انحراف در سینما تا به کجا؟!

انگار قرار نيست سينما چند روز هم كه شده روي خوش به خودش ببيند. اوايل سال بود كه آن دو فيلم تاثير خودشان را گذاشتند و بعد از چند هفته بالاخره جمع شدند و حالا هم... . اداره كل نظارت و ارزشيابي واقعا دارد چه كار مي كند؟ "خوابم مياد" از كجا مجوز اكران گرفته است؟ آيا با اين فيلم حرفي براي گفتن مي ماند؟ نقد زير را بخوانيد تا كل ماجرا دستتان بيايد:

معلمي به نام رضا(رضا عطاران) با پدر (ناصر گيتي جاه) و مادرش (اكبر عبدي) در خانه اي مخروبه زندگي مي كند او ۳۹ ساله است و هنوز نتوانسته با زنان ارتباط برقرار كند. در اتفاقي ناخواسته، عاشقِ دختري(مريلا زارعي) پاستيل فروش مي شود. دختري كه خواهرش نيازمند كليه است. دختر، رضا را ترغيب مي كند كه دست به دزدي بزنند تا مشكلات خويش را حل نمايند.

«خوابم مي آد»، نخستين فيلم بلند ۳۵ ميلي متري رضا عطاران است. او سابقاً در تلويزيون كارگردانيِ چند سريال سيب خنده، قطار ابدي، كوچه اقاقيا، متهم گريخت، بزنگاه، ترش و شيرين، خانه به دوش را كارگرداني و در فيلمهاي سينمايي اي چون، سيندرلا، هوو، تيغ زن، قرنطينه، خروس جنگي، توفيق اجباري، تسويه حساب، هفت و پنج دقيقه، صندلي خالي، آقاي هفت رنگ، نيش زنبور، از ما بهترون، بعداز ظهر سگي سگي، ورود آقايان ممنوع، هرچي خدا بخواد، اخلاقتو خوب كن، اسب حيوان نجيبي است در نقش بازيگر، ايفاي نقش نموده است. تهيه كننده اين فيلم رضا تختكشيان است كه سال ها تهيه كنندگي فيلم هاي حوزۀ هنــري را برعهده داشتـه اسـت. او پـس از تـرك حـوزه با تشكيـل آفتاب نگاران هنر، كار خود را در سينما ادامه داد. پس از اين مقدمه ي كوتاه به تحليل فيلم مي پردازيم.

«خوابم مي آد» فيلمي ضد قصه، با ساختار اَبزورد(پوچ گرا) و نهليستي است. در ابتداي فيلم صداي رضا را بر روي فيلم شاهديم كه در ارتباط با خواب و فرآيند آن سخن گفته و به گونه اي وحشت صادق هدايت را (بوف كور) در آغاز فيلم حس مي كنيم. رضا گويا از خواب هم نگران است و دلواپس آن است كه مبادا از خواب بيدار نشود. كارگردان با نشان دادن كتاب (بيگانه) بر پوچ و نهيلستي بودن اين اثر تاكيد مي كند.

فيلم ادعاي فلسفي كه با ساير فيلم ها متفاوت است را دارد. رضا در زيرپشه بندي خوابيده و پنكه اي در حال خنك كردنش اســت. بر روي اين صحنه صــداي رضــا را مي شنويم و دوربين از پله ها به طبقه ي پايين رفته و خانمي را در طبقه ي پايين با چادر نماز شاهديم كه نقش مادر خانواده را اكبر عبدي بازي مي كند. اين صحنه از آن جهت جالب است كه اولين قاب دوربين با چادر نماز است كه گويا از روي سجاده برخاسته، سپس دوربين به سوي دستشويي رفته و پدر خانواده را شاهديم كه از مستراح بيرون آمده و دستان خود را با صابون شست و شو نمي كند. مادر با چادر نماز صابون را برداشته و از او مي پرسد كه اين صابون را براي چه آنجا گذاشته ام؟

وي به اين كارِ پدر اعتراض مي كند و به اين ترتيب دستشويي و مستراح از اول با چادر نماز در قاب دوربين نمايان مي شود. در اين فيلم شايد نزديك به ۱۲ صحنه توالت رفتن و قضاي حاجت را به تصوير مي كشد. از پسرك همسايه كه در پشت ديوار هر دفعه ادرار مي كند و مي رود گرفته تا كوچه و خانه اي كه توالت است. همه چيز با اين معيار مورد سنجش قرار مي گيرد. تصوير بارها رضا عطاران را داخل مستراح نشان داده كه برپشت در، عكس خواننده اي به نام بَسَنتي قرار دارد.

در اين فيلم صحنه هايي وجود دارد كه از بالا دوربين رضا عطاران را در حال نشستن روي مستراح نشان مي دهد كه گويا خود را تكان مي دهد. به اين معنا كه... .
به گونه اي دنيا دستشويي است چرا كه وقتي در سكانس اوليه در توالت عكس بَسَنتي نصب شده است چنين عكسي در قاب آخر فيلم، آنجا كه خودروي رضا در حال سقوط به دره است نيز در داخل صندوق عقب ديده مي شود. به عبارتي آنگاه كه عكس بَسَنتي نماي دستشويي مي شود، همين عكس در صندوقِ عقبِ خودروي رضا به هنگام سقوط در دره مشاهده مي شود.

در «خوابم مي آد» چند اِلمان كليدي وجود دارد. ۱ـ خواب و خواب زدگي و رويا و مردمِ گيجِ خواب زده ۲ـ فعلي بـه نــام قضاي حاجـت يا دستشويي و هر چيــزي كه به آن ارتباط داشته باشـد ۳ـ مفهومي به نام زن و عشق جنسي به آن، در اين فيلم عشق رُمانتيك وجود ندارد بلكه همۀ عشق ها جنسي است.۴ـ موسيقي مبتذل زمان طاغوتي قبل و بعد از انقلاب(غيرمجاز) و غربي در اين فيلم اين نوع موسيقي ها درحد اشباع شنيده مي شود. كارگردان به كرات از موسيقي هاي راك و موسيقي هاي غيرمجاز آن سوي آبها استفاده مي كند. ۵ـ حرفهاي ركيك و دو پهلوي جنسي كه به كــرات در فيلــم شنيــده مي شود ۶ـ پوشيدن لباس زنانه توسط يك مرد بازيگر و شكستن حريمي كه تاكنون اتفاق نيافتاده است. در فيلم «آدم برفي» مردي را گريم مي كنند و ادعا مي شود كه اين بازيگر زن است اما در اين فيلم از ابتدا نشان داده نشده كه مردي را گريم مي كنند. بلكــه زني را به تصويــر مي كشد كه مخاطب مي داند مرد است خيلي از حريم ها شكسته مي شود. او به شوهر دست مي زند، شوخي دستي و زباني مي كند، به شوهر در راه پله به صورت بد و زشت چسبيده و مي خواهد سر شوهر را اصلاح كند و در همان زمان زبان خود را بيرون آورده و ميك مي زند كه اين حركات بسيار اروتيك و زشت است. و... .

فيلم بسيار وقيح است. كلمات دوپهلو، حرفهاي جنسي، فحش و... خط قرمزها را در نورديده است. در نشست اين فيلم رضا عطاران در برج ميلاد و در ارتباط به اعتراض برخي روزنامه نگاران گفته بود كه من اصلاً يك كارگردانِ ركيك ساز هستم.

فيلم با موسيقي هاي راك غربي آغاز مي شود اين موسيقي در طول فيلم و هم در بخش پاياني آن به صورت وحشتناك شنيده مي شود. در تمام اتوشاتها كه دوربين داخل خودرو در حال حركت نشان داده شده و نيز در تمام صحنه هاي كافي شاپي، موسيقي هاي غربي و گروههاي رپ ايراني غيرمجاز به گوش مي رسد. همچنين در چند صحنه برخي از آهنگها و آوازهاي كوچه بازاري قبل از انقلاب شنيده مي شود.

در اين فيلم نه تنها مادرِ رضا يك مرد ملبس به لباس زنانه است و تا پايان فيلم خيلي قنج و دلال اروتيك دارد بلكه هنگامي كه رضا هم به خانه ي شيرين مي رود آنجا كه جلوي پاي او خيس مي شود وي دامن شيرين را مي پوشد. لباس زنانه پوشيدن مردان در اين فيلم تقريباً به صورت يك عرف درآمده است.

اكبر عبدي در لباس چادر نماز، شوهرش را براي نَشُستن دستش مورد مؤاخذه قرار مي دهد اما همين زن چادر نمازي، بسيار كارهاي سخيفِ اخلاقي انجام مي دهد (كه به گوشه هايي از كارها قبلاً اشاره كرديم) همچنين در بيش از ۵ بار صحنۀادرار كردن و خيس كردن شلوار و تعويض آن توسط رضا به تصوير كشيده شده است چيزي كه تاكنون به اين حد در هيچ فيلم سينمايي به وقوع نپيوسته است.

شايان ذكر است فيلم جدا از مسائل اروتيك و مستهجن حرف سياسي نيز دارد. در زماني كه توپ به وسط پاي رضا مي خورد زماني است كه انقلاب اسلامي شروع شده است به اين معنا كه از ابتداي انقلاب عقيم شدن رضا آغاز مي شود رضايي كه بعدها معلم مي شود، سپس عاشق و بعداً دست به دزدي مي زند. از سوي ديگر پس از آنكه رضا و شيرين تصميم به دزدي مي گيرند قرار مي شود به زعم خود معشوقۀ طلافروش را بدزدند و از او اخاذي كنند اما بعداً معلوم مي شود او معشوقۀ طلافروش نيست بلكه همسر آقاي سرافراز است او مردي است قدرتمند كه به گونه اي مي توان آن را به حكومت متصل كرد وي داراي ريش، يقه آخوندي و انگشتر عقيق و... مي باشد كه همراه با، باديگارد رفت و آمد مي كند او وقتي متوجۀ دزديدن همسرش مي شود كاري به نيروي انتظامي ندارد بلكه خود، رأساً عمل كرده و رضا را مجازات مي كند.

در نهايت پايان پوچ فيلم و سقوط ماشين در دره در حالي كه در صندوق عقب پيكان ۴۶ به عكس بسنتي (همان عكسي كه در توالت به آن نگاه مي كرد) خيره مي شود و... گويــا رضا خوابــش مي آيد اما اين خوابِ مرگ است چون با خودرو به دره سقوط مي كند و مي ميرد گويا تمام زندگي يك توالت بزرگ از ديدگاه رضا عطاران مي باشد. اين فيلم از بدترين فيلم هاي جشنواره سي ام مي باشد.

در اين فيلم همۀ حريم ها شكسته مي شود. دين، چادر نماز، اخلاق، كلمات دوپهلوي جنسي، دلالت هاي اروتيك، موسيقي غربي و ايراني غيرمجاز، توجيه دزدي و سرقت، دانش آموزي كه براي آنكه به والدينش نگويد معلم را از مدرسه اخراج كرده اند از معلـم باج مي گيــرد و بالعكس معلمي كــه مي خواهد براي رسيدن به هدفش از دانش آموز سوءاستفاده كند، در ضديت با نظام آموزش و پرورش كه به محض گفتن مطلبي عليه دانش آموز پولدار معلم از مدرسه اخراج مي شود، آدم ربايي، دختربازي، مسخره كردن اِلِمان هاي انقلاب، تكريم اِلِمان هاي پيش از انقلاب، جامعه اي كه به ته درۀ سقوط مي كند و پايان پوچ اَبزورد و نهيليستي فيلم، ترويج دوستي دختر و پسر و....