صراط: شاید بتوان گفت یکی از محورهای سیاست خارجی دولت یازدهم تنش زدایی در روابط
بین الملل بخصوص با همسایگان بوده است اما در این بین و با پیشرفت مذاکرات
هسته ای جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 شاهد نوعی بدرفتاری سیاسی از سوی
همسایه جنوبی هستیم.
به گزارش ایرنا، این رفتارها که به گفته اکثر قریب به اتفاق تحلیلگران سیاسی با رفتارهای رژیم صهیونیستی در قبال ایران همسو بوده است، شرایط روابط دو کشور را به سمتی سوق داد که تازه به دوران رسیده های سعودی تصمیم به قطع روابط دیپلماتیک گرفتند و به این ترتیب فاز جدیدی از روابط دو کشور مسلمان را شکل دادند.
علاوه بر آن اتکای جمهوری اسلامی به ندای فطری ملت های مسلمان، پایگاه مردمی بسیار بزرگی را در اختیار ایران قرار داده که هواپیماهای جنگی، بمباران کودکان و مردم بی پناه و کمک های تسلیحاتی به گروه های تروریسم و افراط گرا موقعیت سعودی ها را در افکار عمومی جهان تنزل داده است.
برای بررسی بیشتر فراز و فرودهای روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به سراغ سید محمد صدر رفتیم. وی در زمان نخست وزیری شهید رجایی با ورود به وزارت امور خارجه، مدیرکل امور اروپا - آمریکای آن وزارتخانه شد و هم اکنون مشاور محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه است.
مشروح این گفت و گو را در زیر بخوانید:
**ارتباط ایران با همسایگان عرب خود در حال حاضر به چه صورت است؟ آیا در وضعیت مطلوبی قرار داریم؟
- خیر، در حال حاضر روابط ایران با برخی از کشورهای منطقه به‌ویژه عربستان مطلوب نیست.
**علت این قضیه چیست؟
صدر: این موضوع دلایل مختلف دارد. من بارها گفته‌ام که ایران و عربستان دو کشور قدرتمند منطقه هستند. دو کشور قدرتمند طبعاً در برخی حوزه‌ها باهم رقابت دارند و این رقابت هم طبیعی است. به وجود آمدن این رقابت میان دو کشور ربطی به جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ندارد.
رقابت میان ایران و عربستان پیش از انقلاب اسلامی و در زمان شاه، برای جلب نظر آمریکا برای انتخاب یکی از دو کشور برای ژاندارمی منطقه سابقه دیرین دارد. امروز هم رقابت میان ایران و عربستان در جهان اسلام وجود دارد. بنابراین رقابت میان ایران و عربستان همچنان وجود دارد اما موضوعش متفاوت است. عربستان به دلیل وجود مکه، مدینه و حرمین شریفین جایگاه ویژه‌ای در دنیای اسلام دارد.
تعدادی از مسلمان‌های دنیا هرسال برای ادای فریضه حج به کشور عربستان سفر می‌کنند. سفر مسلمانان سراسر جهان به عربستان یک ارتباطی دینی را میان عربستان و دیگر کشورها برقرار می‌کند اما لزوماً به معنای ارتباط سیاسی نیست.
جمهوری اسلامی ایران هم برآمده از یک انقلاب بزرگ و مردمی به نام انقلاب اسلامی است. جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدای انقلاب در پی وحدت جهان اسلام بوده است چراکه معتقد است که عقبه اساسی انقلاب اسلامی در میان کشورهای است. بنابراین ما همیشه شاهد رقابت میان ایران و عربستان در خاورمیانه بوده‌ایم اما موضوع رقابت پیش و پس از انقلاب اسلامی تغییر کرده است. در سالهای ابتدایی انقلاب اسلامی، رژیم بعث عراق با ایران وارد جنگ 8 ساله شد.
صدام حسین با شعار مدافع جبهه شرقی دنیای عرب، بسیاری از کشورهای عربی منطقه را با خود همراه کرد. صدام حسین توانست بخش زیادی از هزینه‌های جنگ 8 ساله خود علیه ایران را با منابع مالی کشورهای عربی تأمین کند.
ملک فهد پادشاه اسبق عربستان سعودی رسما در یک مصاحبه گفت که ما در جنگ ایران و عراق از صدام حسین حمایت می‌کردیم. ملک فهد گفته بود که ما در طول سالهای جنگ 60 میلیارد دلار به عراق کمک کردیم.
عربستان در آن دوران مدعی بود برای بهبود روابط ایران با این کشور لازم است جنگ ایران و عراق تمام شود. پس از پایان جنگ می‌توان گفت یک صلح سرد در روابط ایران و عربستان به وجود آمد و این وضعیت تا روی کار آمدن دولت اصلاحات ادامه داشت.
در دوران اصلاحات سطح روابط ایران با کشورهای منطقه و ازجمله عربستان افزایش پیدا کرد. دوره 8 سالهای که دولت اصلاحات بر سرکار بود ما بالاترین سطح روابط را با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و ازجمله عربستان داشتیم. متأسفانه بعد از دولت اصلاحات، به‌گونه‌ای عمل شد که تمام دستاوردهای دولت اصلاحات از میان رفت.
**دولت احمدی‌نژاد چه‌کاری انجام داد که باعث شد دستاوردهای دولت اصلاحات از میان برود؟
صدر: آقای احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایران رفتاری ماجراجویانه داشت. ادبیات رئیس‌جمهوری سابق کشورمان غیر دیپلماتیک بود. این ادبیات به‌گونه‌ای بود که دولت‌ها را می‌ترساند. دیپلمات‌ها انتظار دارند که یک رئیس‌جمهوری با ادبیات دیپلماتیک و باوقار صحبت کند. از یک رئیس‌جمهوری انتظار نمی‌رود که با ادبیات سطح پایین با دنیای بین‌الملل صحبت کند. الفاظ و اصطلاحاتی مانند «ماشین اتمی ما دنده‌عقب ندارد» یا «ترمز و دنده‌عقب قطار هسته‌ای را کنده و دور انداخته‌ایم» ادبیاتی در سطح یک رئیس‌جمهوری نیست. در عرض 8 سال به دلیل بی تدبیری‌های متعدد دولت‌های نهم و دهم هر آنچه دستاورد سیاست خارجی ایران محسوب می‌شد، از میان رفت.
**پادشاه سابق عربستان و مقامات عربستانی معتقدند که ایران در امور داخلی عربستان دخالت می‌کند؟
صدر: خیر، ابدا ما دخالتی در امور داخلی عربستان نداشته‌ایم. در سالهای اولیه روی کار آمدن آقای احمدی‌نژاد؛ ملک عبدالله تصور می‌کرد که آقای احمدی‌نژاد مانند رئیس‌جمهوری دولت اصلاحات است. عربستان در سالهای ابتدایی دولت نهم به دنبال گسترش روابط با تهران بود.
ملک عبدالله یک ملاقات بسیار خوب با احمدی‌نژاد داشت. اما مجموع رفتارهای دولت احمدی‌نژاد در سالهای بعد موجب شد تمام دستاوردهای دیپلماسی ایران در منطقه از بین برود. در تمام سالهای دولت دهم، آقای احمدی‌نژاد تلاش کرد به عربستان برود اما دولت عربستان دیگر حاضر نشد با وی ملاقات کند.
**مگر رفتار دولت احمدی‌نژاد چگونه بود؟ آیا در ملاقات اول اتفاقی رخ‌داده بود؟
صدر: مجموع رفتارهای آقای احمدی‌نژاد و سیاست‌های دولت او موجب شده بود که کشورهای منطقه از ایران هراس داشته باشند. دو دیپلمات همیشه در ملاقات اول یکدیگر را ارزیابی می‌کنند که فرد مقابل چه شخصیت و چه دیدگاهی دارد.
معمولاً در دیدارهای دیپلماتیک رفتارهای سیاسی فرد مقابل موردمطالعه و ارزیابی قرار می‌گیرد. نتیجه ارزیابی موجب تصمیم‌گیری و قضاوت آن‌ها در مورد ادامه همکاری یا قطع آن می‌شود. موضع‌گیری‌های آقای احمدی‌نژاد در مورد هولوکاست در عربستان سعودی تأثیر بدی در طرف مقابل داشت. پیشنهاد او در اجلاس اپک در عربستان مبنی بر حذف دلار از سبد مالی اپک با برخورد بسیار تحقیرآمیز ملک عبدالله مواجه شد.
همچنین طرح مسائلی مثل هاله نور در سازمان ملل، ورق‌پاره خواندن قطعنامه‌های این سازمان یا سخنرانی در کنفرانس دوربان 2 در آفریقای جنوبی که باعث تبدیل جلسه ضد اسرائیلی به ضد ایرانی شد و بان‌کی‌مون دبیر کل سازمان ملل علیه سخنرانی آقای احمدی‌نژاد موضع‌گیری کرد و آن را رد نمود، نمونه‌هایی از رفتار سیاسی ایشان بود که تمام سران کشورها و از جمله عربستان آن را مورد بررسی قراردادند. به‌هرحال مجموع رفتارهای آقای احمدی‌نژاد نشان داد که او فردی غیرقابل پیش‌بینی است.
در دنیای سیاست غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار یک فرد به معنای غیرقابل اعتماد بودن آن است. به اصطلاح گفته می‌شود که روی حرف‌ها، قول‌ها و ادعاهای این فرد نمی‌توان حساب کرد چون غیرقابل پیش‌بینی است. همین غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار رئیس جمهوری سابق موجب شد که دیگر کشورها در تنظیم روابط خود با ایران جانب احتیاط را نگه دارند.
می‌توان ادعا کرد که مجموع رفتارهای دو دولت نهم و دهم به دستاوردهای گذشته کشور در داخل و خارج آسیب وارد کرد.
**برخی بر این باورند که خروج آمریکا از عراق در دوران اوباما موجب ایجاد خلاء قدرت در خاورمیانه شده است. این خلاء بر شدت رقابت های قدرت های منطقه ای ایران و عربستان افزوده است. آیا این تحلیل را قبول دارید؟
صدر: این نکته را باید درنظر گرفت که عربستان سعودی از سقوط صدام حسین بسیار ناراضی بود. مقامات عربستان بارها به مقامات آمریکایی متذکر شده اند که شما با سرنگونی حکومت بعث، عراق را دو دستی تقدیم ایران کردید. اما به عقیده من نظرات مقامات عربستانی درست نیست، کشور عراق متشکل از چند قومیت و چند مذهب است طبعا در شرایطی که دموکراسی واقعی در این کشور برقرار باشد شیعیان به دلیل اینکه جمعیت بیشتری دارندسهم بیشتری در نهادهای انتخابی مانند مجلس و... خواهند داشت.
در دوره صدام حسین اقلیت سنی این کشور قدرت و نفوذ سیاسی داشتند عربستان در واقع می خواست همچنان شرایط گذشته در این کشور برقرار باشد.
از سوی دیگر رقابت میان ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه ای امری گریز ناپذیر است. مهم این است که بدانیم منطق کدام کشور قوی تر است. این مسئله حرف درستی نیست که عربستانی ها می گویند عراق به طور کامل دراختیار ایران است عراق کشوری مستقل است و با ایران همسایه است و پیوندهای دیرینه مذهبی دارد. طبعا رابطه عراق با ایران پس از صدام حسین متفاوت می شود.
در خصوص افزایش رقابت های ایران و عربستان این نکته را نباید از نظر دور داشت که یک جناح تندرو در عربستان، قدرت را در دست گرفته است. همگان دیدند که در جدال درون خاندان سعودی، جناحی به قدرت رسیده است که تقابل با ایران را در دستور کار خود قرار داده است.
**چرا سیاست های تنش زدایی دولت یازدهم در منطقه تا کنون موفق نبوده است؟
صدر: اگر دولت یازدهم بلافاصله بعد از دولت آقای خاتمی روی کار آمده بود ما شاهد این مشکلات نبودیم و هیچ گونه مشکلی با کشورهای منطقه نداشتیم. متاسفانه ناچاریم بگوییم که عملکرد دولت احمدی نژاد در سیاست خارجی عامل اصلی چالش ایران با کشورهای منطقه بود.
عملکرد دولت احمدی نژاد در سیاست خارجی و دخالت نهادهای غیر مسئول سبب شد تمام دستاوردهای دولت اصلاحات در سیاست خارجی ایران و منطقه خاورمیانه از میان برود.
**تصور اشتباه ما از تحولات منطقه مانند مصر، تونس، لیبی و ... چقدر در ایجاد توهم توطئه در میان مقامات عربستان نقش داشت؟
صدر: همزمان با دولت احمدی نژاد ما با بهار عربی یا بیداری مسلمانان در منطقه خاورمیانه روبرو شدیم. هرچند معتقدم نوع تحلیل و واکنش ما نسبت به تحولات برخی کشورهای عربی عجولانه بود. اما نباید از نظر دور داشت که واکنش مقامات عربستان نسبت به بهار عربی هم اشتباه بود و در واقع عربستان همان اشتباه عراق را دوباره تکرار کرد.
مقامات سعودی تصور می کردند با رخ دادن انقلاب های عربی، ایران دست بالا را در معادلات منطقه پیدا می کند. عربستان تصور می کرد ایران از این کشور در معادلات منطقه ای پیشی می گیرد. می توانم بگویم تحلیل مقامات عربستان از تحولات کشورهای منطقه غلط بود.
مردم خاورمیانه هدف شان از انقلاب ایجاد حکومت های دموکراتیک بود و چون مدل حکومت های دموکراتیک با وضعیت ایران تطابق بیشتری داشت موجب وحشت عربستان شده بود.
در صورت موفقیت بهار عربی دولت هایی روی کار می آمدند که براساس رای مردم و دموکراسی شکل می گرفتند و قطعا این مدل حکومتی با شرایط ایران سازگاری بیشتری داشت. به همین دلیل این کشور برای کنترل بهار عربی دست به هر کاری زد.
از سوی دیگر دولت سعودی تصور می کرد بهار عربی روزی در عربستان هم به وقوع می پیوندد. بدین ترتیب عربستان در قبال بهار عربی دست به واکنش هایی زد که در تاریخ سیاست خارجی این کشور بی سابقه بوده است. به عنوان مثال در مصر، پس از بهار عربی اخوان المسلمین روی کار آمد، عربستان سعودی اخوان المسلمین را شیطان بزرگ می داند و چون هر دو پایگاه شان در میان کشورهای اهل تسنن است و به صورت تاریخی دو گفتمان رقیب هم محسوب می شوند. به همین دلیل هم تلاش کرد تا حکومت اخوان در مصر سرنگون شود.
**تحولات درون ساختار قدرت عربستان تا چه حد بر رفتار ایران ستیزی این دولت نقش داشته است؟
صدر: بی تردید تحولات قدرت در عربستان بر راهبرد روابط این کشور تاثیر گذار بوده است. در جدال درون خاندان سعودی جناحی به قدرت رسیده است که تقابل با ایران را در دستور کار خود قرار داده است.
نکته جالب اینجاست که عربستان ادعا می کند ایران در کشورهای منطقه دخالت می کند اما همگان می بینند که این دولت سعودی است که به یمن و بحرین ارتش فرستاده است و حتی از کشورهای آمریکای جنوبی مزدور استخدام می کند.
دولت سعودی در سوریه و عراق از تروریست ها حمایت می کند و از همه مهم تر اینکه چه کشوری داعش را به وجود آورد؟! امروز در غرب این بحث جدی مطرح است که تامین کننده فکری و مالی تروریست ها عربستان سعودی است. اما با وجود همه این شواهد عربستان سعودی در کنفرانس کشورهای اسلامی، ایران را متهم به دخالت در کشور های اسلامی و حمایت از تروریسم می کند.
**آیا موفقیت مذاکرات هسته ای و ترس عربستان از بهبود روابط ایران و غرب در واکنش های دو سال اخیر عربستان نقش داشته است؟
صدر : بله، واقعیت این است که عربستان از انزوا خارج شدن ایران ناراحت است. در طول مذاکرات هسته ای همگان دیدند که عربستان و اسرائیل تمام تلاش خود را برای به موفقیت نرسیدن این گفت و گو ها به کار بستند. این دو کشور از خروج ایران از انزوا به عنوان رقیب منطقه ای ناراحت هستند. مقامات عربستان در طول یک سال گذشته بارها اعتراض خود را نسبت به رویکرد آمریکایی ها در مذاکرات اعلام کرده اند و نسبت به بهبود نسبی روابط ایران و غرب واکنش منفی نشان دادند.
متاسفانه راهبرد عربستان و اسرائیل در مذاکرات هسته ای یکی بود و این امر باعث تاسف است که عربستان به عنوان یک کشور اسلامی با اسرائیل همسو باشد.
**چرا دولت یازدهم نتوانست بعد از توافق هسته ای و خروج از انزوا روابطش را با عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس بهبود ببخشد؟
صدر: علاوه بر مسائل داخلی عربستان و به قدرت رسیدن تندروها در حاکمیت این کشور که راهبرد تقابل با ایران را در پیش گرفته اند باید به نکته مهم دیگری اشاره کنم. متاسفانه حمله به سفارت عربستان، بهانه کافی را برای قطع روابط در اختیار عربستان قرار داد.
مقامات سعودی به دنبال بهانه ای بودند که به لحاظ بین المللی قابل توجیه باشد؛ حمله سال گذشته برخی افراد به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری در مشهد این فرصت را در اختیار جناح حاکم این کشور قرار داد.
معتقدم ضربه ای که اشغال سفارت عربستان در تهران بر روابط دو کشور زد جبران ناپذیر خواهد بود.
** آیا امیدی به بهبود روابط دو کشور نیست؟
صدر: باید به مسائل داخل حاکمیت عربستان دقت کنیم. دولت سعودی در حال دگردیسی است یعنی از حالت محافظه کارانه تاریخی خود که از ابتدای تشکیل این کشور وجود داشته است عبور کرده و به یک دولت تهاجمی و رادیکال تبدیل شده است.
متاسفانه در سیاست خارجی عربستان عقل و منطق جای خودش را به رفتارهای رادیکال داده است. تا زمانی که این رویکرد در سیاست خارجی عربستان وجود داشته باشد امید کمی به بهبود روابط دو کشور وجود دارد.
با تغییر موقعیت ایران و بهبود روز افزون روابط کشورمان با جهان، عربستان هم به این نتیجه می رسد که نباید از جامعه بین الملل و دیگر کشورها عقب بماند بنابراین تعبیر من این است که عربستان بالاخره به سوی ایران خواهد آمد اما زمان را قدرت و ضعف رادیکالیسم حاکم بر این کشور تعیین می کند.
به گزارش ایرنا، این رفتارها که به گفته اکثر قریب به اتفاق تحلیلگران سیاسی با رفتارهای رژیم صهیونیستی در قبال ایران همسو بوده است، شرایط روابط دو کشور را به سمتی سوق داد که تازه به دوران رسیده های سعودی تصمیم به قطع روابط دیپلماتیک گرفتند و به این ترتیب فاز جدیدی از روابط دو کشور مسلمان را شکل دادند.
علاوه بر آن اتکای جمهوری اسلامی به ندای فطری ملت های مسلمان، پایگاه مردمی بسیار بزرگی را در اختیار ایران قرار داده که هواپیماهای جنگی، بمباران کودکان و مردم بی پناه و کمک های تسلیحاتی به گروه های تروریسم و افراط گرا موقعیت سعودی ها را در افکار عمومی جهان تنزل داده است.
برای بررسی بیشتر فراز و فرودهای روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به سراغ سید محمد صدر رفتیم. وی در زمان نخست وزیری شهید رجایی با ورود به وزارت امور خارجه، مدیرکل امور اروپا - آمریکای آن وزارتخانه شد و هم اکنون مشاور محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه است.
مشروح این گفت و گو را در زیر بخوانید:
**ارتباط ایران با همسایگان عرب خود در حال حاضر به چه صورت است؟ آیا در وضعیت مطلوبی قرار داریم؟
- خیر، در حال حاضر روابط ایران با برخی از کشورهای منطقه به‌ویژه عربستان مطلوب نیست.
**علت این قضیه چیست؟
صدر: این موضوع دلایل مختلف دارد. من بارها گفته‌ام که ایران و عربستان دو کشور قدرتمند منطقه هستند. دو کشور قدرتمند طبعاً در برخی حوزه‌ها باهم رقابت دارند و این رقابت هم طبیعی است. به وجود آمدن این رقابت میان دو کشور ربطی به جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ندارد.
رقابت میان ایران و عربستان پیش از انقلاب اسلامی و در زمان شاه، برای جلب نظر آمریکا برای انتخاب یکی از دو کشور برای ژاندارمی منطقه سابقه دیرین دارد. امروز هم رقابت میان ایران و عربستان در جهان اسلام وجود دارد. بنابراین رقابت میان ایران و عربستان همچنان وجود دارد اما موضوعش متفاوت است. عربستان به دلیل وجود مکه، مدینه و حرمین شریفین جایگاه ویژه‌ای در دنیای اسلام دارد.
تعدادی از مسلمان‌های دنیا هرسال برای ادای فریضه حج به کشور عربستان سفر می‌کنند. سفر مسلمانان سراسر جهان به عربستان یک ارتباطی دینی را میان عربستان و دیگر کشورها برقرار می‌کند اما لزوماً به معنای ارتباط سیاسی نیست.
جمهوری اسلامی ایران هم برآمده از یک انقلاب بزرگ و مردمی به نام انقلاب اسلامی است. جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدای انقلاب در پی وحدت جهان اسلام بوده است چراکه معتقد است که عقبه اساسی انقلاب اسلامی در میان کشورهای است. بنابراین ما همیشه شاهد رقابت میان ایران و عربستان در خاورمیانه بوده‌ایم اما موضوع رقابت پیش و پس از انقلاب اسلامی تغییر کرده است. در سالهای ابتدایی انقلاب اسلامی، رژیم بعث عراق با ایران وارد جنگ 8 ساله شد.
صدام حسین با شعار مدافع جبهه شرقی دنیای عرب، بسیاری از کشورهای عربی منطقه را با خود همراه کرد. صدام حسین توانست بخش زیادی از هزینه‌های جنگ 8 ساله خود علیه ایران را با منابع مالی کشورهای عربی تأمین کند.
ملک فهد پادشاه اسبق عربستان سعودی رسما در یک مصاحبه گفت که ما در جنگ ایران و عراق از صدام حسین حمایت می‌کردیم. ملک فهد گفته بود که ما در طول سالهای جنگ 60 میلیارد دلار به عراق کمک کردیم.
عربستان در آن دوران مدعی بود برای بهبود روابط ایران با این کشور لازم است جنگ ایران و عراق تمام شود. پس از پایان جنگ می‌توان گفت یک صلح سرد در روابط ایران و عربستان به وجود آمد و این وضعیت تا روی کار آمدن دولت اصلاحات ادامه داشت.
در دوران اصلاحات سطح روابط ایران با کشورهای منطقه و ازجمله عربستان افزایش پیدا کرد. دوره 8 سالهای که دولت اصلاحات بر سرکار بود ما بالاترین سطح روابط را با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و ازجمله عربستان داشتیم. متأسفانه بعد از دولت اصلاحات، به‌گونه‌ای عمل شد که تمام دستاوردهای دولت اصلاحات از میان رفت.
**دولت احمدی‌نژاد چه‌کاری انجام داد که باعث شد دستاوردهای دولت اصلاحات از میان برود؟
صدر: آقای احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایران رفتاری ماجراجویانه داشت. ادبیات رئیس‌جمهوری سابق کشورمان غیر دیپلماتیک بود. این ادبیات به‌گونه‌ای بود که دولت‌ها را می‌ترساند. دیپلمات‌ها انتظار دارند که یک رئیس‌جمهوری با ادبیات دیپلماتیک و باوقار صحبت کند. از یک رئیس‌جمهوری انتظار نمی‌رود که با ادبیات سطح پایین با دنیای بین‌الملل صحبت کند. الفاظ و اصطلاحاتی مانند «ماشین اتمی ما دنده‌عقب ندارد» یا «ترمز و دنده‌عقب قطار هسته‌ای را کنده و دور انداخته‌ایم» ادبیاتی در سطح یک رئیس‌جمهوری نیست. در عرض 8 سال به دلیل بی تدبیری‌های متعدد دولت‌های نهم و دهم هر آنچه دستاورد سیاست خارجی ایران محسوب می‌شد، از میان رفت.
**پادشاه سابق عربستان و مقامات عربستانی معتقدند که ایران در امور داخلی عربستان دخالت می‌کند؟
صدر: خیر، ابدا ما دخالتی در امور داخلی عربستان نداشته‌ایم. در سالهای اولیه روی کار آمدن آقای احمدی‌نژاد؛ ملک عبدالله تصور می‌کرد که آقای احمدی‌نژاد مانند رئیس‌جمهوری دولت اصلاحات است. عربستان در سالهای ابتدایی دولت نهم به دنبال گسترش روابط با تهران بود.
ملک عبدالله یک ملاقات بسیار خوب با احمدی‌نژاد داشت. اما مجموع رفتارهای دولت احمدی‌نژاد در سالهای بعد موجب شد تمام دستاوردهای دیپلماسی ایران در منطقه از بین برود. در تمام سالهای دولت دهم، آقای احمدی‌نژاد تلاش کرد به عربستان برود اما دولت عربستان دیگر حاضر نشد با وی ملاقات کند.
**مگر رفتار دولت احمدی‌نژاد چگونه بود؟ آیا در ملاقات اول اتفاقی رخ‌داده بود؟
صدر: مجموع رفتارهای آقای احمدی‌نژاد و سیاست‌های دولت او موجب شده بود که کشورهای منطقه از ایران هراس داشته باشند. دو دیپلمات همیشه در ملاقات اول یکدیگر را ارزیابی می‌کنند که فرد مقابل چه شخصیت و چه دیدگاهی دارد.
معمولاً در دیدارهای دیپلماتیک رفتارهای سیاسی فرد مقابل موردمطالعه و ارزیابی قرار می‌گیرد. نتیجه ارزیابی موجب تصمیم‌گیری و قضاوت آن‌ها در مورد ادامه همکاری یا قطع آن می‌شود. موضع‌گیری‌های آقای احمدی‌نژاد در مورد هولوکاست در عربستان سعودی تأثیر بدی در طرف مقابل داشت. پیشنهاد او در اجلاس اپک در عربستان مبنی بر حذف دلار از سبد مالی اپک با برخورد بسیار تحقیرآمیز ملک عبدالله مواجه شد.
همچنین طرح مسائلی مثل هاله نور در سازمان ملل، ورق‌پاره خواندن قطعنامه‌های این سازمان یا سخنرانی در کنفرانس دوربان 2 در آفریقای جنوبی که باعث تبدیل جلسه ضد اسرائیلی به ضد ایرانی شد و بان‌کی‌مون دبیر کل سازمان ملل علیه سخنرانی آقای احمدی‌نژاد موضع‌گیری کرد و آن را رد نمود، نمونه‌هایی از رفتار سیاسی ایشان بود که تمام سران کشورها و از جمله عربستان آن را مورد بررسی قراردادند. به‌هرحال مجموع رفتارهای آقای احمدی‌نژاد نشان داد که او فردی غیرقابل پیش‌بینی است.
در دنیای سیاست غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار یک فرد به معنای غیرقابل اعتماد بودن آن است. به اصطلاح گفته می‌شود که روی حرف‌ها، قول‌ها و ادعاهای این فرد نمی‌توان حساب کرد چون غیرقابل پیش‌بینی است. همین غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار رئیس جمهوری سابق موجب شد که دیگر کشورها در تنظیم روابط خود با ایران جانب احتیاط را نگه دارند.
می‌توان ادعا کرد که مجموع رفتارهای دو دولت نهم و دهم به دستاوردهای گذشته کشور در داخل و خارج آسیب وارد کرد.
**برخی بر این باورند که خروج آمریکا از عراق در دوران اوباما موجب ایجاد خلاء قدرت در خاورمیانه شده است. این خلاء بر شدت رقابت های قدرت های منطقه ای ایران و عربستان افزوده است. آیا این تحلیل را قبول دارید؟
صدر: این نکته را باید درنظر گرفت که عربستان سعودی از سقوط صدام حسین بسیار ناراضی بود. مقامات عربستان بارها به مقامات آمریکایی متذکر شده اند که شما با سرنگونی حکومت بعث، عراق را دو دستی تقدیم ایران کردید. اما به عقیده من نظرات مقامات عربستانی درست نیست، کشور عراق متشکل از چند قومیت و چند مذهب است طبعا در شرایطی که دموکراسی واقعی در این کشور برقرار باشد شیعیان به دلیل اینکه جمعیت بیشتری دارندسهم بیشتری در نهادهای انتخابی مانند مجلس و... خواهند داشت.
در دوره صدام حسین اقلیت سنی این کشور قدرت و نفوذ سیاسی داشتند عربستان در واقع می خواست همچنان شرایط گذشته در این کشور برقرار باشد.
از سوی دیگر رقابت میان ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه ای امری گریز ناپذیر است. مهم این است که بدانیم منطق کدام کشور قوی تر است. این مسئله حرف درستی نیست که عربستانی ها می گویند عراق به طور کامل دراختیار ایران است عراق کشوری مستقل است و با ایران همسایه است و پیوندهای دیرینه مذهبی دارد. طبعا رابطه عراق با ایران پس از صدام حسین متفاوت می شود.
در خصوص افزایش رقابت های ایران و عربستان این نکته را نباید از نظر دور داشت که یک جناح تندرو در عربستان، قدرت را در دست گرفته است. همگان دیدند که در جدال درون خاندان سعودی، جناحی به قدرت رسیده است که تقابل با ایران را در دستور کار خود قرار داده است.
**چرا سیاست های تنش زدایی دولت یازدهم در منطقه تا کنون موفق نبوده است؟
صدر: اگر دولت یازدهم بلافاصله بعد از دولت آقای خاتمی روی کار آمده بود ما شاهد این مشکلات نبودیم و هیچ گونه مشکلی با کشورهای منطقه نداشتیم. متاسفانه ناچاریم بگوییم که عملکرد دولت احمدی نژاد در سیاست خارجی عامل اصلی چالش ایران با کشورهای منطقه بود.
عملکرد دولت احمدی نژاد در سیاست خارجی و دخالت نهادهای غیر مسئول سبب شد تمام دستاوردهای دولت اصلاحات در سیاست خارجی ایران و منطقه خاورمیانه از میان برود.
**تصور اشتباه ما از تحولات منطقه مانند مصر، تونس، لیبی و ... چقدر در ایجاد توهم توطئه در میان مقامات عربستان نقش داشت؟
صدر: همزمان با دولت احمدی نژاد ما با بهار عربی یا بیداری مسلمانان در منطقه خاورمیانه روبرو شدیم. هرچند معتقدم نوع تحلیل و واکنش ما نسبت به تحولات برخی کشورهای عربی عجولانه بود. اما نباید از نظر دور داشت که واکنش مقامات عربستان نسبت به بهار عربی هم اشتباه بود و در واقع عربستان همان اشتباه عراق را دوباره تکرار کرد.
مقامات سعودی تصور می کردند با رخ دادن انقلاب های عربی، ایران دست بالا را در معادلات منطقه پیدا می کند. عربستان تصور می کرد ایران از این کشور در معادلات منطقه ای پیشی می گیرد. می توانم بگویم تحلیل مقامات عربستان از تحولات کشورهای منطقه غلط بود.
مردم خاورمیانه هدف شان از انقلاب ایجاد حکومت های دموکراتیک بود و چون مدل حکومت های دموکراتیک با وضعیت ایران تطابق بیشتری داشت موجب وحشت عربستان شده بود.
در صورت موفقیت بهار عربی دولت هایی روی کار می آمدند که براساس رای مردم و دموکراسی شکل می گرفتند و قطعا این مدل حکومتی با شرایط ایران سازگاری بیشتری داشت. به همین دلیل این کشور برای کنترل بهار عربی دست به هر کاری زد.
از سوی دیگر دولت سعودی تصور می کرد بهار عربی روزی در عربستان هم به وقوع می پیوندد. بدین ترتیب عربستان در قبال بهار عربی دست به واکنش هایی زد که در تاریخ سیاست خارجی این کشور بی سابقه بوده است. به عنوان مثال در مصر، پس از بهار عربی اخوان المسلمین روی کار آمد، عربستان سعودی اخوان المسلمین را شیطان بزرگ می داند و چون هر دو پایگاه شان در میان کشورهای اهل تسنن است و به صورت تاریخی دو گفتمان رقیب هم محسوب می شوند. به همین دلیل هم تلاش کرد تا حکومت اخوان در مصر سرنگون شود.
**تحولات درون ساختار قدرت عربستان تا چه حد بر رفتار ایران ستیزی این دولت نقش داشته است؟
صدر: بی تردید تحولات قدرت در عربستان بر راهبرد روابط این کشور تاثیر گذار بوده است. در جدال درون خاندان سعودی جناحی به قدرت رسیده است که تقابل با ایران را در دستور کار خود قرار داده است.
نکته جالب اینجاست که عربستان ادعا می کند ایران در کشورهای منطقه دخالت می کند اما همگان می بینند که این دولت سعودی است که به یمن و بحرین ارتش فرستاده است و حتی از کشورهای آمریکای جنوبی مزدور استخدام می کند.
دولت سعودی در سوریه و عراق از تروریست ها حمایت می کند و از همه مهم تر اینکه چه کشوری داعش را به وجود آورد؟! امروز در غرب این بحث جدی مطرح است که تامین کننده فکری و مالی تروریست ها عربستان سعودی است. اما با وجود همه این شواهد عربستان سعودی در کنفرانس کشورهای اسلامی، ایران را متهم به دخالت در کشور های اسلامی و حمایت از تروریسم می کند.
**آیا موفقیت مذاکرات هسته ای و ترس عربستان از بهبود روابط ایران و غرب در واکنش های دو سال اخیر عربستان نقش داشته است؟
صدر : بله، واقعیت این است که عربستان از انزوا خارج شدن ایران ناراحت است. در طول مذاکرات هسته ای همگان دیدند که عربستان و اسرائیل تمام تلاش خود را برای به موفقیت نرسیدن این گفت و گو ها به کار بستند. این دو کشور از خروج ایران از انزوا به عنوان رقیب منطقه ای ناراحت هستند. مقامات عربستان در طول یک سال گذشته بارها اعتراض خود را نسبت به رویکرد آمریکایی ها در مذاکرات اعلام کرده اند و نسبت به بهبود نسبی روابط ایران و غرب واکنش منفی نشان دادند.
متاسفانه راهبرد عربستان و اسرائیل در مذاکرات هسته ای یکی بود و این امر باعث تاسف است که عربستان به عنوان یک کشور اسلامی با اسرائیل همسو باشد.
**چرا دولت یازدهم نتوانست بعد از توافق هسته ای و خروج از انزوا روابطش را با عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس بهبود ببخشد؟
صدر: علاوه بر مسائل داخلی عربستان و به قدرت رسیدن تندروها در حاکمیت این کشور که راهبرد تقابل با ایران را در پیش گرفته اند باید به نکته مهم دیگری اشاره کنم. متاسفانه حمله به سفارت عربستان، بهانه کافی را برای قطع روابط در اختیار عربستان قرار داد.
مقامات سعودی به دنبال بهانه ای بودند که به لحاظ بین المللی قابل توجیه باشد؛ حمله سال گذشته برخی افراد به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری در مشهد این فرصت را در اختیار جناح حاکم این کشور قرار داد.
معتقدم ضربه ای که اشغال سفارت عربستان در تهران بر روابط دو کشور زد جبران ناپذیر خواهد بود.
** آیا امیدی به بهبود روابط دو کشور نیست؟
صدر: باید به مسائل داخل حاکمیت عربستان دقت کنیم. دولت سعودی در حال دگردیسی است یعنی از حالت محافظه کارانه تاریخی خود که از ابتدای تشکیل این کشور وجود داشته است عبور کرده و به یک دولت تهاجمی و رادیکال تبدیل شده است.
متاسفانه در سیاست خارجی عربستان عقل و منطق جای خودش را به رفتارهای رادیکال داده است. تا زمانی که این رویکرد در سیاست خارجی عربستان وجود داشته باشد امید کمی به بهبود روابط دو کشور وجود دارد.
با تغییر موقعیت ایران و بهبود روز افزون روابط کشورمان با جهان، عربستان هم به این نتیجه می رسد که نباید از جامعه بین الملل و دیگر کشورها عقب بماند بنابراین تعبیر من این است که عربستان بالاخره به سوی ایران خواهد آمد اما زمان را قدرت و ضعف رادیکالیسم حاکم بر این کشور تعیین می کند.
