در عرصه بین‌المللی بوده است نه یک روسیه تاثیرپذیر و دنباله‌رو. تداوم روند موجود در همکاری های هسته ای و دفاعی مسکو و تهران، آسیبی جدی به شان و جایگاه بین المللی روسیه وارد می سازد. از این رو، مسئولان روسی باید در سیاست های اخیر خود تجدید نظر کرده و یک تصمیم جدی و عقلانی مبتنی بر انجام تعهدات را اتخاذ نمایند.
* دانشجوی دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
